«Jaman úıdi qonaǵy bıleıdi» degen – osy. Adılıam Ýshýrova esimdi uıǵyr qyzy ultymyzdy qorlaı bastady. Onyń: «Mambet, tvoı narod (qazaqtardy aıtyp otyr-avt) krome besbarmaka nıchego ne znal. Ýıgýry vam glaza otkrylı… Nado vas nahýı v gory gnat. Chtoby navoz jralı» – degeni shekten shyqqan sóz boldy. Onyń aıtýynsha, qazaqty oqytyp, toqytyp kózin ashqan da uıǵyrlar eken.
Bul uıǵyr qazaqqa «kak ızgoı obestva» dep qaraıtyn sekildi. Adılıam Ýshýrovanyń ashyqtan ashyq, osylaısha ushyna sóılep otyrǵany – memleketimizdiń ishki ultaralyq qatynasta jiberip otyrǵan qateliginiń jemisi.
Ol óz sózimen – Qazaqstanda jetekshi ult qazaq emes, qojaıyny syrttan kelgender ekendigin, Qazaq Úkimetiniń ózgelerdiń aldyndaǵy dármensizdigin, zańnyń oryndalmaıtynyn, bizde barlyǵyn aqsha sheshetinin taǵy dáleldep berdi.
Al, buǵan arlanyp júrgen bizdiń sheneýnikter joq. Olarǵa aıtsań «oıbaı, baýyzdasa da úndeme, Qazaqstanda 100-den astam ult turady, olardyń kóńiline qaraý kerek» dep shýlap qoıa beredi. Sonda qazaqtyń múddesin kim kóteredi?
Tarıhtan belgili, Adılıam sekildi separatıstik pıǵyldaǵy jandar belgili bir ult jónindegi árdaıym óziniń qanynda bar eskilik soqyr senimdi aýyq-aýyq ádeıi qozdyryp otyrǵan. Bul uıǵyr áıeliniń (sýbektiniń) is-áreketiniń astarynda ne jatqanyn, kimniń saıasatyn júrgizip júrgenin jedel anyqtaýymyz qajet.
Bul – onyń óz sózi emes, ortasynyń sózi. Onyń ortasy men jebeýshileri kimder? Onyń artynda ishki qoldaýshylary men syrtqy kúshter turýy da múmkin. Munymen UQK-i aınalysýy kerek.
Sebepsiz saldar bolmaıdy, kezinde Shelektegi uıǵyrlardyń: «Memleket sizderdiki bolǵanymen, jer bizdiki» – degenin, 2000 danamen «…Istorııa Ýıgýrskoı derjavy» kitabyn taratyp qazaq jerin daýlaǵanyn da umytqan joqpyz. Uıǵyrlardyń Almaty oblysyn suraýy birinshi ret emes.
1986 jyly 19 jeltoqsanda qazaqtardyń bılikten aıyrylyp, jazalaý naýqanyna ushyraı bastaǵanyn, eldegi qalyptasqan jaıdy qolaıyna paıdalanyp qalýǵa tyrysqan uıǵyrlardyń bir toby sol kezde: «Almaty uıǵyrlardyń mekeni, biz bul jerde uıǵyr avtonomııasyn qurýǵa tıispiz, osy jolda bizge kómek etýińizdi suraımyz» degen («Intervıý.kz»,17.11.06) mazmunda Gorbachevke hat jazǵany belgili. Olardyń «Ienı haıat» gazeti bul aımaqty uıǵyrlardyń jeri, qazaqtar ony basyp alǵan dep jazyp keldi.
Aıtarym, qazaqtardy syrttan qonys aýdaryp kelgenderdiń qaıta-qaıta arandatý áreketteri alańdatady. Qytaıdan bosyp qashyp kelip, endi toıynǵasyn sý ishken qudyǵyna túkirip jatyr.
Onyń ultyma aıtqan aýyr sózi janymdy aýyrtty, qatty kúızeltti. Áıtse de, shydamnyń da shegi bar, qazaqty ashyndyra berýge bolmaıdy. Buǵan Jeltoqsan, Jańa Ózen, 1991 jylǵy Oral oqıǵasy, Maıatas, Mańǵystaý men Atyraýda qaıtalanǵan oqıǵalar kýá.
Nıeti qara pendelerdiń uldarymyzdy qul, qyzdarymyzdy kúń etip, halqymyzdy qorlaýyna jol joq. Halqymyzdyń ar-namysyn tý etip alyp júre almasaq eldigimiz de, qunymyz da bir tıyn.
Endeshe, ózin ústem sanap, ekinshi ultty qorlaǵan, basyp-janshýdy, «dıskrımınaııa» máselesin qozdyrǵany úshin QR-nyń zańyna sáıkes joǵarydaǵy postty jazǵandardyń ústinen qylmystyq is kóterilsin.
Mundaı arandatýshylardy zań aıasynda tezge salmasaq, biz ultaralyq jarylystarǵa kýá bolamyz.
Nurlybaı Qoshamanuly
Aqtóbe qalasy
P.S. Búginde Nurlybaı Qoshamanuly Adılıam Ýshýrovanyń jazǵan sózderine qatysty Almaty oblystyq prokýratýrasyna shaǵym túsirip úlgerdi
________________________________________________________________________________________________________________________________
matritca.kz
