Myń bólme men bir ǵana bólme hıkaıasy - Erden QAJYBEK

6751
Adyrna.kz Telegram

MYŃ BÓLME men BIR ǴANA BÓLME hıkaıasy

(jańa mınıstr Asqar Qýanyshuly baýyrymyzdyń «qulaǵyna altyn syrǵa»)

Keshe Túrkııanyń Atatúrk atyndaǵy Mádenıet, til jáne tarıh akademııasy (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu) uıymdastyrǵan jıynda baıandama jasadyq. (Akademııa ataýynyń quramyndaǵy «ýüksek» degen sózdiń «eń joǵarǵy deńgeıdegi mártebe» degendi bildiretinin aıta keteıik). Basqosýǵa Ózbekstan, Qazaqstan jáne Qyrǵyzstan memleketterinen úsh professor ǵana shaqyryldy. Ysh-aq baıandama jasaldy. Ár baıandamanyń reglamenti — bir saǵattan. Ár baıandamadan keıin, keminde, bir saǵattaı suraq-jaýap túrinde pikir alysý boldy. Odan keıin ár baıandama 2-3 saǵat talqylanyp, tujyrym jasaldy.

Jıyn eki kúnge sozyldy. Qatysýshylary — til, ádebıet, tarıh, pálsapa, arheologııa, saıasattaný, óner, geografııa, ekonomıka, mádenıet, pedagogıka, psıhologııa, etnografııa, antropologııa, kompıýter ǵylymy jáne t.b. salalardaǵy túrik ǵylymı mekemeleriniń jetekshileri, ýnıversıtetter men memlekettik organdardyń basshylary.

Áńgime ǵylym jóninde órbidi.

Bizge qoıylǵan suraqtar, negizinen, mynadaı baǵytta boldy:

* Basqa elderde memlekettiń ǵylymdy basqaratyn basty tetigi bolyp sanalatyn ǵylym akademııasynyń Qazaqstanda ǵana qoǵamdyq birlestikke aınaldyrylýynyń sebebi nede?

* Basqa elder akademııalyq ǵylymı júıeni búkil ǵylym salalaryn úılestirý men uıymdastyrý úshin tıimdi paıdalansa, nege sizderde, kerisinshe, akademııalyq mártebe ınjenerlik, pedagogıkalyq, aýyl sharýashylyq, jaratylystaný, áleýmettik, medıınalyq, áskerı ǵylymdar, memleket basqarý sekildi birneshe memlekettik jáne memlekettik emes akademııalarǵa berildi?

* Saıtynan baıqaǵanymyzdaı, Bilim mınıstrligine ǵylymı mekemelerdiń tek bir bóligi ǵana jatatyn kórinedi… Sonda memleket ǵylymdy tutas jáne jeke-jeke baǵyttary boıynsha qalaı josparlap, baqylaıdy, zerttep, saraptaıdy? Alqaly basqosýǵa qatysqan ǵalymdar elimizdegi sońǵy oqıǵalarǵa alańdaýshylyq bildirip, shynaıy janashyrlyq tanytyp, mundaı keleńsizdikterdiń endi qaıtalanbaýyna nıettestigin bildirdi.

 


Jıynda: «Qazirgi kezde qarjylyq, materıaldyq qundylyqtarǵa basa nazar aýdarylýda. Ol túsinikti de. Alaıda, bizdiń pikirimizshe, sońǵy jyldardaǵy Qazaqstannyń eń aýyr shyǵyny — ǵylymdy álsiretkeni jáne ǵylymı akademııalyq júıeni joıa jazdaǵany bolyp otyr. Óıtkeni damyǵan ǵylymsyz mádenıetti órkendetý, ekonomıka men qarjylyq júıeni, aýyl sharýashylyǵyn damytý, saıasatı turaqtylyq máselesin sheshý de bos áýreshilik» — degen pikir aıtyldy.

Taǵy bir asa qyzyǵarlyq jaıtpen bólissem deımin. Túrik memleketi bul jıyndy uıymdastyrýshy akademııaǵa arnaıy salyp jatqan jańa ǵımaratty bıyl bitiredi eken (ózderinde kópqabatty ǵımarat bar bola tura!).

Jańa keńselerine akademııa basshylyǵy tyń tujyrymdamamen, sony kózqaraspen, jumystarymyzdy taza akademııalyq júıege tolyq sáıkestendirip kóshemiz dep sheship otyr. Iaǵnı ózbekter, orystar, ázerbaıjandar, grýzınder, ýkraındar, belorýstar, nemister, japondar, aǵylshyndar, koreıler sııaqty ǵylymdy qamqorlyqqa alýdy basty ustanym etip otyr. Sondyqtan ár elden bir-bir ǵalymnan shaqyryp keńeıtilgen akademııalyq alqalyq jınalystaryn tájirıbe almasý baǵytynda jalǵastyrýdy josparǵa qoıǵan.

Budan keıingi jıyndarǵa Qytaı, Malaızııa, Koreıa jáne Japonııadan ǵalymdar shaqyrý kózdelgen. Sodan soń Eýropa men Amerıkanyń tanymal ǵalymdary tyńdalady. Bunyń bári ozyq tájirıbeni meńgerý jáne basqalarynyń qatelerin qaıtalamaý maqsatynda jasalyp otyrǵan ıgi is ekeni aıtpasa da túsinikti.

Jańa ǵımarat juldyz pishininde bolady eken. Jumys bólmeleriniń kólemi 100 myń (júz myń!) sharshy metrden astam. 4 qabaty jer astynda (arhıv, qoıma jáne t.b.), 4 qabaty jer ústinde bolady. Úlken kitaphana, keń, tolyq jabdyqtalǵan keńseler de jeterlik...

…Túrik eliniń bir ǵana ǵylymı uıymynyń enshisine kólemi MYŃ BÓLME bolatyn ǵımarat buıyryp jatqanda óz elimizde bolyp jatqan keıbir jaıttardy aıtýǵa, tipti, qorlanady ekensiń.

Bir-aq mysal keltireıin. Men shetelde júrgende «Almatyda Assambleıa ornalasqan úıden akademıkter Ábdýáli Qaıdar men Ómirzaq Aıtbaıuly jıyrma jyldan astam ýaqyt el ıgiligi úshin jumys jasaǵan BIR ǴANA BÓLME «mańdaıymyzǵa syımaı», «Bosatyńyz!» dep jatyr» degen habar aldym.


«Aınalaıyndar-aý, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń basshylyǵy astanaǵa kóshirildi, sol jaqtan olarǵa jańa oryn berilip jatyr. Qoǵamdy qurǵan akademıkterdiń kıeli ornyn zańdy murageri bolyp sanalatyn «Halyqaralyq «Qazaq tili» akademııasy» turaqty túrde qarap turýǵa, úzdiksiz jınalystar, kezdesýler uıymdastyryp, qazaq tiliniń ǵylymı-qoǵamdyq alań retindegi qyzmetin jalǵastyrýǵa kelisimin berip otyr. Bizge Qoǵamnyń basshysy Berik Ábdiǵalıuly: «Sizder bizge kereksizder, birge jumys isteımiz. Akademııa basshysy Qoǵamnyń Tóralqa múshesi, al Erekeńniń (ıaǵnı meniń) orynbasary Bıjomart Qapalbek – meniń keńesshim» dese de, buǵan Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi (jańa mınıstr Asqar Qýanyshuly baýyrymyzdyń «qulaǵyna altyn syrǵa») ruqsat bermeı jatyr deıdi «Dostyq úıiniń» basshylary.

Amal neshik, akademık Ómirzaq Aıtbaıuly óz aqshasyna kezinde satyp alǵan kabınet jıhazdaryn, ulaǵatty ustazdyń qoljazbalaryn, kitaptaryn jáne (eń mańyzdysy!) bizdiń boıtumarymyzǵa aınalǵan, Ómekeń máńgi saparyna attanǵansha qolynan bir tastamaǵan syrlas jan dosy – qazaqtyń qara dombyrasyn — osylardyń bárin bólmeden shyǵaryp, bosatýymyz kerek bolyp tur...

Arýaqtan qoryqpaıtyndar búkil sanaly ǵumyrlaryn qazaq tili úshin, qazaq til ǵylymy úshin sarp etken qos akademıktiń murasyn Almatyǵa syıǵyzar emes. Endi, Ómekeńniń balalary men inileri, jaqyn shákirtterine: «Myna qundy dúnıeni sizder ǵana alyp ketýge quqylysyz. Ony úılerińizde saqtaısyz ba, elge, kıeli Túrkistanda ashylǵaly jatqan mýzeıge joldaısyz ba, ózderińiz bilesizder» deýden basqa amalymyz qalmaı otyr...

«Bir ǵana bólmede ne tur?!» deıtinder bar, árıne. Alaıda, másele tereńde jatyr. Bul sheshim – Assambleıada ózge ulttarǵa memlekettik tildi tegin oqytyp otyrǵandardy, qazaq tilin qazaqtyń jerinde óz úıinen qýý dep esepteımiz!
         

Alla qalasa, erteń-búrsigúni elge oralamyz. Jaǵdaıdyń aýjaıyn anyqtap, máseleni Tóralqa májilisinde qarastyramyz…Memleket basshysy jarııa etken «halyq únine qulaq asatyn memleket» uran sózderge emes, qarapaıym naqty isterdiń oryndalýyna kóńil bóletinine bek senimdimiz!

 

Erden QAJYBEK,

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler