Álemge tanylǵan Ámire týraly kórkem fılm kórermenge jol tartty

3122
Adyrna.kz Telegram

Qazaq eliniń rýhanı-mádenı ómirin­de erekshe ýaqıǵa – ultymyzdyń uly ánshisi, áıgili ónerpaz Ámire Qashaýbaevtyń týǵanyna 130 jyl tolýyna oraı túsirilgen kórkem fılm kórermenge jol tartty. Elorda men Almaty kıno­teatrlarynda qazaqtyń birtýar ánshisi týraly «Ámire» fılminiń tusaýy kesilip, jalpyulttyq prokatqa shyqty. HH ǵasyr basynda qazaq ánshisiniń daýysy Eýropa tórinde sharyqtasa, bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótkende Ámire beınesi kıno tilimen kórermendi jaýlamaq, Ámire salǵan ánderdiń áserimen halyq qaıta qaýyshpaq.

Mýzykalyq tilde joǵary tenor dep atalatyn Ámire daýysy – tabıǵattyń qazaq halqyna tartý etken sırek syıy. Bul daýys seziminde sáýlesi, kókireginde kózi bar adamdy beıtarap qaldyra almaıdy. Ámire daýsynyń minsiz sulýlyǵy ǵasyrlarda ǵana qaıtalanar erekshe qubylys. Qaı ándi oryndasa da sazy men syryn júrekpen jetkizetin Ámire Qashaýbaev birtýar daryn ıesi, segiz qyrly bir syrly ónerpaz bolǵan. Asqan ánshiligimen qosa vırtýoz dombyrashy ári sheber akter retinde tanylǵan ol ǵajaıyp adamı tulǵasymen de halyq qurmetine bólendi.
1925 jyly Parıjde ótken EKSPO kórmesinde «Aǵash aıaq», «Qanapııa», «Úsh dos», «Jalǵyz arsha», «Qos ­balapan» jáne basqa ánderdi oryndap, 2-shi báıgemen qosa kúmis medal jeńip alǵan ánshi óz talantymen álemdik óner juldyzdaryn tamsandyrdy. Sol kezde «Parıj aptalyǵy» gazeti men «Le mıýzıkal» jýrnaly onyń ­sırek kezdesetin talant ekenin jazsa, Sorbonna ýnıversıtetiniń professory Perno fonografqa Ámireniń oryndaýynda birneshe án jazyp alǵan. Ámire Qashaýbaev 1927 jyly sáýir aıynda arnaıy shaqyrtýmen Máskeý konservatorııasynyń zalynda qazaq ánderin tamyljyta shyrqady. Sol jyly Germanııanyń Maındaǵy Frankfýrt qalasynda ótken Halyqaralyq mýzykalyq kórmede konertke qatysyp, qazaqtyń halyq ánderin álemge pash etti. Onyń oryndaýyndaǵy ánder dúnıejúzi mádenıetiniń iri ókilderi Romen Rollan, Anrı Barbıýs tarapynan joǵary baǵa alǵan. «Ámireniń áni «temperamenttiń» sheńberine syımaı, biz qutylýǵa asyǵatyn óktemdikten ústem baryp, óziniń bıik deńgeıine jaıǵasady. Tórt tondyq júıege negizdeletin notalyq jazýymyz bul qubylysty ádil, rııasyz beıneleı almaıdy» dep tańǵala jazdy «Parıj aptalyǵynda» ataqty franýz kompozıtory Pol Le Flem. Osylaısha álem jurtshylyǵy Ámireniń óneri arqyly qazaq halqyn tanydy.
Qazaqtyń uly ánshisi Á.Qashaýbaev týraly «Ámire» fılmin Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysymen Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasy Á.Ótemuratovtyń «Dar Play» kompanııasymen birlesip túsirgen.

Fılm Eýropa jurtshylyǵyna qazaqtyń qara dombyrasy men dástúrli án oryndaý ónerin tanystyrǵan birtýar ánshiniń qysqa da jarqyn ǵumyryn baıandaıdy. Kınotýyndyda Ámireniń 1925 jyly Parıjde ótken ­«EKSPO» kórmesindegi qaıtalanbas óneri, Mustafa Shoqaımen kezdesýi jáne tanymal amerıkalyq kompozıtor Jorj Gershvınmen dostyǵy kórinis tapqan.
QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly fılmniń tusaýkeserinde tarıhı tulǵa jaıynda túsirilgen «Ámire» sekildi fılm­der sheteldik kórer­men­­niń elimizge degen qyzyǵý­shy­lyǵyn arttyratynyn atap kórsetti. «Elbasy Nursultan Nazarbaev­tyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarla­ma­lyq maqalasynda rýhanı jańǵyrýdyń basty sharty – mádenıetimiz ben ulttyq kodymyzdy saqtap qalý. Onsyz rýhanı jańǵyrý qur jańǵyryq bolyp qalady» dep basa aıtty. Elimiz júrgizip otyrǵan saıasatta mádenıetke kóp kóńil bólinedi. Óskeleń urpaqty tárbıeleý, ulttyq mádenı murany nasıhattaý maqsatynda kınoóndiriske ıdeologııalyq mán berilgen. Osy oraıda elimizdiń dara ánshisi Ámire Qashaýbaev týraly túsirilgen kórkem fılm kórermen nazaryna usynylyp otyr. Eýropada birinshi bolyp qazaq ánin áýeletken Ámireniń tulǵasy qazaq óneri men jalpy qazaq úshin asa mańyzdy» dedi mınıstr baspasóz máslıhatynda.
Fılmniń qoıýshy rejısseri ­Djeffrı Vespanyń aıtýynsha, Qazaqstanda fılm túsirý týraly oı úsh uıyqtasa túsine kirmegen. «Eń alǵash osy kartınany túsirý týraly usynys túskende maǵan qandaı jaýapkershilik artylyp otyrǵanyn túsindim. Bul men úshin zor qurmet boldy. Túsirilimge kiris­peı turyp, Qazaqstanǵa ushyp keldim. Jumys tobymen tanysyp, Ámireniń beıitine baryp Quran oqyttyq. Ánshi týraly birneshe kitap jazǵan Jarqyn Shákárimniń eńbekteriniń arqasynda Ámireniń ómir tarıhymen tanystyq» dedi rejısser. Fılmdi tamashalaý barysynda sheteldik rejısserdiń qıyn mindet údesinen shyqqanyna kýá boldyq.
Fılmdi túsirýde belgili óner­tanýshy, kúıshi, rýhanııaty­myzdyń joqshysy Jarqyn Shákárimniń eńbegi zor. 40 jyldan beri Ámireniń ómiri men shyǵarmashylyǵyn zerttep, alty kitap jazǵan, Ámireniń fonografqa jazylǵan daýsyn tapqan ol ánshi týraly fılm­ge bas keńesshi retinde qatysty. «El bolsa er týǵyzbaı tura almaıdy» degen, Ámireniń bir ózi búkil eldi álemge tanytty. EKSPO-ǵa dúnıeniń ár túkpirinen kelgen álem halyqtarynyń ókilderi qazaq ánshisiniń daýysyna tańǵaldy. Sondyqtan Ámire týraly aıtý, búgingi urpaqqa jetkizý – bizdiń paryzymyz» dedi J.Shákárim fılmniń tusaýkeserinde.
Kartınanyń bas prodıýseri, ınves­tor Álıdar Ótemuratov eki jyldan astam ýaqyt boıy júrgizilgen jobanyń kúrdeli bolǵanyn aıta kele: «Eýropa qoshemet kórsetip, qol shapalaqtaǵan tuńǵysh qazaq ánshisi týraly kópshilik bilýi kerek. Biz zamandastarymyzǵa Ámire Qashaýbaevtyń qıyn ómir jolyn jáne daýysyn estýge múmkindik bergimiz keldi. Ámireni jaqyn tanyp, ulttyq dástúrli ónermen etene tanysqan otandastarymyzdyń boıynda maqtanysh sezimi oıanady dep senemin. Bizdiń mýzyka mádenıetimizdi qalyptastyrǵan osyndaı esimder tarıhta qalýǵa tıisti» dedi.
Fılmde Ámireniń rólin belgili akter Sanjar Mádıev somdady. Ol tórtkúl dúnıeni qazaq ónerimen tanystyrǵan uly tulǵanyń rólin oınaý ońaıǵa soqpaǵanyn aıtty: «Ámire» fılmi meniń búginge deıingi jobalarymnyń ishindegi eń ­aýyry boldy dep aıta alamyn. Jarqyn Shákárim, Satybaldy Narymbetovtiń arqasynda biz Ámireniń obrazyn ­barynsha shynaıy kórsetýge tyrystyq. Tarıhı derekkózderge súıensek, Ámire óte uıań, sezimtal kisi bolǵan. Barlyǵyn júregine tym jaqyn qabyldaǵan. Fılmde men osyndaı adamdy kórsetýge tyrystym» dedi S.Mádıev. Túsirilim aldynda Ámireniń rólin somdaý úshin Sanjar Mádıev 3-4 aı daıyndalypty. Jas akter án aıtýmen qatar dombyra tartýdy úırengen. Búgingi kúni Sanjar Gollıvýd deńgeıindegi kınolarǵa túsip júrgen talantty akterimiz.
«Ámire» – qazaq kınematografııa­syndaǵy asa aýqymdy týyndynyń biri. Kartınany túsirý kezinde 400-den asa sheteldik mamandar jumys is­tegen. Kartına Latvııa, Los-Andjeles qalalarynda túsirilip, sońǵy kadrlary Almaty oblysy Úshqońyr aýylynyń mańynda júrgizilgen.
Kınotýyndyda Ámireniń Parıjde Mustafa Shoqaımen ta­nystyǵy, sodan keıingi ánshiniń tartqan azaby da sýrettelgen. Belgili saıası qaıratkerdiń rólin Erkebulan Daıyrov somdady. Týyndyda Á.Qashaýbaevtyń repertýaryndaǵy «Balqadısha», «Úsh dos», «Dýdaraı», «Bes qarager» ánderin Serjan Musaıyn, kúıler men ımprovızaııalardy Nurjan Tájikenov oryndaǵan. Sonymen qatar fılmde Ebbı Kornısh, Ben Oldrıdj sekildi shetel artısteri de oınady.
«Ámire» fılminiń kınotýyndy retinde sapasy joǵary ekenin aıta ketkimiz keledi. Ulttyq boıaýy qanyq, zamanaýı talaptarǵa saı túsirilgen fılmniń qurylymy men oqıǵa jelisi amerıkalyq rejısser men senarıstiń kásibı sheberlikteriniń arqasynda sátti sheshimin tapqan. Eýropanyń talǵampaz jurtshylyǵyn qazaq ániniń qudiretine uıytqan Ámire jaıly fılm­de ultymyzdyń mádenıeti, mýzykasy, minezi jaqsy kóringen.
Búgingi qazaqtyń dástúrli án oryn­daýshylyq óneri Ámire Qashaýbaev­tan bastaý alady. Klassıkaǵa aınalǵan injý-marjan ánderimiz Ámire aıtqan úlgi ónegemen ornyǵyp, keıingi ánshilerdiń repertýarlarynda nyq bekidi.Uly ánshiniń sońynan Júsipbek Elebekov, Manarbek Erjanov shyqsa, olardan Mádenıet Eshekeev, Qaırat Baıbosynov jáne Jánibek Kármenov sekildi jeztańdaı ánshiler dáris alyp, shákirtter legi jalǵasyn tapty. Bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyttan soń Parıj tórinde án shyrqap, álem jurtyn tamsandyrǵan jas ánshimiz Dımash Qudaıbergen fenomeni de qazaq elinde Ámire ónerin jalǵastyratyn laıyqty izbasarlardyń bar ekeniniń, bola beretininiń aıǵaǵy.
Án-Ámire sapary eshqashan úzil­meıdi.


Dına Imanbaeva

ana tili qazgazeta

Pikirler