XXI ǵasyr - aqparattandyrý zamanynda ózimizge ǵana tán ulttyq minezimiz ben tabıǵat-bolmysymyzdy daralaıtyn basty baılyǵymyz - ulttyq qundylyqtarymyzdy urpaq sanasyna durys sińirip, jastardy patrıottyq rýhta tárbıeleýde arbany da syndyrmaı, ógizdi de óltirmeı, tálim men tárbıeniń tarazy basyn teń ustaý ózekti máselege aınalyp otyr. Qazirgi qazaq jastarynyń tynys-tirshiligi qandaı? Elimizdegi jastarǵa arnalǵan qazaqsha kontenttiń búgingi jaı-kúıi she? Óskeleń urpaq memleketten qandaı qoldaýlar kútedi? - syndy suraqtar aıasynda “Adyrna” ulttyq portalynyń tilshisi Qyzylorda oblystyq óńirlik kommýnıkaııalar qyzmeti KMM-niń dırektorynyń orynbasary, jýrnalıst Nurlan Táshimtegi myrzamen suhbat júrgizdi.
- Nurlan Serikuly, ózińizdi elin shyn súıetin ultjandy azamat retinde jaqsy tanımyz. Jalpy ultty súıý neden bastalady?
- Otandy súıý otbasydan bastalsa, ultymyzǵa degen súıispenshilik ulttyń dúnıetanymy men qundylyqtaryn, salt-dástúri men mádenıetin, ardaqty ákeniń qanymen, aıaýly ananyń aq sútimen boıǵa daryǵan bitim-bolmys pen minez-qulyqqa qurmet pen qabyldaýdan bastalady der edim. Otanshyldyqqa baýlý ulttyq qundylyqtar arqyly júzege asady. Sondyqtan halqymyz adamgershilik, parasat, azamattyq, izgilik qaǵıdattaryn negiz ete otyryp, qursaqqa bitken balanyń ózine urpaǵym ulyqty bolsyn dep ulttyq tálim-tárbıeniń kirpishin qalaǵan. Sol kirpish ýaqyty jetkende qorǵanǵa aınalady, ultyn súıetin ul-qyzynyń da, ulan – asyr damý kóshiniń ón boıynda san qıly kezeńderdi ótkerip kele jatqan ultymyzdyń da. Ózderińiz de baıqap otyrsyzdar, búkil álemdegi ahýal sát saıyn ózgeriske ushyrap jatqanda, telegeı teńizdeı tuńǵıyǵyn saqtap turǵan, eldiktiń tiregine aınalǵan - ulttyń qundylyqtary. Onda osy bir ózgermes qadir-qasıetimizben ultymyzǵa degen súıispenshilikti etene baılanysty qarastyrý qate bolmas.
- Elimizde byltyrdan bastap «Ulttyq rýhanı jańǵyrý» ulttyq jobasy aıasynda «El Rýhy» baǵyty qolǵa alyndy. Quldyq sananyń tar sheńgelinde ábden tunshyqqan qazaqtyń rýhyn qalaı oıatamyz?
- Alashtyń tamshy baǵy, qazaqtyń shamshyraǵy ol - naızaǵaı namysy. «Rýhy ór, táni bekem, bul bir qaısar halyq eken, tirlikten de artyq qoıǵan birlikti» - degen sıpattama, saıyp kelgende dóp taýyp aıtylǵan sýretteý, qazaqtyń, qazaqylyqtyń túpqazyǵy – rýhynda ekenin aıqyndap tur. Qalyń qazaqty, onyń rýhyn oıatý eldikke, ortaq ıdeıaǵa jumylǵanda kóktemgi báısheshekteı búr jarady. Al eldigimiz – yntymaq-birlikte, jalpyulttyq ıdeıalar halqymyzdyń ashyq aspan astyndaǵy beıbit kúnderin, berekeli tirshiligin nyǵaıtatyn órkenıetke qaryshtap qadam basýǵa saıady. Sol jolda til, din, mádenıet, ǵylym, bilim, ádebıet, rýhanııat, óner syndy asa mańyzdy aspektilerdi damytqan jón. Tulǵalyq jetilýge bet burǵan halyqtyń tanym-túsinigi de tereńdeı túspek. Kókjıegi keń adam balasynyń ózin tanýǵa sana-sezimi jeterlik. Abaısha aıtsaq, júreginiń túbine tereń boılaǵan qazaq balasy nebir syrlary men jumbaǵyn sheshe otyryp, rýhyn oıatady. Joǵaryda aıtylǵan aspektilerdi árkim óz qalaýynsha, suranysyna qaraı tańdaıdy. Biri tarıhtan, ekinshisi ónerden óz keregin tabar. Tabady da, rýhyńa berik saqtar. Adamnyń jadynan da, júreginen de berik jazyp-saqtap otyratyn rýhymyz, aldyńǵy ekeýindegi ýaqyty kelip umytylsa, rýhqa sińgen dúnıe zamanynda jańǵyra bermek. Bir qýantarlyǵy, memleketimiz jańarý men jańǵyrýdyń jolyn tańdap otyr. Alpaýyttarmen básekede des bermeıtin jańalyqtarǵa da ashyq, sóıte tura qundylyqtarymyzdy jańǵyrtýdy umytpaıdy. Bul sózime keshegi Prezıdentimizdiń halyqqa Joldaýy dálel, Jańa Qazaqstan ejelgi qundy qaǵıdalarǵa negizdelip qurylmaqshy.
- Ǵalamtordyń bási bıik turǵan tusta jastardyń qandaı aqparatpen sýsyndap otyrǵany, dúnıetanymyn qalaı qalyptastyryp jatqany kópti tolǵandyratyn ózekti másele ekeni anyq. Osy tusta biz jastar úshin qazaq tilinde sapaly kontentti jasaı aldyq pa? Qalaı oılaısyz?
- Maqtanyp-marqaıatyndaı kontentimiz kóp deı almasaq ta, memlekettik tildegi sapaly dúnıelerdiń qatary tolyǵýda. Ulttyq ıdeıany qalyptastyrýdyń negizgi tetikteriniń biri qazaq tildi kontent bolǵandyqtan, bul másele álde de keshendi sheshimder qabyldaýdy qajet etedi. Bul - ıdeologııalyq másele, ulttyq ıdeologııa álsiz bolsa, keri yqpalyn tıgizbeı qoımaıdy. Babalardyń baı tájirıbesin temirqazyq etip alyp, óskeleń urpaqty eńbekke, óner-bilimge, Otanyn súıýge, ar-namysyn qorǵaýǵa, izgilik-adamgershilik qasıetterge baýlýda zamanaýı ádis - ol kontent bolyp tur. Ókinishke oraı, balanyń tárbıesine tikeleı yqpal etetin ata-áje, áke-sheshe emes, ǵalamdy ýysynda ustap turǵan - ınternet. Sol ǵalamtorda óz ul-qyzymyzdyń qalpyn buzbaı, arnasynan shyǵarmaı turatyn bizdiń kontent. Jaı kontent emes, sapaly kontent. Qazirgi jastar jańalyq pen aqparatqa qanyq, alǵyr, ózgeriske beıim, maqsaty aıqyn. Siz ben biz shama-sharqymyzsha osy baǵytta eńbektenip júrmiz. Menińshe aýyz toltyryp aıtatyn sát alys emes. Kreatıvti, shyǵarmashyl jastar óz tilinde sapaly dúnıeni jasap shyǵarady.
- Jastarǵa arnalǵan qazaqsha kontent demekshi, Instagram jelisinde ózińiz basqaryp otyrǵan "Ult.news" jobasy oqyrmandar arasynda erekshe iltıpatqa ıe. Bul jobany ashýda alǵa qoıǵan maqsatyńyz ne edi? Qazir sol maqsatqa jettim dep aıta alasyz ba?
- Teńiz tamshydan quralatyny, tama-tama tamshynyń tas jaratyny árbirimizdi sózden iske kóshýge shaqyryp tur. Nıetimizge qaraı amalyn tabý, sodan soń áreketke kóshýdi sheshtik. Osylaısha ultqa qyzmet etýdi kúndelikti ómirde adamdardyń rýhanı azyǵyn toltyratyn derekter men dáıekterden turatyn "Ult.news-ti" qurdyq. Jastarymyz aǵa urpaqtyń laıyqty murageri bolýy úshin olardyń el múddesi jolyndaǵy erlik isterin túsindirip, áriden tanystyryp otyrýdy jón kórdik. Qoǵamǵa nasıhat júrgizýdiń osy jolyn tańdadyq. Bizdiń kontentimiz adaldyq, shynshyldyq, kishipeıildik, qarapaıymdylyq, erjúrektik, adamgershilikti dáripteıdi. Sol arqyly ótkenniń ónegesin tájirıbemizde qoldaný, óz aramyzda taratý, óz boıymyzǵa sińirý sııaqty qarapaıym daǵdylardy qalyptastyra alsaq, maqsatymyzǵa jetkenimiz.
- Egemen eldiń bolashaq úmiti, erteńgi ıesi sanalatyn jastarǵa arnalǵan «Táýelsizdik urpaqtary» atty arnaıy joba iske qosyldy. Jahandaný beleń alǵan zamanda ózimizdiń ulttyq bolmysymyz ben ulttyq biregeıligimizdi saqtap qalý úshin jastar qandaı baǵyt ustanýy tıis?
- Jas urpaqty tárbıeleý, tárbıe berý degen uǵym bar. Sonymen qatar, úlgi-ónege bolý, baǵyt-baǵdar berý, jol kórsetý, jón nusqaý degen keremet túsinik bar. Bul jaıynda Muhtar Áýezov: «Aldyńǵy jaqsy artqy jasqa tálim aıtpasa, el bolǵanyń qaısy» dep jaqsy aıtqan. Ejelden qalyptasqan dástúrdi saqtap, el bolyp jas urpaqqa jón silteý basty sharýa. Ekinshi másele - qazaqı bolmys-biregeıligimizdi saqtaý úshin jastardy qaı baǵytta tárbıeleımiz, jastardy dástúr jalǵastyǵyn saqtaı otyryp ulttyq ıdeıalar aıasyna toptastyrý qajet: qııanatqa jol bermes ádildiktiń, kúpirlikke jol bermes adaldyqtyń, arsyzdyqqa jol bermes parasattylyqtyń úlgisin tanytqan aǵa urpaqtyń izinen jańylmaý kerek. Babalar ult biregeıliginiń qazyǵyn myqtap qaqqan, qunyn joımas qazyna retinde qaldyrǵan. Biz bet alǵan baǵyty beımálim el emespiz. Sonaý ǵasyrdan-ǵasyrǵa joıylmaı jetip jatqan bet túzeıtin qubylamyz bar: Jelmaıasyna minip Jeruıyqty izdegen Asan qaıǵynyń etıkalyq, poetıkalyq, gýmanızm turǵysyndaǵy baǵdary; Qorqyt atanyń folklory men fılosofııasy; Báıgeli jerde baq bolǵan, qazaqtyń abyroı-aryna bitken kómekeı áýlıe Buqardyń saıası-áleýmettik mándi jyr-tolǵaýlary; Bı men batyrlar, sal-seriler, aqyn-jyraýlar, kemeńger han-sultandar, Alash zııalylary men qaıratkerleriniń sara joly, arman-muratyn jalǵasaq, baǵytymyzdan jańylmaımyz dep oılaımyn.
- Jastardy qoldap, olarǵa jaǵdaı jasaýǵa qulyqty bolsaq, qandaı máselelerge mán berilýi kerek? Qazirgi qazaq jastaryn ne mazalaıdy? Olarǵa qandaı qoldaýlar kórsetý kerek dep esepteısiz?
- Jastar kúsh-qýatty, aqyldy, izdenimpaz. Memleket tek olardyń kúsh-qýatyn, aqylyn, izdenisin memlekettik múddege qoldanýǵa mán berý kerek. Jastyq jalyn men ambıııany elemeýge nemese moıyndamaýǵa bolmaıdy. Jastardy da mazalaıtyn sol nárse, umtylysy men talaptaryna mán bergenin, qoldaǵanyn qalaıdy. Árıne olar únemi durys tańdaý jasaıdy, kózsiz, retti-retsiz maquldaı berý degen sóz emes, bastysy jaqsy bastamalary bar jastardy der kezinde taný kerek. Solarǵa ıdeıalaryn iske asyrýǵa qoldaý berý kerek. Ózi damyp, ózgelerdi alǵa súıreıtin jastarymyz kóp. Qubylmaly qoǵamda ómir súrse de, birkúndik emes, birneshe urpaqtyń nazaryn ózine aýdararlyq birtýar azamattar qazir de aramyzda bar. Eldiktiń eńsesin tikteıtin de, órkenıettiń belesine kóteretin de, ultty órkendetip ne qulatatyn da - jastary. Ult jastary arqyly ósedi nemese óshedi. Qoǵamnyń ózegi - jastar, muny jastar da jaqsy túsinedi ári ózderine jaýapkershilik alýǵa daıyn.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
Zarına ÁShIRBEK,
"Adyrna" ulttyq portaly
