Eýrazııalyq medıa-forým: Digital dáýirdegi jýrnalıstı­kanyń búgingi mindetteri

2150
Adyrna.kz Telegram

Keshe Almatydaǵy «The Ritz Carlton, Almaty» qonaqúıinde «Evolıýııanyń 15-shi jyly: qubylmaly dúnıe jáne bizge ózgeris ákelgen álem» atty Eýrazııalyq medıa-forým óz jumysyn bastady. 

Bıyl on besinshi ret ótkizilip otyrǵan forýmnyń birinshi kúni birden sheberlik dáristerinen bas­talyp, álemniń ár shalǵaıynan kelgen áriptesterimizdiń múdde­les­tigin kórsetti. Ortalyq Azııa­daǵy táýelsiz únqatysý alańy atalǵan Eýrazııalyq medıa-fo­rýmnyń basty mıssııasy – sarap­shylar men saıasatkerler, eko­nomıster men qoǵamdyq pikir ıeleriniń aralasýymen Qazaq­stannyń, Eýrazııanyń, jalpy álemdik qoǵamdastyqtyń ekono­mıkalyq, geosaıası, áleýmettik-mádenı máselelerin talqylaý.

Dástúrli jýrnalıstıka men blogerler básekesi

Alǵashqy sheberlik dári­sin forýmnyń mártebeli qona­ǵy, asa tanymal «Hashtag our stories» kompanııasynyń negi­zin qalaýshy Iýsýf Omar (Uly­brıtanııa) bas­tady. Dáris taqyryby «Mobıldi jýrnalıstı­kadan áleýmettik vırtýaldy shyndyqqa deıin» dep atalady. Bul kúnderi álemdik qo­ǵamdastyq qulaq úırete bastaǵan s­torıtellıng (oqıǵany baıandaý) aqparat jetkizý tásili 2020 jylǵa deıin qaı deńgeıge deıin kóteriledi?

Aqıqatynda mobıldi jýrnalıstıka áleýmettik vırtýaldy shyndyqqa ótý arqyly jú­zege asady degen naqty senim bar. BAQ álemi túbegeıli ózge­re­tin kún de alys emes. Qazirgi tańda jyldamdyǵy orasan ınternet pen smartfondar medıa men jýrnalıstıka týraly jalpyǵa birdeı qalyptasqan túsinikti ózgertip jiberdi. Dáris saba­ǵy­nyń kirispesin osylaı bas­taǵan Iýsýf Omar jańa tenden­ııa­­lar, toqsan toǵyz taraptan shy­­naıy málimetti terip, áp-sát­te álemniń kez kelgen túkpiri­nen aq­­pa­rat alý men taratý múm­kin­di­gi týraly qyzyqty etip baıandady.

Jańalyq taratýdyń jańa ádisterin kóbeıtýge úles qosyp júrgen Iýsýf Omardyń oıynsha, aqparat taratýdyń keleshegi beınejýrnalıstıkada. BAQ-ty túbegeıli ózgertken vıdeo men vırtýaldyq aqıqat ózdi­ginen qol jetpes «altyn kenish­ke» aınalyp otyrǵan joq. Osy ekeýin biriktirse, búkil keńis­tik ózdiginen qarqyndy damı bas­taı­dy. 5G-ınternet pen shyndyq­tyń núktesi túıiskende, BAQ ále­minde naǵyz daýyl paıda bolmaq.

Qazirgi jýrnalıstıkada aýyr-aýyr kameralardy qos-qostan birigip operator kóterip júrmeıdi. Al oqyrman resmı derek kózderine emes, jekelegen adamdardyń aqparatyna senedi. Tyńdarman televızııaǵa emes, ınternetke ıek artady. Endi mundaı jaǵdaıda dástúrli jýrnalıstıkaǵa birtindep bolsa da osy úderiske ıkemdelýge týra kelip tur. Degenmen dástúrli jýrnalıstıkada jarııalanatyn aqparattardy elekten ótkizý, málimetterdiń ras-ótirigin tekserý tájirıbesi bar. Blogerge jetispeıtini de osy.

Endigi jerde dástúrli jýrnalıstıka birinshi bolyp aqparat tarata almaıdy. Jýrnalıstiń úlesinde oqıǵaǵa qosymsha mátin jazyp qosyp, saraptamalyq maqalalar men zertteý mate­rıal­daryn jasaý ǵana qal­dy. Sondyqtan mobıldi jýrnalıstıka áleýmettik vır­týaldy shyndyqqa qol jetki­zý úshin kásipqoılyqty mansuq et­peýi tıis. Al qazirgi jýrna­lıs­tı­ka aqpa­rattyq tehnologııa­lar­dyń júıri­gine minip, zaýlap ba­ra­dy. Ony toqtatý múmkin emes, tek onyń jyl­­dam­­dyǵyna ilesip úlgerýiń qajet.

Qaýipti aımaqtan reportaj jasaý – kúrdeli úderis

Jýrnalıstiń júrip ótken joly, san jyldar boıy jınaq­taǵan tájirıbesi men paıymy káde­ge asqan kezde ol naǵyz mánge ıe bolmaq. Sheberlik dáris­terine qurylǵan medıa-forým­nyń ekinshi dárisi «Qaýipti aımaq­tan reportaj jasaý» dep ataldy. Bul týraly VVS-diń brıtan­dyq korporaııasynda 14 jyl eńbek etken áskerı jýrna­lıst Shahıda Tólegenova (Uly­brıtanııa) áńgimeledi. Ári prodıýser ári rejısser retinde de kemeline kelgen repor­ter­diń dárisi shynynda da áriptes­terimizdiń ja­san­dy­lyq­tan ada qyzyǵý­shylyǵyn týdyrdy.

Sh.Tólegenovanyń soń­ǵy jyldarda shıelenisti aımaq­tardan, oq pen ottyń arasynda júrip jasaǵan reportajdaryn Eýrazııalyq medıa-forým zalyna jınalǵan jýrnalısterdiń talaıy kórgen. Sondyqtan da áskerı reporterge Armenııa, Ýkraına, Iran, Reseıden kelgen BAQ ókilderiniń saýaldary da óte kóp boldy.

Bul dáriste tek jýrnalıs­tı­kalyq tájirıbe sóz bolǵan joq. Qantógis bolǵan jerde ha­lyq ózin tastandy, sharasyz sezi­nedi. Shyndyq pen pana izdeıdi. Mun­daı kezde eshqandaı tarapqa qyz­met etpeıtin, tek qarapaıym halyqtyń ahýalyna alańdaıtyn, naqty aqparat taratatyn BAQ-tyń psıhologııalyq qoldaýy eresen.

Máselen, qaqtyǵys júrip jat­qan núktelerde «pálen adam» qaza boldy degen sandarǵa bet-beıne berý, qasiret shekken jekelegen adamdardyń qaıǵysy men qazasy arqyly oqıǵanyń qandy saldar-sıpatyn kórsetý qashanda ózekti.

Sonaý Bosnııadan bastap búgingi Sırııaǵa deıin qaýip­tiń keme­simen júzip ótken jýrna­lıs­tiń árbir suraqqa surqııa saıa­sat­syz adaldyqpen jaýap berýge umtylýy da forýmǵa qatysý­shyl­ar tarapynan jaqsy baǵa­landy.Tisqaqqan jýrnalıst saýaldardyń birqataryn saıasatkerlerge buryp jiberdi.

Áskerı bazalardan, áli de ádi­lettiń baryna senetin solda­t­tan, sodyrlardan alyn­ǵan suhbat­tarda, separatıster­men bol­ǵan áńgimede áskerı áıel repor­­ter men er reporterdiń aıyr­­ma­­shy­lyǵyna qatysty shyn­dyqty aqtarǵan Sh.Tóle­genova­nyń sheberlik dárisi naǵyz kásip­qoılyqtyń shoýy boldy.

Óıtkeni búgingi soǵystyń sı­­pa­ty da ózgergen. Dástúrli ás­ker ataýy «oıynnan» shyqqan. Olar qazirgi jaǵdaıda kóbine-kóp bel­gili bir dinı uıymdar men et­nos­tyq nemese belgili bir saıası top­tar­ǵa baǵynady. Ondaı qarýly top­­ta­r­men til tabysyp, aqparat maı­­da­nynda jumys isteýdiń adam aıtqysyz qıyndyǵy bar. Ás­­­ke­­rı tilshi, prodıýser, rejıs­ser Sh.Tólegenovanyń qaýip­ti aımaq­tan júrgiziletin re­por­taj­dary men júrip ótken «jaýyn­­gerlik soq­paq­tary» keshe Almaty­da bas­qos­qan áriptesterin beıjaı qaldyrmady.

«Bári de jer kindigi – Baıqońyrdan bastalǵan!»

Kelesi sheberlik dárisiniń taqyryby: «Tıimdi Baıqońyr». Ǵarysh taqyrybyndaǵy aqparat­tyq sıýjetter jasaýdyń syry­men halyqaralyq ǵarysh zert­teýshi jýrnalıst Tıra Shýbart (Ulybrıtanııa) bólisti. Ol ǵa­rysh salasyn óz erkimen tolas­syz ári damylsyz kóp zerttegen Londondaǵy Koroldik ast­ro­nomııalyq qoǵamynyń múshe­si, Ulybrıtanııadaǵy ǵylym murajaıynyń elshisi sanalady. Óte qarqyndy damyp kele jat­qan ǵarysh zertteýleri biz­diń planeta, Kún júıesi, son­daı-aq túpsiz keńistik týraly ejel­gi túsi­nigimizdi eptep óz­ger­­tý ús­tin­de. Qazaqstandaǵy Baı­qo­­ńyr ǵarysh aılaǵy osynaý óz­ge­ris­terdiń naqty ortalyǵyna aınalǵan.

Áriptesterimen tájirıbe bólisken T.Shýbart adamzattyń ǵaryshty ıgerýdegi alǵashqy qadamynan búgingi kúnge deıingi aralyqtaǵy ózgeristerdi avtorlyq beınerolıkteri arqyly barshaǵa túsinikti etip baıandady. Dál búgingi sátte ǵarysh keńistiginde qalqyp júrgen Halyqaralyq ǵarysh stansasynyń (HǴS) kólemi kádimgi fýtbol alańyna para-par ekeni aıtyldy. T.Shýbarttyń beınekórinistik uǵynyqty áńgimesiniń arqasynda dáriske qatysyp otyrǵan árbir jýrnalıst ózderin HǴS-da bolyp qaıtqandaı sezindi. Sapar merzimi aıaqtalyp Baıqońyrǵa oralatyn ǵaryshkerler meteo­rıtteı ushqanda syrttaǵy temperatýranyń +2000 gradýs bolatyny, mundaı ystyqta tipti kú­mistiń ózi erıtini bar eken. Bi­raq ǵaryshkerler keń-baı­taq Qazaqstan jerine ámanda aman-esen qonady. Ol – ǵarysh sala­syn­daǵy álem ǵalymdary qol jet­kizgen búgingi eń bıik kórsetkish.

Bir kezde ǵarysh ıgerý KSRO men AQSh elderiniń ıgiligi ǵana bolsa, bul kúnderi túpsiz ǵalamdyq keńistikti zertteýge ańsary artqan memleketter sany kúrt óskeni baıqalady. Olar­dyń qatarynda Eýropalyq ǵarysh agenttigine ıelik etetin mem­leketter men Qytaı ǵarysh zertteýshileri bar. Alaıda T.Shýbart aıtqan mańyzdy derek – qazirgi kezde ǵarysh ıgerýge bólinetin qarajattyń deni jekemenshik ıeleriniń qolynda. Atap aıtqanda, búginde jalpy ǵarysh ıgerý salasyna bólinetin 355 mıllıon dollardyń 78 paıy­zyn jeke kásipkerler tóleıdi. Investıııadan túsetin qarajatty salyq kólemi basyp barady. Ǵaryshtyq jobalar aıasynda memlekettik tapsyrystardan tys keńistikte ushyp júrgen aıpadtyń kólemindeı ǵana Jer serikteri bir jylda 2 mıllıonǵa deıin sýret túsirip, jerdegi ıesine jiberedi.

Amerıkalyqtar Aı planetasyna qyzyǵýshylyǵyn toqtatqan. Ynta tanytqandar bolsa dál qazir Aı betinde amerıkalyqtardyń ǵaryshtyq úsh arbasy jerden kel­­gen kez kelgen áriptesterge qyz­­­met etýge ázir tur. «Shańyn súr­­t­e­siz de ot aldyryp, minip júre be­resiz» T.Shýbart týra so­­laı dedi. Ǵalymdar men ǵarysh zert­­­­teý­­­shiler úshin qazir­gi basty pro­­b­­le­ma – ǵarysh keńis­tigin­degi «úıi­­lip qalǵan» qoqys qal­dyq­tary. 1957 jyldan beri ǵaryshqa bet alǵan Jer serikterinen Jer­ge 41 myń­daı tehnıka men onyń qal­dyq­tary oralǵan eken. Ǵarysh­ta qal­ǵan qaldyqtardyń sany 5 mıl­lıon­nan asady. Qazir ol qo­qys­ty jı­naý sharalaryn júzege asy­ra­tyn ǵa­lamdyq joba iske kiri­sip te ketipti.

Áriptesimiz ashyp aıtqan bir shyndyq – osy kúnge deıin basqa planetadan Jerge jetken, tipti, Jerdi aınalyp ushqan birde-bir ǵarysh qonaqtary bolmaǵan ári tirkelmegen. Eger qandaı da bir sátte nemese jaǵdaıda tosyn­nan ǵarysh «qonaqtarymen» ushyras­qandar bolsa, qazir Jenevada BUU ǵarysh qonaqtaryn tirkeıtin bas keńsesi ashylǵan. UNOOSA mekenjaıy ınternette kórsetilgen.

T.Shýbart óz dárisin «Bile­siz­der me, osynyń bári de bir kezde Qazaqstannyń Baıqońyrynan bastalǵan», dep túıindedi.

Medıa-forým qonaǵy – 60-tan astam elden 500 delegat 

Kelesi sheberlik dárisi aqpa­rat­tyq tehnologııa damyǵan zaman­daǵy medıaetıkanyń mán-mańyzy haqynda júrdi. Bul týraly «New Eastern Europe» jýrnalynyń bas redak­tory Ivona Raıhardt jáne ǵalym-saıa­sat­tanýshy Bartosh Ryd­lınskı baıandady. Sonymen qatar olar burmalanǵan aqpa­rat­tyń qoǵamǵa teris áseri men feık-jańalyqtardyń túrli jol­dar­men taralýy jóninde oı bólisti.

Avtorlyq sheberlik dári­sin ári qaraı jalǵaıtyn – «Select Communication Group» bas­qarý­shy dırektory Vıktor Elı­seev. Onyń sheberlik dárisi medıa sala­syndaǵy mańyzdy tenden­ııa­lardyń biri – BAQ «dıjıtalı­za­ııasy» jáne aýdıtorııaǵa qajet aqparattyq ónimdi qurýdyń jańa tásilderin qalyptastyrý jóninde boldy. Sondaı-aq spıker zama­naýı mýltımedıalyq jýr­na­lıs­­tıkanyń jahandyq másel­e­lerin qarastyryp, BAQ úr­dis­teri, Digital dáýirdegi me­dıa­nyń bú­­gingi formattary týraly aıtyp berdi. Feık-jańa­lyqtar dáýirinde qoǵam senimine ıe bolý, tar óristi aýdı­torııany qulaqtandyrý jáne sáıkestendirýge arnal­ǵan maǵ­lumattarymen oı bóli­setin ke­lesi spıker – CNN tele­ar­na­sy­nyń halyqaralyq jobalar bo­ıynsha shyǵarýshy redaktory Raıan Smıt.

«Jýrnalıster men buqaralyq aqparat quraldary qoǵamdaǵy áıelder men erlerdiń qyzmetin teńdestirip, tepe-teńdik ornat­qan kezde jańa múmkindikter ashylady» degen pikirimen forýmnyń birinshi kúnin «BUU – áıelder» qurylymdary qoǵammen baılanys jónindegi úılestirýshisi Gızem Iarbıl Gúrol qorytyndylady.

Jýrnalısterge tegin sheberlik dáristerin ótkizý «Samruk-Kazyna Trust» Áleýmettik jobalardy da­mytý qorynyń qoldaýymen jú­zege asyp otyr. Ortalyq Azııa­daǵy táýelsiz únqatysý ala­ńy atalǵan Eýrazııalyq medıa-forýmǵa 60-tan astam elden 500 delegat qatysyp otyr­ǵanyn basa aıtýǵa tıispiz. Forým óz tarıhynda 6000-nan asa shet­eldik qatysýshylardy, olardyń qata­rynda tanymal jýrnalıs­ter, belgili saıasatkerler, myqty ekonomıster, Nobel syı­lyǵy­nyń laýreattary, qoǵam qaı­rat­kerleri, ǵalymdar men kásip­ker­lerdi Qazaqstanǵa jınady. Bul rette sheteldik spıkerler Qazaq­stannyń álem aldyndaǵy bedeliniń kún sanap artyp kele jatqandyǵyn alǵa tartyp otyr.

Búgin – jıynnyń ekinshi kúni. Forýmnyń saltanatty ashylýy rásiminen keıin Qazaqstan Res­pýblıkasy Aqparat jáne kom­mýnıkaııalar mınıstri Dáýren Abaev, Almaty qalasy­nyń ákimi Baýyrjan Baıbek, EAMǴ Uıym­dastyrý komıte­tiniń tór­aıymy Darıǵa Nazarbaeva qatysý­shy­lar aldynda quttyq­taý sóz sóı­leıdi. Sodan soń «Ha­lyq­a­ra­lyq qatynastar evolıýııa­sy: ǵalamdaǵy salqyn lep» taqyry­byna saı 1-shi májilis óz otyrysyn bastaıdy. Spıkerler qatarynda Qazaq­stan­nyń Syrtqy ister mınıstri Qaırat Ábdirahmanov, Italııa­nyń burynǵy premer-mını­stri Matteo Renı, BUU-nyń Jene­vadaǵy bólimshesiniń meńgerýshisi Davıd Chıkvaıdze jáne basqa da halyqaralyq mártebeli meımandar bar.


Talǵat SÚIINBAI,

Aınash ESALI,

«Egemen Qazaqstan»

Pikirler