Qazaqtyŋ bırlıgı men eldıŋ tūraqtylyǧyna ärqaisymyz jauaptymyz. Būl ūstanymnyŋ iaǧni täuelsızdıktıŋ qūnynyŋ qandai ekendıgın, osy qaŋtardaǧy ereuılder körsettı. Būl, bır ǧasyrlyq oqiǧalardy bırneşe künge şoǧyrlandyrǧan tarihtyŋ kulminasiiasy Jaŋaözende beibıt şerumen bastalyp, Almaty, Taldyqorǧan, Aqtöbe, Tarazda ... Äkımdıkterdıŋ ǧimarattary men avtomobilderdı örtep, ūrlyq, adamnyŋ basyn kesuge deiın baru..., ŪQK basşylarynyŋ memleketke satqyndyǧy... osy jaǧdaida memleket tūtastyǧy men tūraqtylyqty saqtap qalu maqsatynda Aqordanyŋ ODKB äskerın şaqyryp, ereuılşılerge oq atuǧa lūqsat berdı. Osyndai qym-qiǧaş oqiǧalardyŋ bır uaqytta, bır jerde boluy, aldymen avtoritarlyq bilıktıŋ qūrsauyn töŋkerıp, zūlymdyqtyŋ qamalyn qiratqan qazaqtyŋ asqaq ruhynyŋ körınısı edı. Būl, bızdıŋ jastar körsetken Keŋes Odaǧy küireuınıŋ ızaşary bolǧan «Jeltoqsan-86»-nyŋ jalǧasy. Ol ereuıldı sodyrlardyŋ öz maqsattaryna paidalanǧany, onyŋ artyn jüzdegen adamnyŋ ölımıne äkelıp, tragediiaǧa ainaldyrdy.
Būl ereuılder qazaqtyŋ ärı-berı ötken jolyn saralap, sabaq alatyn jäne bodandyq sanadan arylyp, ädılettı-azat qoǧam qūrudaǧy bolaşaq jolyn anyqtaityn qan men kek, ömır men ölım arpalysqan bır ǧasyrda özgeretın sanany bır täulıkte özgertken, ǧasyrǧa bergısız uaqyt boldy.
Ädılet ızdep jäne būrynǧy ozbyr bilıktıŋ ketuın talap etkender men el täuelsızdıgın saqtap qalamyz degen bilıktıŋ maqsattary bır boldy. Bıraq, būl jerdegı mäsele qazaqtyŋ älı de bır maqsat pen mūratty bırdei oilamauynan tuyndaityn olardyŋ arasynda ūlttyq ideiaǧa negızdelgen bırlıktıŋ joqtyǧyn körsettı (Äkım J.M. «Türkı örkenietı negızındegı qazaq ideiasy» (monografiia). Almaty, 2008. Abai.kz). Bız osy uaqytqa deiın qazaq ideiasy mäselesın köteruge qorqatyn qorqaular qoǧamyndamyz. Būl, ereuıldıŋ kelesı erekşelıgı, - ol aiyr sanaly korrupsiialyq jüiege ainalǧan postotarlyq qoǧam men täuelsızdık kezınde ösıp, eldı örkenietke aparatyn buyn arasyndaǧy küres.Būl ereuılder Qazaqstannyŋ jarqyn bolaşaǧy, iaǧni «Ūly arman» jolyndaǧy küres boldy! Onyŋ maqsaty, ozbyrlyqqa negızdelgen avtoritarlyq bilıktı qūlatu edı. Ozbyrlyq qamaly iaǧni «Bastiliia qūlady». Endı onyŋ qirandylaryn qūrastyryp, jaŋa qoǧam qūru aldaǧy künderdıŋ mındetı. Eskı qoǧammen bırge, onyŋ negızın salǧandar da tarih sahnasynyŋ törınde qalǧan joq, tabaldyryǧyna... kettı. Olar eldıŋ esınde jaqsylyǧymen be, zūlymdyqtarymen qalady ma, ony uaqyt körseter. Al, tırı adamdar tırşılıgın ısteu kerek. Aldaǧy bırneşe jylda el, bolaşaǧyn Q.-J.Toqaevtpen bailanystyrady. Oligarhiialyq klandar men korrupsiiaǧa aralaspaǧan oǧan el osy uaqytqa deiın sendı..., būdan keiın de senuı elge ıstegen ısımen körınedı. Sebebı, eldıŋ bolaşaǧy soǧan bailanysty! Osy joldardyŋ avtory elımızdıŋ 30 jylda ötken joly, onyŋ ışınde Prezident.Toqaevtyŋ qyzmetı men Qazaqstannyŋ bolaşaǧyna arnalǧan «Täuelsızdıktıŋ būldyr joly» («Neispovedimye puti nezavisimosti». İzvestie Mejdunarodnoi Akademii KONKORD, Parij, 2021, №3, S.9-42. http://academie-concorde.blogspot.com) saraptama maqalasynda Qazaqstannyŋ ötkenı, bügını jäne araily erteŋıne keŋırek toqtalady. «Qaŋtar-2022» ereuılderı eldı alaiaq, mäŋgürt, korrupsioner iaǧni sodyr bilık basqarǧanda, qoǧamda oǧan qarsy küşterdıŋ paida bolatynyn körsettı.
«Jeltoqsan-86», «Jaŋaözen-2011» jäne «Qaŋtar-2022» ereuılderınıŋ tarihi sebepterın jan-jaqty saralamai tūryp bız «bırlıgın saqtaityn el, ūrpaǧyna ūlaǧatty tärbie beretın, ruhy asqaq, örkeniettı ūlt bola alamyz ba» degen sūraqtar aldymyzdan şyǧa beredı. Būl sūraqqa jauap bermei tūryp bızdıŋ qoǧamdaǧy paraqorlyq, korrupsiia, traibolizm, mäŋgürttık t.b. mentalitetımızdıŋ qūramdas bölıgıne ainalǧan, örkenietke jat qylyqtardan arylu qiyn bolady.2016j jerge bailanysty ereuılder men «Qaŋtar-2022» qoǧamdaǧy mäselelerdı köşedegı qaqtyǧystarmen emes, Prezident, ne Ükımet janynan qūrylǧan Komissiiada qoǧammen kelısu arqyly şeşudıŋ tiımdılıgın körsettı. Sol jyly «Qazaqstan Aliansy» (QA) qauymdastyǧynyŋ (tırkelmegen) ūsynysymen Aqorda 2016j mamyrda jerge moratorii jariialap, Ükımet janynan komissiia qūrdy, 1760 myŋ adamǧa jer beruge şeşım qabyldap, Ükımettı otstavkaǧa jıberdı. QA 2012j qoǧamdaǧy diasporalar, Odaqtar, qauymdastyqtardy, käsıpkerler, ziialylardy... iaǧni qoǧamdy bırıktırıp, elde qalyptasqan mäselelerdı kelısım arqyly şeşu üşın qūrylǧan (Qosymşa 1). Sebebı, 2009j küzde bilık ekı ret «Qytaiǧa jer beremız» dep jariialasa, 2011j daiyndalǧan «Doktrina…» degen qūjattyŋ jobasynda būl elde qazaq degen halyq joq bolyp şyqty?! QA kelesı negızgı mındetı osyndai qalaimaqandy toqtatu edı. Är atqan taŋ Qazaqstan tarihyndaǧy eleulı röl atqarǧan «Qaŋtar-2022» erteŋgı künnıŋ ülesıne ainaldyruda. Sol künderge qūrmet retınde jäne Ūlt pen qoǧamdy bırıktıru jäne elımızdıŋ tarihy aldynda adal bolu üşın, Qazaqstannyŋ bolaşaǧy jolynda zardap şekkender men mert bolǧandardyŋ ruhyna arnap ortaq eskertkış ornatu qajet! «Ūly arman» nemese Mäŋgılık el jolyndaǧy kelesı mındet, - ol qoǧamdy avtoritarlyq rejimnıŋ qūrsauynan tazartyp, «Jaŋa Qazaqstan» baǧdarlamasyn ıske asyru.
Janūzaq Mendeşūly ÄKIM,
Halyqaralyq Adam institutynyŋ prezidentı
Qosymşa 1 «Qazaqstan Aliansy» qauymdastyǧy atqarǧan negızgı ıster 2012j. - memlekettık tıl turaly Ükımet qaulysynyŋ qabyldanuyna mūryndyq boldy; -Reseide, Peterbordan-İrkutskge deiın qazaq tılın üirenetın 32 top aştyru; 2013j. - 20 jylda meml tılde bırde-bır oqulyq, ne monografiia jazbaǧan 46 universitettı qysqartu (optimizasiia); 2014j. - meml tıldı meŋgermegen Tötenşe jaǧdai Agenttıgın japtyru; - Prezident Äkımşılıgımen bırge eldegı barlyq jetım balalar üilerı, bala baqşa, mektep, kolledj, univerlerdegı on bes jyldaǧy meml tıldıŋ damu tendensiiasyn saralau; 2015j. - ekı AES saludy toqtatuǧa atsalysu; - kiıktıŋ jappai qyryluyna bailanysty Ükımet Komissiiasyn qūrǧyzu; - qandastardyŋ elge keluıne üş jyl jariialanǧan moratoriidı būzdyryp, olardyŋ elge keluıne jol aşu; 2016j. - Jer satuǧa moratorii jariialatu; - Ükımet janynan jer Komissiiasyn qūrǧyzu; - QHR sottalǧan QR studentınıŋ ölım jazasyn jeŋıldetu; - 1760 000 adam jer aldy; - 24.08.16. Jer satudy qoldap jürgen Mäsımov Ükımetın otstavkaǧa ketıru; 2017j. – Bas prokuratura bılım sapasy tömen 22 univerdıŋ lisenziialaryn qaitaryp alyp, olardyŋ bırazyn akademiiaǧa tüsırdı jäne jabuda; 2018j. -2025 jylǧa deiın jastarǧa arnalǧan ekı mln päter saluǧa biudjettıŋ baǧdarlamasyna kırgızdı; 2019j. - elde AES saludy toqtatuǧa atsalysu; 2020j. - «Borat-2» filmınıŋ älemge tarap, kinofestivalderde körsetuge tiym salu; - Täuelsızdık künı älemnıŋ megapolisterınde Qazaqstannyŋ tuyn köteru (är jyl saiyn)... Osy jyldarda ekı oblystyŋ tört äkımı QR qarsy Kökşetauda miting ūiymdastyrǧany, kazaktarǧa qarjy bölgenı t.b. üşın jūmystan kettı. Alians ötkızen 50-den astam aksiialaryna resmi organdardan 430-dai jauap hat aldy.Ūqsas jaŋalyqtar
