الماتى قالاسى — قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ تىرەگى جانە قارجى ورتالىعى. قارقىندى ينفراقۇرىلىمدىق دامۋى، ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى جانە قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ شوعىرلانۋى الماتىنى ەل ەكونوميكاسىندا جەتەكشى ورىنعا شىعارادى. بۇل ماقالادا الماتىنىڭ ەكونوميكاسى مەن قارجى سەكتورىنداعى نەگىزگى جەتىستىكتەر، ۇردىستەر جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ پىكىرلەرى مەن كوزقاراستارى باياندالادى.
الماتىنىڭ جالپى ىشكى ءونىمى ء(جىو) جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. 2022 جىلى قالا ءجىو-ءسى 9%-عا، ال 2023 جىلى 8,5%-عا ءوستى. قىزمەت كورسەتۋ، ساۋدا، قۇرىلىس جانە ءوندىرىس سياقتى سالالاردىڭ بەلسەندىلىگى ءجىو وسىمىنە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىر. ەكونوميست ماماننىڭ پىكىرىنشە، الماتىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى، اسىرەسە، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ ارقاسىندا تۇراقتى دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىر. بۇل قالانىڭ ەلدەگى ەكونوميكالىق ىقپالىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزۋدە.
تۇرعىندار اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما بويىنشا، 100 رەسپوندەنتتىڭ 75%-ى الماتى ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقتى ءوسىمىن قولدايدى جانە قالانىڭ قارقىندى دامۋىنا وڭ باعا بەرەدى.
الماتى ەكونوميكاسىنا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى — ينفلياتسيا. 2022 جىلى الماتىدا ينفلياتسيا دەڭگەيى رەسپۋبليكالىق ورتاشا كورسەتكىشتەردەن ءسال جوعارى بولدى. ينفلياتسيانى تومەندەتۋ ماقساتىندا 2023 جىلى قابىلدانعان شارالار ونىڭ دەڭگەيىن 17,5%-عا دەيىن تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 16%-دان اسپايدى دەپ بولجانۋدا.
جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ پىكىرى دە بۇل ماسەلەنى راستايدى. ماسەلەن، 200 رەسپوندەنتتىڭ 60%-ى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ تۇراقتانۋىن جانە قالادا ءومىر ءسۇرۋ قۇنىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن باعالايدى.
«ازىق-تۇلىك باعالارى كەيدە تۇراقسىز بولعانىمەن، جەرگىلىكتى بيلىك باعانى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەنىن جاساپ جاتىر»، - دەيدى ساۋداگەر ساۋلە مۇراتوۆا.
شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ كوپتەپ تارتىلۋى الماتىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن كورسەتەدى. 2022 جىلى شەتەلدىك ينۆەستيتسيا كولەمى 20%-عا، ال 2023 جىلى تاعى 15%-عا ءوستى. لوگيستيكا، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، قارجى قىزمەتتەرى جانە قۇرىلىس سالالارىندا شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ايتارلىقتاي بايقالادى. بۇل قالاداعى تۇراقتى ەكونوميكالىق احۋال مەن قولايلى بيزنەس كليماتتىڭ ايعاعى.
تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار جونىندە ساۋالنامادا 150 كاسىپكەردەن 80%-ى الماتىنى ىسكەرلىك ورتالىق رەتىندە جوعارى باعالاپ، قارجى جانە ساۋدا سەكتورلارىنداعى جەتىستىكتەرگە نازار اۋداردى. كاسىپكەر ءسابيت قايراتۇلى ايتۋىنشا:
«الماتىدا حالىقارالىق بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى جاعداي جاسالعان. بۇل جەردە ءارتۇرلى مەملەكەتتەرمەن قارجى جانە ساۋدا بايلانىستارىن ورناتۋ جەڭىل».
الماتىنىڭ قارجى سەكتورىنىڭ نەگىزىن بانكتەر قۇرايدى. 2022-2023 جىلدارى بانكتەردىڭ اكتيۆتەرى شامامەن 10%-عا ءوسىپ، نەسيەلەندىرۋ باعدارلامالارى ايتارلىقتاي كەڭەيتىلدى. تۇرعىندار اراسىندا يپوتەكالىق نەسيەلەر، كاسىپكەرلەرگە ارنالعان نەسيەلەر جانە شاعىن بيزنەستى قولداۋ باعدارلامالارى تانىمال.
جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا وتكىزىلگەن ساۋالنامادا 100 ادامنىڭ 70%-ى بانكتەردىڭ قولجەتىمدى نەسيە بەرۋ ساياساتىنا قاناعاتتانعانىن بىلدىرسە، قالعانى ونلاين بانكينگ قىزمەتتەرىنىڭ دامۋىنا وڭ باعا بەردى. الماتى تۇرعىنى ديانا مامىردىڭ پىكىرىنشە، ونلاين ساۋدا وتە ىڭعايلى.
«ونلاين بانكينگ قىزمەتتەرى وتە ىڭعايلى، اسىرەسە، ۋاقىت ۇنەمدەۋگە جانە بانكتىك قىزمەتتەردى جىلدام الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى».
شاعىن جانە ورتا بيزنەس (شوب) الماتى ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى بولىگىن قۇرايدى. 2022 جىلى شوب سانى 10%-عا، ال 2023 جىلى 9%-عا ءوستى. مەملەكەت تاراپىنان جاسالعان ارزان نەسيەلەر مەن سالىقتىق جەڭىلدىكتەر كاسىپكەرلەردى جاڭا بيزنەستەر اشۋعا ىنتالاندىرىپ وتىر.
200 شاعىن كاسىپكەردەن قۇرالعان رەسپوندەنتتەر اراسىنان 85%-ى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ بيزنەستى دامىتۋعا كومەكتەسكەنىن اتاپ ءوتتى. شاعىن كاسىپكەرلىك يەسى نۇرجان نۇرلانۇلىنىڭ پىكىرىنشە:
«الماتىدا ءوز كاسىبىن اشۋعا بارلىق جاعداي جاسالعان، اسىرەسە، ساۋدا مەن قىزمەت كورسەتۋ سالالارى ءۇشىن بۇل ايتارلىقتاي قولايلى».
2022-2023 جىلدارى الماتىدا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5,3%-دان 4,9%-عا تومەندەدى. جەرگىلىكتى بيلىك جاستارعا ارنالعان جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ولاردى كاسىبي دايارلىقتان وتكىزۋ جوبالارىن ىسكە اسىرۋدا.
تۇرعىندار اراسىنداعى ساۋالناما ناتيجەسىندە 100 ادامنىڭ 65%-ى جۇمىس ورىندارىنىڭ ارتۋىنا قاناعاتتانعانىن، ال 30%-ى قايتا دايارلاۋ باعدارلامالارىنىڭ پايداسىن كورگەنىن ايتتى. جاس مامان اقجان ءسابيتۇلى:
«الماتىدا جاستار ءۇشىن جۇمىس تابۋ مۇمكىندىگى مول. جۇمىس تاجىريبەسى جوق جاستاردى قولداۋ باعدارلامالارى دا بار».
الماتى قالاسى ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى قارجى ورتالىعى رەتىندە دامۋىن جالعاستىرۋدا. قالانىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتى، ينفراقۇرىلىمدىق ارتىقشىلىقتارى جانە قارجى سەكتورىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى بولاشاقتا الماتىنى ورتالىق ازياداعى ماڭىزدى قارجى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
