"Amreni" kórdik...Kınozalda adamdar kóp boldy. Nemeresin ertken áje júr. Kempirin qoltyǵyna qysqan ata júr... Deni jastar. Báriniń kózinde úmit! Bári sergek, bári yntaly tulǵasynyń ekrandaǵy beınesin kórýge...
Fılm bastaldy.
Apamnyń da, atamnyń da, onyń kishkene nemeresiniń de úmiti bir tómendegen joq! Yntasy bir túsken joq! Amreni qoldap otyrdy, qylp etse qolpashtap otyrdy... Attary báıgege túskendeı qopańdap otyrdy!
Aınalaıyndarym-aı...
Biraq keshirińizder, atam, apam, jas órenderim, fılm joq edi. Ult joq edi fılmde. Amre bolmasa, el kútken, el saǵynǵan, el jadynda jaquttaı jasyrǵan beıneleri - Ámire dúldil joq edi!
Ekrana dál bir seń soqqan balyqtaı Parıj kósheleri men "bult basqan kabaktarda" sendelgen Amre júrgen-tin. Fılmnen ne tarıhı shyndyq ne kórkem shyndyqtyń izin de taba almaısyz. Dombyrany durystap ustaı da almaıtyn Amre úsh balanyń aldynda án aıtyp turady da birden "feodolızmnen soıalızmge jún tútip otyryp ótip ketken" D. Isabekovtyń keıipkerindeı Parıjge ótip ketedi. Elsiz jerdegi basqurmen álemishtengen[!] kıiz údiń ishinde sostıyp turǵan ekeý "shaqyrtýdy" talqylaıdy. Sostıyp turǵanda baıqamappyz, kıiz úıdiń ishinde shoshaıyp otyrǵan taǵy eki-úsh áıel balasy bar eken... Kim ekeni belgisiz, ún-tún joq. Sóıleý joq, meńzeý joq... Til qatsa birdeńeni búldiretinin sheteldik rejısser qasqa biledi-aý... Osymen qazaq dúldiliniń óz elindegi beınesi támam... Ámireni - Ámire etken óziniń altyn besigi - eli emes pe edi? Ol munda ashyla, keń kórinis tappaǵany nesi? Aı-aı... Túsinikti.
Shyǵarmanyń dramatýrgııasy qarabaıyr shemalyq ádispen sheshile salǵan. Amre Parıjge jol tartaıyn dep jatqanda oǵan KGB-nyń qyzmetkeri kelip: "Amre, siz qazaq dalasynda ósken nadansyz ǵoı"-deıdi. Sóıtedi de op-ońaı shyǵarmanyń logıkalyq shıelenisýin kútpeı, birden keıipkerlerin aq pen qaraǵa bólip qoıa beredi.
Parıje barǵanda da orys ánshisi "jaǵymsyz keıipkerden": "kıim kıisińizge qaraǵanda jabaıy ekenińiz ańǵarylady"- degen syńaıda sóz estıdi. Sóıtip shemanyń ústine shema jamalyp, sonyń zańdylyǵyna saı jadaǵaı, álsiz, qısynsyz kúres bastalady...
Fılmdegi Mustafa Shoqaı beınesi tap bir eles sııaqty. Turaǵy joq, turlaýy joq, dosy joq, jaqyny joq... bıografııasy ám joq... Ony qaıratker ekeninen habary joq bireý bolsa ne istep júrgen jan dep basy áńki-táńki bolar edi. Jalt etip kóshede paıda bola ketedi, jalt etip zalda paıda bola ketedi, jalt etip ǵaıyp bolady...
Biraq ony oınaǵan akter[Erkebulan Daıyrov] jurtshylyqtyń júregine jyly tıdi. Nesimen? Qazaqy kózqarasymen!
Fılm týraly aıta bersem, kemshilik shubalyp shyǵa beredi... Sharshaımyn.
Óz eliniń ulany túsirýge tıisti fılmdi, óz eliniń ulany tanýǵa tıisti Tulǵany júregi shym etpeı záý-zatymen sheteldik aty beımálim rejısserǵa arqalatyp jibergen "jún bilektilerdiń" bul qylyǵyna ne deıin?
Men fılm týraly jazǵym kelmegen.
Men kórermen týraly jazǵym kelgen.
Biz kórermendi aıamaımyz!
Biz kórermenderimizdi adastyrdyq!
Biz elimizdegi saýatty, aqjarma kórermenderimize on jyl kóleminde úndiniń "Anandıyn" tamashalattyq. Túriktiń taǵy birdemesin tamashalattyq. Káristiń taǵy birdemesin... Ásirese "Anandı" qurtty. Kórermenderimiz adasty. Kórermenderimizdi sentımentalızm bılep aldy. Sentımentalızm - qaýipti qubylys. Sentımentaldy adam - qaýipti adam. Sentımental júregin bılegen adam aq pen qarany, oń men soldy ajyratýdan qalady. Ol úshin ulttyq óner, ulttyq ustanym, tilińniń quny besh tıyn! Álgi sezim boıyn bılegen janda kórkem qısyn, tarıhı qısyn, turmystyq qısyn degen uǵym bolmaıdy, eńkildep jylap, kózi jasqa shylanyp otyra beredi, boldy! Jady kóneredi, sanasy topastanady.
"Sentımentalnost - eto emoıonalnyı promıskýıtet lıýdeı, ne sposobnyh s kakım lıbo chývstvam"- deıdi dańqty amerıkandyq jazýshy, dramatýrg, kınorejısser Norman Meıler. Masqara ǵoı?
Sol sentımentalızmmen sýaryp janyn ábden qýartyp, shóldetken jandardy TÚRLI BÝDAN fılmmen taǵy julmalap qınaıtynymyz qalaı? Jetti ǵoı endi?
ÓZ FILMDERI, ULTTYQ FILMDERI QANDAI BOLÝ KEREKTIGIN AJYRATÝDAN QALYP BARADY KÓRERMENDERIM! Ári-sári kúıge tústi aınalaıyn, kórermenim!
Keshirińizder...
Danııar SALAMAT,
FB-daǵy paraqshasynan
