Ilon Mask — bizdiń zamanymyzdyń eń baı ónertapqyshtarynyń biri. Jaqynda onyń baılyǵy 300 mıllıard dollardan asty. Ol Tehastaǵy Tesla gıgazaýytynyń iske qosylýyna bir kún qalǵanda TED Talks kanalyna bergen suhbatynda Marsqa alǵashqy kommerııalyq reıs ushatyn kún alys emes ekenin jetkizdi.
Tesla — tanymal, akııalary kóptegen ınvestorlar úshin tabys ákelgen jyldam damyp kele jatqan tehnologııalyq kompanııa. Bir sózben aıtqanda, ul — bolashaqtyń ındýstrııasyn jasaıtyn kompanııa. Tesla 2014 jyly 60 000 avtokólik, al 2020 jyly 500 000 avtokólik shyǵardy. Jaqynda Berlınde, Ostınde gıgafabrıka ashyldy. Kompanııanyń akııalary sońǵy 5 jylda 1533%-ǵa ósti, bir akııa úshin shamamen 60 dollardan 1000 dollarǵa deıin ósti. Keıbir sarapshylar (onyń ishinde belgili Ketı Výd de bar) aldaǵy birneshe jylda bir akııanyń baǵasy 3000-5000 AQSh dollary deńgeıinde bolady dep boljady.
Ilon Mask sondaı-aq basqa da serpindi jobalardy ázirleýde. Onda strategııalyq kózqaras pen álemdi jaqsartýǵa degen úlken umtylys bar. Tipti, onyń kózqarasyna ózi kópshilik aldynda jıi aıtatyn ereksheligi (Asperger sındromy) áser etken bolýy da múmkin. Bul oǵan qarapaıym sananyń sheginen shyǵýǵa múmkindik beredi. Ol aldyna óte órshil, naqty maqsat qoıady, bizdiń kópshiligimizge bul alys bolashaq týraly fantastıkalyq fılmdegi frazalar sııaqty estiledi.
Ilon Masktyń fenomeni qandaı? Ónertapqysh, armanshyl nemese talantty kásipker Ilonnyń TED Talks-ke bergen suhbatynda aıtqan usynystary (málimdemeleri) qanshalyqty qyzyqty jáne shynaıy?
Máselen, eshteńege qaramastan, Ilon Mask planetamyzdyń jarqyn bolashaǵyna senimdi. Ol «Ómir tek bir máseleni sheshýden turmaıdy» degen qaǵıdany basshylyqqa alady.
Onyń suhbattaǵy myna sózi meniń áli esimde: «Ekologııa ǵalymdarynyń kópshiligi parnıktik gaz shyǵaryndylaryn azaıtpasa, jerdiń joıylatynyna jáne 2050 jylǵa qaraı ekologııalyq apat sózsiz bolatynyna senimdi».
Ilon Mask, árıne, aqyrzamannyń jaqtaýshysy emes. Ol adamzattyń durys jolda ekenine senedi. Ol úshin búgin men erteńdi de oılaý kerek.
Ol ekologııalyq máseleni qalaı sheshýdi usynady? Turaqty energetıkalyq bolashaqtyń úsh elementi bar: birinshisi – jasyl energııa (eń aldymen jel men kún), ekinshisi – osy energııany saqtaı alatyn batareıalar, úshinshisi – elektrlik kólikter.
Bul konfıgýraııa kóliktiń barlyq derlik túrlerinde jumys isteı alady, kómirqyshqyl gazynyń shyǵaryndylaryn aıtarlyqtaı azaıtady jáne parnıktik áseri de azaıady. Árıne, shekteýshi faktor bar, ol — batareıalardy óndirý. Qýattylyq qajettiliginiń shamadan tys mólsheri shamamen 300 teravatt saǵatty quraıdy. Ilon Mask Tesla bul kólemniń 10%-yna deıin jasaı alady dep sanaıdy. Jalpy, Mask adamzattyń klımattyń ózgerýi máselesin sheshýge qabiletti ekenine kúmán keltirmeıdi.
Ilon Masktyń jasandy ıntellekt týraly pikiri de qyzyqty. Eger Mask Tesla-nyń 5 jyl ishinde avtomobılder óndirisiniń ósýin dál boljaǵan bolsa, ózdiginen júretin avtomobıldi jasaý ýaqytyn sonshalyqty dál aıta almady, iske asyrý merzimi bir jyldan ekinshi jylǵa aýystyryldy. Ilon muny naqty jasandy ıntellekt jasaýdyń qıyndyǵymen túsindiredi. Kólikti basqarý proesine adamnyń qandaı músheleri belsendi qatysady? Eń aldymen kórý, estý arqyly syrtqy aqparatty qabyldaıtyn mı. Mashınany mıymyz sııaqty aqparatty tez qabyldaýǵa jáne óńdeýge qalaı úıretýge bolady? Tapsyrma ońaı emes, biraq Ilon Mask úshin maqsat neǵurlym shyndyqqa janaspaıtyn jáne kúrdeli bolsa, oǵan jetý sonshalyqty qyzyqty. Al bul jumys qazirdiń ózinde júrip jatyr, baǵalaý krıterııi qandaı bolýy múmkin? Ózin-ózi basqaratyn avtokóliktiń jibergen qateleriniń sany róldegi qarapaıym júrgizýshiniń jibergen qatelikterinen az bolýy kerek.
Naqty ortada jumys isteıtin JI qurý proesi árbir túsirilgen sýretti taný áreketinen bastaldy. Biraq bul proedýramen túsirilgen árbir fotosýrette qashan da belgisizdik, bulyńǵyrlyq bolady. Ilonnyń komandasy kózqarastaryn ózgertti. Túsirilgen bir sýretke sholý jaqsardy, ol 360 gradýsqa jýyq boldy. Oǵan sosyn ýaqyt faktoryn qosty. Bul baǵdarlamalyq qamtamasyz etý turǵysynan ońaı emes. Taǵy bir suraq: titirkendirgishke (beınelerge) jaýap berý, ony baılanystyrý adam mıynda qalaı jumys isteıdi? Úshinshi másele — aqparatty óńdeýdiń operaııalyq proesin qamtamasyz etý úshin sizge jadynyń aıtarlyqtaı kólemi qajet.
Ilonnyń aıtýynsha, avtodraıvtyń beta nusqasyn shamamen 100 000 adam paıdalanady.
Avtomatty túrde basqarylatyn Tesla — bul shyn máninde joǵary jyldamdyqpen qozǵalatyn, yntalandyrýǵa bara-bar jaýap berýge qabiletti úlken robot.
Búginde robotqa ne jetispeıdi? Shyndyqtyń ıntellektisi.
Suhbat alýshy suraq qoıady: «Eger sizdiń úıińizdiń 3D arhıtektýrasyn shynymen túsinetin robot jasalsa jáne sizdiń úıińizdegi árbir nysan osy nysandardyń barlyǵyn tanı alatyn bolsa, bul tańǵalarlyq dúnıe emes pe?». Iá, olar tazalyq jumystaryn jasaı alady, keshki as ázirleıdi, qarttarǵa kútim jasaıdy.
Ilon Mask ýaqyt óte kele robottarǵa retteýshi organ qajet bolatynyn atap ótti.
Ol 2050 jyly kóptegen otbasylarda robottar bolady dep esepteıdi, dál qazir kópshiligimizdiń úıimizde robot shańsorǵyshtar, robot shóp shabý mashınalary bar.
Robottardyń alǵashqy úlgileri ne isteı alady? Olar adam ómiri men densaýlyǵyna qaýipti jumystardy, adamnyń ómir súrýine qıyn jaǵdaılarda jumys isteı alady.
Osy jerde taǵy bir suraq týyndaıdy. Eger robot jylyna 30 000-40 000 dollar turatyn jumysshyny birjolǵy 25 000 dollarǵa aýystyra alatyn bolsa, onda adamzat bul týraly alańdaýy kerek pe?
Ilon robottardyń paıda bolýynan qorqýdyń qajeti joq dep sanaıdy, JI bar robottar molshylyqty arttyrýǵa kómektesedi, ol buǵan senimdi: biraq bolashaqta jınaqtalǵan JI adamnyń baqylaýynan shyǵyp ketýi múmkin degen de qaýip bar.
Suhbat basqa jobany talqylaýǵa kóshedi, ol — neırolınk. Ilonnyń aıtýynsha, adam — qazirdiń ózinde belgili bir dárejede kıborg, ıaǵnı, kompıýterler bizdiń jalǵasymyz, sebebi biz ólgennen keıin bizdiń ıfrlyq elesimiz ǵana qalady: adam ketedi, biraq onyń elektrondyq poshtalary, jelilerdegi jazbalary, hattary qalady. Ilon kompıýterler arasyndaǵy aqparat almasý (terabaıttar) adamǵa qaraǵanda (baıt, pernetaqtadaǵy terý jyldamdyǵy) áldeqaıda joǵary ekenin atap ótedi.
Bul joba qazir qaı kezeńde? Ázirge bul jumys bastapqy kezeńde ǵana. Adamnyń mıyna óte kishkentaı symdar (ımplantattar) engiziledi. Bul júıke júıesiniń, mıdyń jáne omyrtqanyń zaqymdalýyn emdeıdi. Mundaı zaqym uzaq ýaqyt boıy, múmkin ondaǵan jyldar boıy emdeledi. Bıyl alǵashqy ımplantaııa úshin FDA ótkizýge ruqsat alýǵa qujattar jiberildi. Bul jerde, árıne, JI pen adam mıynyń sımbıozyna múmkindik beretin joǵary ónimdi neırondyq ınterfeıs týraly aıtý áli erteleý. Bolashaqta ıfrlyq jáne bıologııalyq ıntellekt konvergenııasy da bolýy múmkin.
Eger JI Jerdi jaýlap alatyn bolsa, bizde B jospary bolýy kerek. Áńgime Ilon Masktyń ǵaryshtyq baǵdarlamasyna arnalady. Al Starship týraly birinshi suraq: bul zymyrannyń mańyzdylyǵy, biregeıligi nede?
Ilon Falkon tek birinshi kezeńdi jáne kúsheıtkishti qaıta paıdalanýdy qamtamasyz etetinin túsindiredi (bul onyń jalpy qunynyń shamamen 60-70% quraıdy). Starship-tiń mindeti - zymyrannyń barlyq elementterin tolyǵymen qalpyna keltirý jáne dereý ushýǵa múmkindik jasaý. Starship zymyranynyń jasalýy ushý shyǵyndaryn aıtarlyqtaı azaıtýǵa múmkindik berdi. Bul — kún júıesinde jáne eń aldymen Marsqa ushýdyń aýqymdy baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa múmkindik beretin, bolashaqqaa jasalǵan úlken qadam.
Ilon Mask Starship Marstaǵy elementterdi Jerge keri ushý úshin paıdalanýǵa bolatynyn atap ótti: ottegin Marsta bar metan men sýdan alýǵa bolady. Otyn da Marsta ońaı óndiriledi. Zymyrandardyń keri qoný mehanızmi, Jer nemese Mars atmosferasynyń tyǵyz qabattaryna ený kezinde jylýdan qorǵaý mehanızmi ázirlendi.
Ilon Starship kún júıesinde saıahattaý úshin qolaıly kólik dep sanaıdy, biraq ol basqa juldyzdyq júıelerge arnalmaǵan. Marsta qala qurý úshin myńǵa jýyq juldyzdyq keme qajet. 2030 jyldan bastap eki jyl saıyn Mars baǵytyna myńǵa jýyq keme (árqaısysynda 100-ge deıin nemese odan da kóp adam) jiberiletin bolady.
Mask Marsqa ushqysy keletinder az bolady dep esepteıdi, oǵan qosa belgili bir qarjylyq múmkindikter de qajet. Ilonnyń aıtýynsha, ushýdy barlyq adamǵa qoljetimdi etýge tyrysý kerek. Ilon bastapqyda Mars qolaısyz, tar, tipti qaýipti bolýy múmkin.
Ilonǵa «Marstaǵy qala kimdiki bolady? NASA? Spacex?» — dep suraq qoıylady. Ol buǵan: «Bul — Mars turǵyndarynyń qalasy» — dep jaýap beredi.
Marstaǵy adamdardyń órkenıeti qandaı bolýy kerek? Mars adamdary bolý neni bildiredi? Ilon Mars turǵyndary bir-birimen jıi soǵyspaıtynyna senedi. Onda tikeleı demokratııa kóbirek bolady.
Ilon adamzat úshin birneshe planetada ómir súrý, kóp planetalyq órkenıet bolý nelikten mańyzdy ekenin túsindiredi. Adamzat jer betinde ártúrli sebeptermen ómir súrýin toqtatýy múmkin: soǵystar, pandemııa (qazir ózekti bolyp kórinedi) jáne t.b. Bul mıssııa basqa planetalardaǵy adamzat násiliniń jalǵasy jáne saqtalýy bola alady.
Júrgizýshi Ilonnan Marstaǵy qalalardyń sany týraly suraıdy: «Nege mıllıon?» Qala óz betimen damı alatyndaı bolýy kerek. Bul mańyzdy, sebebi ol qandaı da bir sebeptermen Jermen baılanysyn úzýi múmkin. Sondaı-aq taǵy bir maqsaty, Iýpıterdiń alystaǵy serigi Eýropa: yqtımal nysana — kalmar órkenıeti. Ilon osylaı dep ázildeıdi.
Ilonnyń baılyǵy týraly suraq: 300 mıllıard dollar — bul qalaısha? Ilon Tesla ósken saıyn durys sheshim qabyldaýdyń mańyzdylyǵy artady, jarty saǵattyq talqylaý 100 mıllıon oń nátıjege ákelýi múmkin dep jaýap beredi. Óziniń shyǵyndaryna keletin bolsaq: onyń úıi joq, ıahtasy joq, demalysqa shyqpaıdy, onyń tek jeke ushaǵy bar, ol tıimdi jumys isteý úshin qajet, jumysqa kóbirek ýaqyt bólýge múmkindik beredi.
Qaıyrymdylyq týraly suraq. Ilon onyń barlyq kompanııalary qaıyrymdylyqpen aınalysatynyn aıtady, ol adamdarǵa súıispenshilikpen qaraıdy, ol jeti balanyń ákesi jáne týý deńgeıiniń tómendeýi adamzat úshin úlken problema dep sanaıdy. Ol negizgi problemalar retinde kelesi máselelerdi qarastyrady: jerdegi halyq sanynyń azaıýy, klımattyń ózgerýi máseleleri, adamzat órkenıetiniń monoplanetalyq sıpaty.
Ilon Mask adam ómirin qorǵaý, jaqsartý jáne adam sanasynyń shekarasyn keńeıtý úshin aldyna úlken maqsattardy qoıa otyryp, jańa álemdi jasamaq! Soǵyssyz jáne qıraýsyz álem, jasampazdyq pen damý álemi. Ol álemdi búgin, erteńgi jarqyn bolashaq úshin ózgertip jatyr.
Abaı Alpamysov,
ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty
«Adyrna» ulttyq portaly
