"Keşegı üş öŋırmen qatar Torǧai oblysynyŋ qaita qūrylmai qalǧanyn keibıreuler ondaǧy halyq sanynyŋ azdyǧymen bailanystyrǧysy kelıptı. Ne degen bılgış deseŋşı! Ou, 1970 jyly qūrylyp, 1988 jyly jabylyp qalǧandaǧy ärısın aitpaǧanda, qaita qūrylǧan 1990 jyly Torǧai oblysynyŋ qūramyna 1 oblystyq baǧynystaǧy qala (Arqalyq) jäne 9 audan kırgen! Al qazır onyŋ ırgesınde qaita qūrylyp jatqan Ūlytau oblysyna Jezqazǧan oblysy kezınde 4 oblystyq baǧynystaǧy qala jäne 7 audan kırdı. Asa aiyrmaşylyq joq.
Jıktep aitqanda, Arqalyq qalasy, Amangeldı, Arqalyq, Derjavin, Jangeldin, Esıl, Jaqsy, Jaŋadala (Tasty-Taldy), Qima, Oktiabr audandary boiynşa oblys qūramynda 295 myŋnan astam halyq bolǧan.
Mümkın älgı bılgışter Torǧai degendı qazırgı Arqalyq qalasy nemese Jangeldin audany dep oilaityn şyǧar. Bılmese aitaiyq, Aqtöbe, Qostanai, Kökşetau, Aqmola, qazırgı Ūlytau oblystarymen şektesıp jatqan Torǧai degen alyp dalanyŋ jalpy audany – 111,9 myŋ şarşy şaqyrym! Az ba?
İä, 1997 jyly ol jerler Qostanai, Aqmola oblystaryna bölınıp berılgenın bılemız. Sodan keiın ǧoi, «Torǧaidyŋ halyq sany az» dep otyrǧandaryŋ! Al eger oblysty qaita aşatyn bolsa, sol aumaǧyn qosa qaitaryp, öŋırdıŋ tamyryna qan jügırtuge bolmai ma? Kezındegı öndırıs oşaqtaryn qaita jaŋǧyrtyp, jaŋasyn aşyp, jūrtty jūmyspen qamtysa, 90-jyldardaǧy toqyrau saldarynan jan-jaqqa üdere köşken halyq tuǧan jerıne tuyn tıkpes pe edı?
Astanada tas laqtyrsaŋ, torǧailyqtardyŋ basyna tiedı. Oblysy jabylǧan soŋ tūrmysy oŋalmai qalǧan olardyŋ denı saiajai, «vremianka», jataqhana jaldap, köbıne qūrylys salasynda jür. Būl jerdıŋ qazaqylanuy da ärı-berıden soŋ aldymen sol torǧailyqtardyŋ arqasy!
«Qostanaidy qazaqylandyru üşın Torǧai, Öskemendı qazaqylandyru üşın Semei, Qaraǧandyny qazaqylandyru üşın Jezqazǧan oblysyn japty» deidı. Al osy 30 jylda sol oblys ortalyqtary memlekettık tılde müdırmesten sairap kettı me? Kerısınşe, jabylǧan 3 oblystyŋ qazaǧy köptep şoǧyrlanǧan halqy negızınen astana men Almatyda, sosyn batys öŋırlerındegı vahtada jür. Qostanai, Öskemen, Qaraǧandyda emes! Ol üş qala sol baiyrǧy orystıldı orta qalyptastyrǧan qalpynda älı.
Osy oraida «Torǧaidy bölıp alyp, Qostanaidy şettetu – qauıptı» degen pıkırge kelsek, Qazaqstan-Resei arasyndaǧy 7,5 myŋ şaqyrymnan astam şekaranyŋ şetınde özınşe bır-bır oblys bolyp SQO, Pavlodar, keiıngı Abai oblysy da tūr. Demek ondai fobiiaǧa eltıp, öz köleŋkemızden özımız qorqa berudıŋ qajetı joq.
«Torǧaida öz betınşe künköretındei ne bar?» dersız... Tabiǧi tüstı metaldaryn, altyn qoryn aitpaǧanda, altyn astyǧynyŋ nanyn jep otyrsyz ǧoi! Qazaq ūǧymynda nannyŋ kiesı bar..."
Ūqsas jaŋalyqtar
