Älemdık basylymdar Tailand, Vetnam syndy elderdıŋ COVID-19 ındetın eŋserıp, öz territoriiasynda tübegeilı joiǧanyn jarysa jazuda. Indettıŋ negızgı oşaǧy – Qytaidyŋ ırgesınde ornalasuy men syrt memleketterden turister aǧylyp keletınıne, sondai-aq halyq tyǧyzdyǧyna qaramastan būl memleketterde tırkelgender sany öte az. Atalǧan memleketterde jaǧdai mamyr aiynyŋ basynan bastap tūraqtalyp, halyq qalypty ömırge qaita oralǧan.
Tailandta jyl basynan berı barlyǧy – 3240 jaǧdai tırkelıp, onyŋ 58 qaitys bolǧan, jetı aptadan berı virus jūqtyrǧan adam tırkelmegen, al Vetnamda – 372 jaǧdai tırkelıp, qaiǧyly jaǧdai oryn almaǧan, 3 aidan berı būl elde jaǧdai oŋalyp, eşqandai nauqas tırkelmegen, Mianmada – 340 adam auyryp, 6-uy qaitys bolǧan, Kambodjada – 171 , Laosta -19 jaǧdai tırkelıp, virusty tolyqtai jeŋıp şyqqan.
«Jergılıktı halyqtyŋ mädenietı men sälemdesu erekşelıkterıne bailanysty ma? Älde, tailandtyqtar virustyŋ jaiyn erterek bılıp, jappai betperde kie bastady ma? Mekong basseinı elderı men tailardyŋ immundyq jüiesınde koronavirusqa qarsy genetikalyq komponent bar ma? Nemese 70 million halqy bar eldı osy faktordan oqşaulaǧan alhimiiasy bar ma eken?» - dep saual qoiady Nytimes.
Koronavirus genetikaǧa qarai jūǧady ma?
Tailand Densaulyq saqtau ministrı Tavizin Visanuiotin mūny genetika men immundyq jüienıŋ myqtylyǧymen emes, jergılıktı halyqtyŋ mädenietımen bailanystyrady: «Būl bızdıŋ mädenietımızben bailanysty. Tailardyŋ sälemdesuınde dene bailanysy joq. Mekong aimaǧynyŋ özge elderı de bır-bırımen solai sälemdesedı».
Tailanda eŋ alǧaş koronovirus jūqtyrǧan adam qaŋtar aiynda tırkelgen edı. Ol Uhannan barǧan turist bolatyn. Būdan keiın Japoniia, Europa, AQŞ-tan barǧan turisterden tabylǧan. Nauryz aiynda elge karantin rejimın engızgen soŋ, būl virus tek şeteldık turisterden şyqqan.
Tailandtyŋ oŋtüstıgındegı Pattanidegı koronavirustyŋ örşuın zertteuşı Bangkoktaǧy Chulalongkorn universitetınıŋ qoǧamdyq densaulyq saqtau jönındegı sarapşysy doktor Viput Fulcharoen virus jūqtyrǧandardyŋ 90 paiyzdan astamy simptomsyz bolǧanyn aitady.
Doktor Viput Nytimes-te Oŋtüstık-Şyǧys Aziianyŋ osy bölıgındegı tailar men basqa da elder özge kontinentterden kelgen virustardan görı, masalar arqyly tasymaldanatyn denge bezgegınen qatty zardap şekkenın aita kelıp: «Eger dene bezgegıne qarsy immundyq jüie tötep bere almasa, bızdıŋ covid-ke qarsy immundyq jüie jaqsy bola almaitynyn bıldırmeidı,» - deidı.
Indet örşımegenımen, el ekonomikasyna ülken zaual kelgen
Auruhanalarda viruspen arpalysyp jatqandardyŋ seiılgenıne qaramastan, Tailandtyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy kürt qūldyrap ketken.
Tailandtyq turizm jäne sport ministrınıŋ habarlauynşa, turizm arqyly ekonomikasyn jaqsartyp otyrǧan būl el säuır aiynan bastap, ışkı reisterdı de toqtatuy saldarynan jyl soŋynda käsıporyndar men qonaqüilerdıŋ 60 paiyzynan airyluy mümkın. Düniejüzılık bank 2020 jyly 8 millionnan astam tailandtyq tabysynan airylatynyn habarlaǧan.
Jaǧdai bır qalypqa tüskendıkten, mektepter aşylyp, balalar betperde taǧyp sabaqqa bara bastaǧan. Sondai-aq kelgen turister virus tasymaldauy mümkın ekendıgıne qaramastan, Tailand bügınde şet elden qonaq qabyldaudy bastap qoiǧan.
Älemdık deŋgeidegı globalister men investorlar erekşe baǧalaityn Vetnam da ındettı oŋai eŋsergen. 100 millionǧa juyq halqy bar būl memleket aqpan aiynda, virustyŋ taraluy qatty örşıgen alǧaşqy sätterınde-aq öz şekaralaryn jauyp qoiǧan. Būl tūrǧyda Vetnam ındet taralymy bastalǧan Qytaidan da erterek äreket etken. Samsung sekıldı oŋtüstıkkoreialyq alpauyt kompaniialarǧa şikızattyŋ syrttan keluın tejeitındıgıne qaramastan, bırpartiialy Vetnam bilıgı syrtqy qatynasty qataŋ türde toqtatudy būiyrǧan. Nätijesınde būl el osy jyly JIÖ önımı ösuı mümkın az ǧana memleketterdıŋ qataryna kırıp otyr.
Vetnamdardy mädeniettılıgı virustan qorǧaǧan syŋaily
Vetnamdaǧy Qazaqstan elşısı Erlan Baijanov Facebook paraqşasynda Vetnamnyŋ ındettı qalai tez jeŋuge sep boǧlan bırneşe faktordy atap ötedı:
- Bırınşıden, vetnamdyqtar sanitarlyq-epidemiologiialyq jaǧdaidy saqtai aldy. Qytaimen körşıles, qūs tūmauy nemese atipiialyq pnevmoniia siiaqty aurular turaly jaŋalyqtar mezgıl-mezgılımen keletın vetnamdyqtar osy qyzmettı barynşa nyǧaita alǧan. 2003 jyly olar SARS-COV dep atalatyn atipiialyq pnevmoniianyŋ örşuıne qarsy täjıribe jinaqtady. Sol kezde 68 adam auyrǧan bolatyn, äitse de, Vetnam tiımdı infeksiialyq baqylaudy qamtamasyz ete otyryp, eŋ bırınşı bolyp aurudy eŋsere aldy.
- Ekınşı faktor medisinaǧa emes, jergılıktı qoǧamdastyqtyŋ äleumettık ūiymdaryna bailanysty. Vetnamda ejelgı zamannan berı "starosta" instituty saqtalǧan. Är auylda, okrugte, qalalyq kvartalda tūrǧyndardyŋ kündelıktı tırşılıgındegı barlyq mäselelerdı şeşuge qatysatyn jäne barlyq ısterden habardar qūrmettı adam, aqsaqal bar. Būdan bölek, tärtıptı qadaǧalaityn mūndai starostalar qoǧamdyq qauıpsızdık organdarynyŋ ştatynda esepte tūrady.
Däl osy adamdardyŋ arqasynda (būl qoǧamdyq özın-özı basqaru jüiesınıŋ maŋyzdy elementı) infeksiialanǧan azamattar ǧana emes, olarmen bailanysta bolǧan adamdardyŋ barlyǧy da tez anyqtalyp, oqşaulandy.
Elşınıŋ aituynşa virusty joiuǧa äser etken üşınşı faktor – virus tasymaldauşylardy qataŋ oqşaulap, aumaqtardy zararsyzdandyrǧan Qoǧamdyq qauıpsızdık ministrılıgınıŋ qūrylymdarynyŋ quattylyǧy, törtınşı kezekte – tärtıp, sana, özın-özı baqylau siiaqty qasietterdı qamtityn vetnamdyqtardyŋ mentalitetı, al besınşısı – Vetnamda epidemiiaǧa qarsy resurstarmen barynşa qamtamasyz etılgen. E. Baijanov osy faktorlardy aita kelıp: «Soǧysqa daiyndalǧandai» daiyndyq ekenıne senımdımın. Qandai jaǧdaida da kez kelgen qorǧanys qūraldary men preparattardy därıhanalardan satyp aluǧa bolady, al betperdenı emhanalar men supermarketter tegın taratady,» - deidı.
Aijan QŪRMANBAI,
"Adyrna" ūlttyq portaly.
Ūqsas jaŋalyqtar
