Ukraina men Resei arasyndaǧy soǧys neden bastaldy?

20474
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2022/03/71969b03-23b8-4b45-a769-795028b58e24.jpeg
1917 jyly 4 jeltoqsanda Resei Keŋestık Federasiialyq Sosialistık Respublikasynyŋ (RKFSR) Halyq Komissarlar Keŋesı Ukraina Respublikasyn moiyndaǧanyn jariialady. Al 1918 jyly Ukrainada Getman Skoropadskiidıŋ basqaruymen RKFSR elşılıgı paida boldy. Ekı el arasyndaǧy diplomatiialyq qarym-qatynas 1922 jyly KSRO qūrylǧanǧa deiın jalǧasty. 1992 jyly 14 aqpanda KSRO ydyraǧannan keiın de taǧy Resei Federasiiasy men Ukraina arasynda diplomatiialyq qarym-qatynas ornatyldy. Tyǧyz bailanysta bolǧan «bauyrlas» ekı el arasynan bügınde qara mysyq kesıp öttı. Oǧan ne sebep?  Mäskeu men Kiev arasyndaǧy qaqtyǧystyŋ tarihy tereŋde. Qazırgı soǧys – soŋǧy 30 jyldaǧy saiasattyŋ kesırı. Ony şartty türde üş kezeŋge böluge bolady. 1990-2003 jyl: Ukrainanyŋ Reseiden ketuı. 1990 jyldyŋ bırınşı jartysynda Resei men Ukraina arasyndaǧy Qara teŋız floty menşıgıne jäne infraqūrylymyna qatysty mäsele ülken dauǧa ainaldy. Mäskeu Kievtıŋ qūzyrynda bolǧan Qyrymdaǧy bazalarynan aiyrylǧysy kelmedı. Al Ukraina Qara teŋız flotynyŋ barlyq infraqūrylymy men mülkın qaita taǧaiyndauǧa äreket ettı. 1992 jyly 5 säuırde Ukraina prezidentı Leonid Kravchuk KSRO-nyŋ Qara teŋız flotyn Ukrainanyŋ menşıgı dep jariialady. Al 7 säuır künı Resei prezidentı Boris Elsin de osyndai qadamǧa baruǧa mäjbür boldy. 1991 jyly jeltoqsan aiynda Ukraina Resei jäne Belarus elderımen bırge KSRO-ny tarqatqan  Belobej kelısımıne qol qoiady.  Al Mäskeu Täuelsız Memleketter Dostastyǧy (TMD) jäne arzan gazdyŋ kömegımen yqpalyn saqtap qaluǧa ūmtyldy. Alaida reseilıkterdıŋ oilaǧany ıske asa qoimady. Olar Belarus elımen odaqtyq memleket qūrdy. Al Ukraina Batysqa jaqyndai bastady. Ärine, būl Kremlge ūnai qoiǧan joq. Alaida Ukrainada KSRO-dan mūra etken älemdegı üşınşı ırı iadrolyq arsenaly men  millionǧa juyq äskerı bar edı. Al «Budapeşt memorrandumy» kezınde Kiev zymyrandaryn qauıpsızdık kepıldıgı jäne ekonomikalyq kömek üşın Reseige berdı. Kiev Soltüstık Atlantikalyq Şart Ūiymyna (NATO) qosylsa, ol elge yqpal etu mümkındıgın joǧaltady. Alaida Batys elderı Ukraiany özderıne jaqyn tarta qoimady. NATO Ukrainaǧa älı esık aşqan joq. 1992 jyldyŋ jazynda Elsin men Kravchuk Qara teŋız flotyn TMD-nyŋ strategiialyq küşterınen şyǧaru turaly kelısımge qol qoidy. 1993 jyly qyrküiek aiynda prezidentter Qara teŋız flotyn teŋ bölu jäne infraqūrylymdy bölısu turaly aldyn ala kelısımge keldı. Alaida Kravchuk  Otanyna opasyzdyq jasady dep aiyptalyp, oppozisiianyŋ qysymymen  böludıŋ paritettık prinsipınen bas tartty. 1994 jyly säuır aiynda Mäskeude Resei men Ukraina prezidentterı Boris Elsin men Leonid Kravchuk Qara teŋız floty mäselesın kezeŋ-kezeŋımen retteu turaly kelısımge qol qoidy. Nätijesınde, Ukraina Äskeri-teŋız floty men Reseidıŋ Qara teŋız floty jäne Federasiia bölek qūryldy. Resei postkeŋestık onjyldyqta ekonomikalyq tūrǧydan älsız boldy. Al şeşen soǧystary resurstaryn tartyp aldy. Qara teŋız flotyn bölıp, 1997 jyly «Ülken şartqa» qol qoiu arqyly Resei Federasiiasy Ukrainanyŋ, äsırese, Qyrymnyŋ şekarasyn moiyndady. 2003-2013: Postkeŋestık dostyq Mäskeu men Kiev arasyndaǧy alǧaşqy ırı diplomatiialyq daǧdarys Putinnıŋ kezınde bastaldy. 2003 jyldyŋ küzınde Resei kenetten Kerch būǧazynda Ukrainanyŋ Tuzla aralyna qarai böget saludy bastady. Kiev mūny şekarany qaita bölu äreketı retınde qabyldady. Qaqtyǧys prezidentterdıŋ jeke kezdesuınen keiın şeşıldı. Nätijesınde, qūrylys toqtatyldy. Bıraq ekı el arasyndaǧy dostyqqa taǧy da syzat tüstı. 2004 jylǧy Ukrainadaǧy prezidenttık sailauda Resei Viktor Iаnukovichtıŋ kandidaturasyn belsendı türde qoldady. Bıraq alaiaqtyq jasady degen aiyp taǧyp, onyŋ jeŋıske jetuıne «türlı-tüstı revoliusiia» kedergı keltırdı. Batysşyl saiasatker Viktor Iýşenko prezident boldy. Onyŋ jeŋısı Resei Federasiiasynyŋ saiasatyndaǧy özgerısterdıŋ bastapqy nüktesıne ainaldy. 2008 jyly Buharestte ötken NATO sammitınde AQŞ prezidentı Djordj Buş Ukraina men Gruziiaǧa Müşelık äreket josparyn (MAP) aluǧa tyrysty. Putin üzıldı-kesıldı qarsylyq tanytyp, Mäskeu Ukrainanyŋ täuelsızdıgın tolyq moiyndamaitynyn aşyq aitty. Nätijesınde, Germaniia men Fransiia Buştyŋ josparyna tosqauyl qoidy. Postkeŋestık elderge de, Ukrainaǧa da, Gruziiaǧa da NATO-ǧa müşe bolu turaly uäde berıldı. Bıraq naqty qai künı ekenı belgısız… Äskeri aliansqa jyldam ötu mümkın bolmaǧandyqtan, Ukraina Euroodaqpen qauymdastyq kelısımı arqyly ekonomikalyq integrasiianyŋ baǧytyn belgıledı. 2013 jyldyŋ jazynda Resei Ukrainaǧa jappai ekonomikalyq qysym körsetıp, Ukrainanyŋ şekaradaǧy eksportyn toqtatty. 2013 jyldyŋ qaraşa aiynyŋ soŋynda Ukraina ükımetınıŋ Euroodaqpen kelısımge qol qoiudan bas tartuyna bailanysty Ukrainada jappai narazylyq bastaldy. Kievtıŋ ortalyǧynda jäne Euromaidan dep atalatyn aimaqtardaǧy ūzaqqa sozylǧan qaqtyǧys aqyry bilıktı küşpen basyp aluǧa äkeldı. 21 aqpanda Ukraina prezidentı Viktor Iаnukovich Kievten kettı. Bilık ıs jüzınde oppozisiianyŋ qolyna öttı. Ukraina prezidentınıŋ mındetı Joǧarǧy Radanyŋ jaŋa spikerı Aleksandr Turchinovke jükteldı. 2013 jyldyŋ 23 aqpanynda Joǧarǧy Rada Iаnukovich tūsynda qabyldanǧan Ukrainada orys tılın aimaqtyq tıl retınde qoldanuǧa kepıldık beretın zaŋnyŋ küşın joidy. 2014 jyldyŋ köktemınde Ukrainanyŋ oŋtüstık-şyǧysynda Euromaidanǧa qarsy narazylyqtar bastaldy. Kelıspegender orys tılınıŋ märtebesı men aimaqtardaǧy bilıktı ortalyqsyzdandyru mäselesın şeşudı talap ettı. Şeruşıler Harkov, Donesk jäne Lugansk qalalarynda äkımşılık ǧimarattardy basyp aldy. Būǧan jauap retınde Aleksandr Turchinov Ukrainanyŋ şyǧysynda qolyna qaru alǧandardyŋ barlyǧyna qarsy antiterrorlyq şaralar qoldanylatynyn aitty. Sol künı Donesk Donesk Halyq Respublikasynyŋ (DHR) egemendıgın jäne referendum ötkızetının jariialady. Keiınırek Luganskıde Lugansk Halyq Respublikasy (LHR) jariialandy. 2014-2021: Qyrymdy anneksiialau jäne Donbasstaǧy soǧys 2014 jyldyŋ 15 säuırınde resmi türde Kiev Ukrainanyŋ şyǧysynda äskeri operasiia bastalǧanyn habarlady. Donbassta polisiia bölımşelerı men Ukraina armiiasynyŋ bölımşelerı arasynda alǧaşqy qaruly qaqtyǧys bastaldy. Soŋǧylary Harkovtaǧy jaǧdaidy öz baqylauyna alyp ülgerdı. 2014 jyldyŋ 11 mamyrynda Donesk jäne Lugansk oblystarynda referendum ötıp, olardyŋ 89,7 paiyzy Donesk oblysynda, 96,2 paiyzy Lugansk oblysynda aimaqtardyŋ özın-özı bileuıne dauys bergen. Keiın memlekettık egemendıgı jariialandy. 2014 jyldyŋ jazy Ukrainanyŋ oŋtüstık-şyǧysyndaǧy auyr şaiqastarmen este qaldy. Ukraina prezidentı Petr Poroşenko qyzmetıne kırıskennen keiın polisiia pozisiialaryna auqymdy qarsy şabuyl bastaldy. Slaviansk, Kramatorsk, Mariupol, Severodonesk siiaqty ırı qalalar ukrain äskerınıŋ baqylauyna alyndy. DHR jaqtastary Doneskke baqylau ornatyp, ony Ukraina Qaruly Küşterı men Ukraina Işkı ıster ministrlıgınıŋ qalǧan bölımşelerınen tazartty. Antiterrorlyq operasiianyŋ ukraindyq küşterınıŋ şabuyly İlovaisk maŋynda jeŋılıske ūşyrady. Qorşaudan şyǧu kezınde 366 jauynger qaza tauyp, 150-den astam adam habarsyz kettı. Soǧysty beibıt jolmen şeşu äreketterı Ukrainadaǧy qaqtyǧysty retteudıŋ alǧaşqy äreketı 2014 jyly 7 säuırde Jenevada Ukraina, EO, AQŞ jäne Reseidıŋ joǧary diplomatiialyq ökılderınıŋ qatysuymen öttı. Al 2014 jyldyŋ qyrküiegınde Ukraina men Resei ökılderı atysty toqtatudy, qaqtyǧysqa qatysuşylarǧa raqymşylyq jasaudy, Donesk jäne Lugansk oblystarynyŋ jekelegen audandaryna erekşe märtebe berudı jäne onda jergılıktı sailau ötkızudı közdeitın kelısımge qol qoidy. Alaida Donbassta beibıtşılık ornamady. Al qysta äskeri qaqtyǧystar jaŋa küşpen bastaldy. EQYŪ, Ukraina, Resei, Germaniia jäne Fransiia basşylarynyŋ qatysuymen ötken bırneşe saǧattyq kelıssözderden keiın qauıpsızdık aimaǧyn qūru üşın ekı jaqtyŋ bırdei qaşyqtyqta auyr qaru-jaraqtardy şyǧaruyn közdeitın ekınşı kelısımge qol qoiyldy. Qaqtyǧys ūzaqqa sozyldy. 2016-17 jyldary Donbassta özara atqylau men jergılıktı maŋyzy bar şaiqastar jalǧasyp, auqymdy qaqtyǧystarǧa ūlasty. Qaqtyǧystyŋ jaŋa kezeŋı 2022 jyl: Reseidıŋ Ukrainaǧa qarsy soǧysy 2021 jyldyŋ köktemınde Ukrainanyŋ oŋtüstık-şyǧysynda belsendı soǧys qimyldary qaita bastaldy. Ukraina qaruly küşterı beitarap aimaqtyŋ bır bölıgın baqylauǧa alu äreketın jasady. Resei şekaradaǧy äsker sanyn köbeite bastady. Säuırdıŋ aiaǧynda jaǧdai qalypty jaǧdaiǧa oralǧanymen, küzde qaita bastaldy. 2021 jyldyŋ jeltoqsan aiynyŋ ortasynda Resei Amerika Qūrama Ştattaryna jäne NATO-nyŋ basqa elderıne bırqatar talaptar qoidy. Atap aitsaq:
  • NATO şyǧysqa qarai odan ärı keŋeiuden bas tartu;
  • Amerika küşterı men qaru-jaraqtaryn Şyǧys Europadan şyǧaru;
  • Soqqy qaruyn ornalastyrudan bas tartu.
Alaida Reseidıŋ Ukrainaǧa basyp kıru qaupıne sılteme jasai otyryp, NATO Şyǧys Europadaǧy äskeri qatysuyn keŋeitetının jariialady. Amerika Qūrama Ştattary Ukrainaǧa 200 million dollardyŋ qosymşa äskeri kömegın ūşaqpen jetkıze bastady, Polşa men Rumyniiaǧa bırneşe myŋ äskerdı qaita ornalastyra bastady. NATO-nyŋ basqa elderı de Ukrainaǧa qaru-jaraq jetkızetının jariialady. 21 aqpanda Mäskeude Resei Qauıpsızdık Keŋesınıŋ kezekten tys otyrysy ötıp, onda DHR men LHR täuelsızdıgın tanu mäselesı talqylandy. Ūsynysty onyŋ barlyq qatysuşylary qoldap, Resei prezidentı Vladimir Putin tiıstı jarlyqtarǧa qol qoidy. Sol künı AQŞ sanksiia saldy, prezident Djo Baiden Donesk jäne Lugansk halyq respublikalarymen sauda men investisiiaǧa tyiym saldy. Qūjat Aq üidıŋ saitynda jariialandy. 22 aqpanda Ukraina prezidentı Vladimir Zelenskii ündeu jasap, Kievtıŋ beibıtşılıktı jaqtaitynyn jäne Reseidıŋ Donbass respublikalaryn tanu turaly şeşımınen keiın diplomatiialyq jūmysyn jalǧastyratynyn aitty. 24 aqpanǧa qaraǧan tünı Vladimir Putin Donbassqa reseilık äskeriler engızılgenın jäne äskeri arnaiy operasiia bastalǧanyn resmi türde habarlady. Onyŋ maqsatyn eldı «demilitarizasiialau» dep atady. Resei Federasiiasynyŋ qaruly küşterı Donbassta ǧana emes, Ukrainanyŋ qalalaryna jäne onyŋ äskeri infraqūrylymyna soqqy berdı. Bügın Resei men Ukraina arasyndaǧy soǧystyŋ bastalǧanyna tura bır ai. Ekı el arasyndaǧy alauyzdyq älı de joiylǧan joq. Soǧysty bastaǧan Reseilıktermen Ukraina memleketı aianbai küresude. Otanyn qorǧap qalu üşın Ukraina jastary da qolǧa qaru alyp, jauyna toitarys berıp keledı. Olardyŋ jıgerın qairau üşın:
«Bız berılmeimız jäne jeŋılmeimız. Bız soŋyna deiın baramyz, teŋızde şaiqasyp, äuede soǧysamyz. Bız öz jerımızdı qandai auyr şyǧyn bolsa da qorǧaimyz. Bız nu ormanda, dalada, qalada, auylda, biık jota men eŋselı tauda, Kalmius jaǧalaulary men Dnepr jaǧasynda qan maidanǧa tüsıp, jan berıp, jan alyp Otanymyzdy qorǧaimyz! Berılmeimız!”, - deidı Ukraina prezidentı Zelenskii.
 

Dana Nūrmūhanbet

“Adyrna” ūlttyq portaly

Pıkırler