Osydan tura üş jyl būryn, 2019 jyly 12 mausymda Qasym-Jomart Toqaev ant berıp, Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı qyzmetıne resmi kırısken edı. Synaqqa toly osy kürdelı kezeŋde ötken otyz jyl tarazylanyp, auqymdy reformalar men bükıl halyqtyq referendum arqyly jaŋa däuırdıŋ paraǧy aşyldy.
Qasym-Jomart Kemelūly Prezident qyzmetıne resmi kırısu räsımınde söilegen sözınde «Bız qoǧamdaǧy özektı mäselelerdı aiqyn körıp otyrmyz. Eŋ bırınşı, azamattar barlyq jerde ädıldık ornauyn qalaidy. Bız üşın eŋ maŋyzdy mındet – zaŋǧa sai adal qyzmet etu. Menıŋ maqsatym – qoǧamnyŋ bırlıgın qamtamasyz etu jäne ärbır azamattyŋ qūqyǧyn qorǧau» degen edı. Prezident sözınde tūrdy! Qoǧamda qordalanǧan, eldı alaŋdatqan, alaŋǧa alyp şyqqan, köptıŋ kökeiınde jürgen tüitkıldı mäselelerdıŋ tüiının reformalar arqyly tarqatyp berdı. Osy jolda taǧdyrly şeşımder qabyldap, bar jauapkerşılıktı moinyna alyp, tabandylyq tanytty. Sondyqtan el bolaşaǧy tarazyǧa tüsken tarihi taŋdauda halyq zaŋ üstemdıgı saltanat qūratyn qūqyqtyq memlekettı, aşyq, azamattyq qoǧamdy, demokratiialyq respublikany – ädılettı Qazaqstandy jaqtap dauys berdı. Reformalardyŋ qorytyndysy ıspettı referendum da setınegen senımdı qaita qalpyna keltırıp, eldı täuelsızdıktıŋ töŋıregıne toptastyrdy, ūltty ūiystyrdy. Halyq özgerısterdıŋ kuägerı emes qozǧauşy küşıne ainaldy, sol arqyly ortaq jauapkerşılıkke ie boldy. Quatty memlekettıŋ bastauy bırlıgı bekem, bırtūtas halyq ekenın eskersek, būl maŋyzdy qadam.
Äkımşılık resurstar qoldanylmai, daŋǧaza dauryqpadan ada ötken referendum halyqaralyq standarttarǧa, demokratiialyq talaptarǧa sai öttı. Sailau ucheskelerıne kelgen halyqtyŋ belsendılıgı men köŋıl küiı joǧary boldy. Ädette tüitkıldı jaittarǧa salqynqandy qarap, syn aitatyn bedeldı baiqauşylar da ädıl baǧasyn berdı. Bas qūjat baiyptylyqpen bekıtıldı. Halyq taŋdau qūqyn jasady. Kömbıs mınez, köne daǧdymen kete bermei sergek ūstanym tanytqan azamattar qoǧamdy serpıltuge, syndarly saiasi pliuralizm ornauyna aitarlyqtai üles qosty. Būl – elımızde jaŋa saiasi mädeniet qalyptasa bastaǧanyn körsettı.
Jalpy kez kelgen sailau sandyǧy halyqtyŋ bilıkke degen közqarasyn bıldıretın, qoldauyn ölşeitın barometr qyzmetın atqarady. Būl tūrǧydan alǧanda sandyqqa kelıp, qarsy dauys bergenderdıŋ de oiyna qūrmetpen qaraǧan, odan sabaq alǧan jön. Öitkenı qoǧamda buyrqanǧan aluan türlı pıkırtalastarǧa töreşı men tarazy bolatyn sailau sandyǧy – azamattyq qoǧamnyŋ alǧyşarty. «Sailau – būl qatysuşylardyŋ ǧana pıkırı jeŋıske jetetın jarys» dep tekke aitylmasa kerek. Sailau sandyǧy – mandat bastauy. Sondyqtan är azamattyŋ közqarasyna, sandyqta dauysqa salynyp jeŋıske jetken köpşılıktıŋ şeşımıne qūrmetpen qarau kembaǧaldyqtan aiyqqan kemel qoǧamnyŋ bolmysy.
Singapur keremetınıŋ avtory Li Kuan Iý «Myqty elderde elita özgelerge önege körsetıp zaŋdy aldymen özderı oryndaidy, al älsız äljuaz qoǧamdarda elita zaŋdy būzady» degen eken.Prezident Toqaev osy qaǧidany qaperde ūstasa kerek, saiasi reformalardy äuelı özınen bastady. Jaqyn tuystaryn bilıkke äkeluge tyiym salyp, partiia töraǧalyǧynan bas tartty, prezidenttık bilıktıŋ jekelegen tarmaqtaryna şekteu salyp, oŋtaily özgerısterdı jüzege asyruda özı önege körsettı. «Tura bide tuǧan joq» ekenın aiqyn aŋǧartty. Jemqorlyqqa qarsy ymyrasyz küres, şetelge zaŋsyz ketken qarjyny qaitaruǧa arnaiy komissiia qūru, oligarhtardyŋ üstınen ıs qozǧalyp, tergeuge alynuy da halyqtyŋ senımın eselei tüstı. Elımızben damuy tūrǧylas, tūǧyry mejeles elderde referendumdar ädette bilıktıŋ ökılettılıgın küşeitu maqsatynda ötkızıledı. Öitkenı ekonomikalyq reformalardy tūraqty jürgızu üşın bilıktıŋ qūzyretı quatty boluy kerek deidı. Alaida būl jüienıŋ memleket pen onyŋ igılıgı halyqqa emes, at töbelındei azşylyqqa iıluıne alyp keletını belgılı. Sondyqtan bilıktı şektep, azamattyq qoǧamdy küşeite tüsetın būl referendum aimaqtaǧy demokratiialyq üderıster üşın de maŋyzdy qadam. Halyqtyŋ taŋdauymen jasalǧan referendum nätijesı küşıne endı. Künı keşe ǧana oblys äkımderı jaŋa Konstitusiiaǧa säikes balamaly jolmen sailandy. Olar sailau arqyly bilıkke kelgen är azamattyŋ mandatty uaqytşa alǧanyn, al kelesı kezeŋge sailanuy da elge sıŋırgen eŋbegıne bailanysty bolatynyn tüsınedı dep senemız. Memleket basşysy referendum reformalardyŋ basy ǧana ekenın eskerttı. Endeşe ūzaǧynan süiındırgei...
Darhan QYDYRÄLI
Ūqsas jaŋalyqtar
