امەريكالىق ساراپشى پول گوبل ازەربايجان ۇشاعىنىڭ اپاتى ماسكەۋدىڭ باكۋ جانە استانا اراسىنداعى قارىم-قاتىناسىنا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەنى تۋرالى ايتتى.
باكۋدەن گروزنىيعا بەت العان AZUL اۋە كومپانياسىنىڭ ۇشاق اپاتىنىڭ سەبەبى رەتىندە «سىرتقى فاكتور» جايلى ايتىلادى. ونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيعان بۇل اپات ۆلاديمير پۋتين رەجيمىنىڭ قازاقستان جانە ازەربايجانمەن قارىم-قاتىناسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋى مۇمكىن.
بۇل تۋرالى اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى كەڭەسشىسى، امەريكالىق ساراپشى پول گوبل «امەريكا داۋىسى» ءجۋرناليسى الەكسەي گورباچەۆكە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
- تەرگەۋ بارىسى تۋرالى كوپ اقپارات جوق. بىراق رەسەي بۇل اپاتتى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جابۋعا تىرىسىپ جاتقانى كورىنىپ تۇر. رەسەيلىك ناسيحات قۇرالدارى بۇل قۇبىلىستى باسىندا قۇستار توبىنىڭ شابۋىلى دەپ ءتۇسىندىرىپ، راكەتا بولۋى مۇمكىن دەگەن نۇسقانى مۇلدە ايتپادى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل جاعداي رەسەي مەن ازەربايجان اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا اسەر ەتە مە؟ باكۋ دە بۇل وقيعاعا قاتىستى كوپ پىكىر بىلدىرمەدى. ءازىربايجاننىڭ رەاكتسياسى قانداي بولادى دەپ ويلايسىز؟
- ماسكەۋدىڭ جاعدايدى شاتاستىرىپ، ءارتۇرلى نۇسقالاردى ۇسىنۋعا تىرىسقانى تاڭقالارلىق دۇنيە ەمەس. سەبەبى بۇل جۋرناليستەردى وسى نۇسقالاردىڭ ءبارىن جاريالاۋعا ءماجبۇر ەتەدى.شىندىقتى انىقتاۋ ارەكەتتەءرىن السىرەتەدى. ۇشاق فيۋزەلياجى قالدىقتارىنىڭ فوتوسۋرەتتەرىندە جارىقشاقتار ىزدەرى بايقالادى. بۇل ءسوزسىز قارۋ قولدانىلعانىن بىلدىرەدى. قۇستار ۇشاقتاردى مۇنداي دەڭگەيدە زاقىمداي المايدى. سوندىقتان بۇل ۇشاقتىڭ كەزدەيسوق نەمەسە قاساقانا تۇردە قۇلاتىلعانىن سەنىمدى تۇردە ايتۋعا بولادى. بۇل ماسكەۋدىڭ بۇيرىعىمەن نەمەسە شەشەن ۇكىمەتىنىڭ باستاماسىمەن جاسالعان بولۋى مۇمكىن. مۇندايسۇراقتاردىڭ جاۋابىن ءبىز ءالى بىلمەيمىز. بىراق بۇل ۇشاقتىڭ دۇشپاندىق ارەكەتتەر ناتيجەسىندە قۇلاعانى انىق. ەڭ ىقتيمال نۇسقا «جەر-اۋە» كلاسىنىڭ زىمىرانى بولىپ وتىر.
ەگەر رەسەي ۇكىمەتى دالەلدەردى ءساتتى جاسىرا السا، ءبىز شىندىقتى ەشقاشان بىلمەۋىمىز مۇمكىن. الايدا بۇل اپاتتىڭ اسكەري ارەكەتتەر ءناتيجەسىندە بولعانىنا سەنىمدىلىك ازەربايجان مەن ايماقتىڭ باسقا ەلدەرىن ۇشۋ سانىن ازايتۋعا جانە ماسكەۋگە كۇدىكپەن قاراۋعا يتەرمەلەيدى. بۇل وقيعا كرەملدىڭ بۇيرىعى بويىنشا جاسالعان دۇشپاندىق ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسى مە، الدە ماسكەۋدىڭ سولتۇستىك كاۆكازداعى كۇشتەردى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە باقىلاي الماۋىنىڭ سالدارى ما – بۇل ءالى بەلگىسىز.
شەشەن كۇشتەرى، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس قۇرالدارىنا قول جەتكىزە وتىرىپ، ماسكەۋدىڭ بۇيرىعىنسىز دا ونى قولدانعان بولۋى مۇمكىن. مەن ماسكەۋ ءسوزسىز كىنالى دەپ ايتا المايمىن. بىراق ازەربايجان مەن باسقا ەلدەر ماسكەۋدىڭ مۇنداي بۇيرىق بەرگەنىنە نەمەسە ايماقتىق بيلىكتى باقىلاي الماعانىنا نارازى بولادى دەپ ويلايمىن. بۇل ءسوزسىز ماسكەۋ مەن باكۋدىڭ قارىم-قاتىناسىنا كولەڭكە تۇسىرەدى. بۇل تولىق ۇزىلىسكە الىپ كەلمەيدى. بىراق قارىم-قاتىناستى سالقىنداتا تۇسەدى.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل ازەربايجاننىڭ ىشكى ساياساتىنا قالاي اسەر ەتەدى?
- مەن ازەربايجان ۇكىمەتىنىڭ كەيبىر وكىلدەرى اسىعىس مالىمدەمەلەر جاساۋدان ساقتانىپ وتىر دەپ سەنەمىن. سونداي-اق، رەسەي بۇل وقيعاعا كىنالى بولسا دا، بۇل تۋرالى قاتتى داۋىستاپ ايتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ سانايتىندار بار. ولار تىعىز ىنتىماقتاستىقتى بۇزباۋدى كوزدەيدى. مۇنداي پىكىرلەردىڭ باكۋدە ايتىلىپ جاتقانى داۋسىز.
- تاۋلى قاراباقتاعى جاعدايدىڭ قوعامدىق رەاكتسيانىڭ كەشىگۋىنە قانداي دا ءبىر اسەرى بار ما؟
- تاۋلى قاراباق بويىنشا بەيبىتشىلىك كەلىسىمىنە قول قويىلادى دەگەن بولجامدار بولعان. مەن ارقاشان بۇل ستسەناريگە كۇمانمەن قاراعانمىن. ۇشاققا قاتىستى وقيعا جاعدايدى جەڭىلدەتپەيدى. بىراق بۇل ماسەلەنىڭ شەشىلمەۋىنىڭ باستى سەبەبى دەپ ويلامايمىن.
- قالاي ويلايسىز، ازەربايجان وسى جاعدايدى كرەملمەن قانداي دا ءبىر جابىق كەلىسسوزدەر ءۇشىن پايدالانۋعا تىرىسا ما؟
- ماسكەۋ جاۋاپكەرشىلىكتى ازايتۋ ءۇشىن نە ۇسىنا الاتىنى ازىرگە بەلگىسىز. بۇل قارجىلاي وتەماقى بولۋى دا مۇمكىن. پۋتين جانە باسقا دا كوپتەگەن باسشىلار ءبارىن دە اقشامەن شەشىپ ۇيرەنگەن. رەسەي ۇكىمەتى ازەربايجان ارقىلى وتەتىن سولتۇستىك – وڭتۇستىك حالىقارالىق كولىك ءدالىزىنە باعىتتالعانينۆەستيتسيالارىن ارتتىرۋى نەمەسە ايماقتاعى كەيبىر ەلدەرگە كورسەتىپ وتىرعان قولداۋىن توقتاتۋى مۇمكىن. بۇل ازەربايجانعا ۇنايتىن جاعداي بولار ەدى. بىراق مەن ماسكەۋ تاراپىنان قانداي دا ءبىر اۋقىمدى اشىق قادامدار جاسالادى دەپ ويلامايمىن. بۇل ءپۋتيننىڭ ستيلىنە ءتان ەمەس.بءىز قازىردىڭ وزىندە رەسەيلىك ناسيحات ماشيناسى تولىق كۇشىندە جۇمىس ىستەپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ونىڭ ماقساتى – جاعدايدى بۇلىڭعىر ەتىپ، باق-تى «بۇل مۇمكىن ءبىر نۇسقا شىعار، بىراق باسقا دا بولجامدار بار» دەپ ايتۋعا ماجبۇرلەۋ. پۋتين داۋىرىندە دەزينفورماتسيانىڭ ماقساتى – التەرناتيۆتى شىندىقتى جاساۋ ەمەس، ناقتى وقيعانىڭ نە ەكەنىن انىقتاۋ مۇمكىندىگىن جويۋەكەنىن ۇمىتىپ كەتەمىز. ياعني، پۋتين ادامداردىڭ ونىڭ التەرناتيۆتى كوزقاراسىنا سەنۋىن ەمەس، ولاردىڭ ەشتەڭەگە سەنبەۋىن قالايدى. بۇل – پۋتينرەجيمىنىڭ ايقىن سيپاتتاماسى.
- مۇندا تاعى ءبىر ماڭىزدى تاراپ – قازاقستان. تالقىلانىپ جاتقان بولجامداردىڭ ءبىرى بويىنشا، زىمىرانمەن زاقىمدانعان ۇشاققا شەشەنستاندا شۇعىل قونۋعا رۇقسات بەرىلمەگەن بولۋى مۇمكىن. سەبەبى وقيعانىڭ ءمان-جايىن جاسىرۋ قاجەت بولعان. ناتيجەسىندە ۇشاق قازاقستانعا بەت الىپ اپاتقا ۇشىرادى. ۇشاقتا قازاقستان ازاماتتارى دا بولعان. بۇل رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز با؟
- مەنىڭشە، قازاقستان بۇل جاعدايعا وتە قاتتىرەنىشتءى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ۇستانىمىن ەسكەرسەك، بۇل وقيعا الداعى ايلاردا قازاقستاننىڭ ماسكەۋگە دەگەن رەاكتسياسىنا باكۋدىڭ رەاكتسياسىناقاراعاندا دا كوبىرەك اسەر ەتۋى مۇمكىن. سەبەبى توقاەۆ اليەۆ ەمەس. بۇل ەكەۋى مۇلدەم ءارتۇرلى باسشىلار.
وسىندايدا ۇزىن ۇشۋ-قونۋ جولاقتارى قاي جەردە ورنالاسقان دەگەن سۇراق تۋىندايدى. زاقىمدالعان ۇشاق ۇزىن جانە كەڭ ۇشۋ-قونۋ جولاعىنا قونۋدى قالاعان بولۋ كەرەك. بۇل ءساتتى قونۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرادى. الايدا سولتۇستىك كاۆكازداعى اۋەجايلاردىڭ كوبىندە وتە ۇزىن جانە كەڭ ۇشۋ-قونۋ جولاقتارى جوق. دەگەنمەن، ماحاچقالا مەن بۋيناكسكىدە شۇعىل قونۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى جاعدايلار بار. سونداي-اق، ءىرى مۇناي ونەركاسىبى ورتالىعى بولىپ تابىلاتىن اقتاۋدا ان-124 سەكىلدى ۇلكەن اۋە كەمەلەرىن قابىلداي الاتىن ۇلكەن ۇشۋ-قونۋ جولاقتارى بار. دەمەك، رەسەيلىكتەردىڭ الدىن الا دايىندالعان ءىس-قيمىل جوسپارى بولماعانى انىق. بۇل ۇشاقتىڭ ءارى قاراي جۇزدەگەن شاقىرىمعا ۇشۋىنا سەبەپ بولدى. ءادەتتە زىمىران ۇشاقتى زاقىمداسا، ول بىردەن قۇلايدى. ەگەر بۇل ۇشاق شىن مانىندە زەنيتتىك قارۋدان سوققى العان بولسا, ارى قاراي جۇزدەگەن شاقىرىم ۇشىپ ءوتىپ، ەڭ قولايلى قونۋ جولاعىن ىزدەۋ ءۇشىن رەسەيدىڭ اۋە كەڭىستىگىنەن شىعا العان بولسا، بۇل جاعداي قوسىمشا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىز ءالى بۇل تۋرالى تالقىلامادىق.
- سوڭىندا رەسەيدىڭ ىشكى ساياساتى تۋرالى سۇراعىم كەلەدى. ءوزىڭىز ايتقان ءبىر بولجام بويىنشا ماسكەۋ سولتۇستىك كاۆكازدا مۇنداي قارۋدىڭ قولدانىلۋىن باقىلامادى. بۇل ءپۋتيننىڭ اينالاسىنداعى جاعدايعا قالاي اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟
- بۇل رەسەيدىڭ ىشكى ساياساتىنا اسەر ەتەتىن كۇدىكتەردى كۇشەيتەدى. ءويتكەنى شەشەنستان مەن كەيبىر باسقا وڭىرلەردىڭ قارۋلاردى قولدانۋداعى دەربەستىگى ماسكەۋدىڭ تولىق باقىلاۋىنان تىس قالدى دەگەن كۇدىك كۇشەيەدى. ايماق ەلدەرىنىڭ بىرقاتارى رەسەيگە ۇشاتىن رەيستەردى توقتاتىپ جاتىر. مەن بۇل جاعداي حالىقتىق نارازىلىققا الىپ كەلمەيدى دەپ ويلامايمىن. بۇل قالاي بولعاندا دا پۋتين ساياساتىنا دەگەن نارازىلىقتىڭ ارتۋىنا اكەلەدى. ول رەسەيدىڭ وقشاۋلانۋىنا اكەلەءدى جانە ونىڭ شەشەنستانداعى جاعدايدى تولىق باقىلاۋدا ۇستاۋداعى السىزدىگىن كورسەتەدى. ەگەر بۇنى شىنىمەن دە شەشەنستانداعى كرەملگە فورمالدى تۇردە باعىناتىن كۇشتەر جاساعانى انىقتالسا، پۋتين رامزان قادىروۆتى الماستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى مۇمكىن. بۇل رەسەي ءۇشىن بەتبۇرىس جاساپ، سولتۇستىك كاۆكازدا ايتارلىقتاي ءدۇمپۋ تۋدىرادى. سونداي-اق ەل باسقارۋداعى ۇلتتىق راديكالدى ءتاسىلدى كۇشەيتۋى ىقتيمال.
