Osydan týra úsh jyl buryn, 2019 jyly 12 maýsymda Qasym-Jomart Toqaev ant berip, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti qyzmetine resmı kirisken edi. Synaqqa toly osy kúrdeli kezeńde ótken otyz jyl tarazylanyp, aýqymdy reformalar men búkil halyqtyq referendým arqyly jańa dáýirdiń paraǵy ashyldy.
Qasym-Jomart Kemeluly Prezıdent qyzmetine resmı kirisý rásiminde sóılegen sózinde «Biz qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi aıqyn kórip otyrmyz. Eń birinshi, azamattar barlyq jerde ádildik ornaýyn qalaıdy. Biz úshin eń mańyzdy mindet – zańǵa saı adal qyzmet etý. Meniń maqsatym – qoǵamnyń birligin qamtamasyz etý jáne árbir azamattyń quqyǵyn qorǵaý» degen edi. Prezıdent sózinde turdy! Qoǵamda qordalanǵan, eldi alańdatqan, alańǵa alyp shyqqan, kóptiń kókeıinde júrgen túıtkildi máselelerdiń túıinin reformalar arqyly tarqatyp berdi. Osy jolda taǵdyrly sheshimder qabyldap, bar jaýapkershilikti moınyna alyp, tabandylyq tanytty. Sondyqtan el bolashaǵy tarazyǵa túsken tarıhı tańdaýda halyq zań ústemdigi saltanat quratyn quqyqtyq memleketti, ashyq, azamattyq qoǵamdy, demokratııalyq respýblıkany – ádiletti Qazaqstandy jaqtap daýys berdi. Reformalardyń qorytyndysy ispetti referendým da setinegen senimdi qaıta qalpyna keltirip, eldi táýelsizdiktiń tóńiregine toptastyrdy, ultty uıystyrdy. Halyq ózgeristerdiń kýágeri emes qozǵaýshy kúshine aınaldy, sol arqyly ortaq jaýapkershilikke ıe boldy. Qýatty memlekettiń bastaýy birligi bekem, birtutas halyq ekenin eskersek, bul mańyzdy qadam.
Ákimshilik resýrstar qoldanylmaı, dańǵaza daýryqpadan ada ótken referendým halyqaralyq standarttarǵa, demokratııalyq talaptarǵa saı ótti. Saılaý ýcheskelerine kelgen halyqtyń belsendiligi men kóńil kúıi joǵary boldy. Ádette túıtkildi jaıttarǵa salqynqandy qarap, syn aıtatyn bedeldi baıqaýshylar da ádil baǵasyn berdi. Bas qujat baıyptylyqpen bekitildi. Halyq tańdaý quqyn jasady. Kómbis minez, kóne daǵdymen kete bermeı sergek ustanym tanytqan azamattar qoǵamdy serpiltýge, syndarly saıası plıýralızm ornaýyna aıtarlyqtaı úles qosty. Bul – elimizde jańa saıası mádenıet qalyptasa bastaǵanyn kórsetti.
Jalpy kez kelgen saılaý sandyǵy halyqtyń bılikke degen kózqarasyn bildiretin, qoldaýyn ólsheıtin barometr qyzmetin atqarady. Bul turǵydan alǵanda sandyqqa kelip, qarsy daýys bergenderdiń de oıyna qurmetpen qaraǵan, odan sabaq alǵan jón. Óıtkeni qoǵamda býyrqanǵan alýan túrli pikirtalastarǵa tóreshi men tarazy bolatyn saılaý sandyǵy – azamattyq qoǵamnyń alǵysharty. «Saılaý – bul qatysýshylardyń ǵana pikiri jeńiske jetetin jarys» dep tekke aıtylmasa kerek. Saılaý sandyǵy – mandat bastaýy. Sondyqtan ár azamattyń kózqarasyna, sandyqta daýysqa salynyp jeńiske jetken kópshiliktiń sheshimine qurmetpen qaraý kembaǵaldyqtan aıyqqan kemel qoǵamnyń bolmysy.
Sıngapýr keremetiniń avtory Lı Kýan Iý «Myqty elderde elıta ózgelerge ónege kórsetip zańdy aldymen ózderi oryndaıdy, al álsiz áljýaz qoǵamdarda elıta zańdy buzady» degen eken.
Prezıdent Toqaev osy qaǵıdany qaperde ustasa kerek, saıası reformalardy áýeli ózinen bastady. Jaqyn týystaryn bılikke ákelýge tyıym salyp, partııa tóraǵalyǵynan bas tartty, prezıdenttik bıliktiń jekelegen tarmaqtaryna shekteý salyp, ońtaıly ózgeristerdi júzege asyrýda ózi ónege kórsetti. «Týra bıde týǵan joq» ekenin aıqyn ańǵartty. Jemqorlyqqa qarsy ymyrasyz kúres, shetelge zańsyz ketken qarjyny qaıtarýǵa arnaıy komıssııa qurý, olıgarhtardyń ústinen is qozǵalyp, tergeýge alynýy da halyqtyń senimin eseleı tústi.
Elimizben damýy turǵylas, tuǵyry mejeles elderde referendýmdar ádette bıliktiń ókilettiligin kúsheıtý maqsatynda ótkiziledi. Óıtkeni ekonomıkalyq reformalardy turaqty júrgizý úshin bıliktiń quzyreti qýatty bolýy kerek deıdi. Alaıda bul júıeniń memleket pen onyń ıgiligi halyqqa emes, at tóbelindeı azshylyqqa ıilýine alyp keletini belgili. Sondyqtan bılikti shektep, azamattyq qoǵamdy kúsheıte túsetin bul referendým aımaqtaǵy demokratııalyq úderister úshin de mańyzdy qadam.
Halyqtyń tańdaýymen jasalǵan referendým nátıjesi kúshine endi. Kúni keshe ǵana oblys ákimderi jańa Konstıtýııaǵa sáıkes balamaly jolmen saılandy. Olar saılaý arqyly bılikke kelgen ár azamattyń mandatty ýaqytsha alǵanyn, al kelesi kezeńge saılanýy da elge sińirgen eńbegine baılanysty bolatynyn túsinedi dep senemiz.
Memleket basshysy referendým reformalardyń basy ǵana ekenin eskertti. Endeshe uzaǵynan súıindirgeı...
Darhan QYDYRÁLI
