اپتا ىشىندە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەملەكەتتىك ساپارمەن قازاقستانعا كەلگەنىن اركىم ءار ءتۇرلى قابىلدادى. ءتۇرلى دولبار ايتىپ، سان-ساققا جۇگىرتكەندەر دە بار. ساياساتتىڭ سان قاتپار ءيىرىمىن تۇسىنبەي، الەۋمەتتىك جەلىدە بايبالام سالعانداردى دا كوردىك.
حالقىمىز «كورشى اقىسى – ءتاڭىر حاقىسى» دەيدى. اتا-بابامىزدان اسىرىپ ايتا الماسپىز، قازاق ەلى قاي زاماندا دا وسى ناقىلدى ۇستانعان. التايدان اتىراۋعا دەيىن، الاتاۋدان ارقاعا دەيىنگى ۇلان-عايىر تەرريتوريانى وسىنداي بەيبىتسۇيگىش ۇستانىممەن-اق ساقتاپ قالعان.
بۇدان دا باتىرىپ ايتساق، قازاقستان مەن رەسەيمەن اراسىنداعى شەكارا الەم بويىنشا قۇرلىقتاعى ەڭ ۇزىنى سانالادى. كەلەسى جىلى قازاقستان-رەسەي مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 20 جىل تولادى. بۇل – ماڭىزدى ءھام ەرەكشە داتا. شەكارامىزدى شەگەندەگەن قۇجات سوناۋ 2005 جىلى 18 قاڭتاردا قابىلداندى. دەماركاتسيا، دەليميتاتسيا جۇمىستارى تولىققاندى اياقتالدى. ءتىپتى، ءبىراز ۋاقىت شەشىلمەي كەلگەن كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى دە انىقتالدى. قىسقاسى، شەكارا ماسەلەسىندە شۋ شىقپاۋى قاجەت.
ق.توقاەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى مەملەكەتتىك شەكارا سىزىعى «ماڭگى دوستىق پەن شىنايى تاتۋ كورشىلىك شەكاراسى» بولىپ قالا بەرۋىنە ەڭ اۋەلى ءوزىمىز مۇددەلى ەكەنىمىز ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وسى ساپار بارىسىندا ءپۋتيننىڭ ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس مىزعىماس تەڭدىككە ەرەكشە ءمان بەرىپ، «ءوزارا مۇددەمىزگە قۇرمەتپەن قاراۋ» تۋرالى ايتقان ءسوزى وتە ماڭىزدى. استارلاپ ايتسا دا، قازاقستاننىڭ ءوز مۇددەسىن بيىك قوياتىنىن تۇسىنەتىنىن ءبىلدىردى. سەبەبى ماڭگى دوستىق، تاتۋ كورشىلىك ەڭ اۋەلى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ، كورشىنىڭ مۇددەسىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا نەگىزدەلەتىنى داۋسىز.
شەكارا ماسەلەسىنىڭ وزەكتىلىگىن مىنادان دا بايقاۋعا بولادى. قازاقستان مەن رەسەي شەكارالاس ايماقتارىندا 32 ميلليون ادام مەكەندەيدى. دەمەك، وسىنشاما حالىق ءوزارا تىعىز بايلانىس ورناتقان. شەكارانىڭ ارعى بەتىنەن قىز الىپ، قىز بەرگەن، قۇداندالاس بولعان وتانداستارىمىز تۋرالى تالاي مارتە ەستىدىك. سولاردىڭ دوستىعىن ودان ءارى ارتتىرا بەرۋ وتە ماڭىزدى. سوندىقتان شەكارالاس وڭىرلەردىڭ ءبىر-بىرىمەن الىس-بەرىسىن رەتتەپ، ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى كۇشەيتۋ ەكى تاراپقا دا ءتيىمدى.
ءيا، قازاقستان مەن رەسەيدى تىعىز بايلانىستىراتىن ءبىر سالا بولسا، ول – ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق. ءوزارا تاۋار اينالىمى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. بىلتىر بۇل كورسەتكىش 28 ميلليارد دوللاردان اسىپتى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋداسى 139,8 ميلليارد دوللاردى قۇراعانىن ەسكەرسەك، رەسەيدىڭ ەل ەكونوميكاسىندا الاتىن ورنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.
ەكى مەملەكەت اراسىنداعى تاۋار اينالىمى بيىل رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكەنىن پۋتين دە مويىندادى. بيىل العاش رەت قازاقستان رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى بەس ساۋدا سەرىكتەسىنىڭ قاتارىنا ەندى. بۇل – تۇسىنىكتى. سانكتسياعا بايلانىستى كوپتەگەن مەملەكەت رەسەيمەن الىس-بەرىس جاساۋدان باس تارتتى. سوعان بايلانىستى تالاي كومپانيا رەسەي نارىعىنان شىعىپ كەتتى. كەيبىرى ءبىزدىڭ ەلگە كوشىپ كەلدى. ەندى ءبىرى فيليالدارىن مۇلدەم جاپتى. ءتىپتى، رەسەيلىك كومپانيالار دا قازاقستانعا قونىس اۋدارا باستادى. مۇنىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا وڭ سەرپىن بەرەدى.
رەسەي تاراپىنىڭ قازاق ەلى نارىعىنا كوزقاراسى دا وزگەردى. بۇرىن ەمىن-ەركىن ساتىپ الىپ جۇرگەن تاۋارلارىن ەندى قازاقستاننان اكەتەتىن كۇن تۋىپ وتىر. جەكەلەگەن ازاماتتار اقش-تىڭ ايفونى دەيسىز بە، جاپونيانىڭ «تايوتاسى» دەيسىز بە «توعىزىنشى تەرريتوريا» ارقىلى ساتىپ الادى. وسىدان-اق تارازىنىڭ باسى قايدا اۋا باستاعانىن سەزىپ وتىرعان بولارسىز.
قازاقستان ەكونوميكاسىنا قۇيىلعان رەسەيلىك تىكەلەي ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى 24 ملرد دوللاردان استى. سونىڭ 4,5 ميللياردى كەيىنگى ەكى جىلدا تارتىلىپتى. بارۆيحانى مەكەندەگەن بيزنەسمەندەر ءۇشىن ەندىگى جەردە ۇلى دالاعا كەلىپ كاسىبىن دوڭگەلەتكەن ءتيىمدى. قازاقستان دا قۇرالاقان وتىرعان جوق. رەسەي ەكونوميكاسىنا سالعان ينۆەستيتسيا كولەمى 8,5 ملرد دوللارعا جەتتى. مۇنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ىلگەرىلەپ كەلە جاتقانىنىڭ كورىنىسى.
كەلىسسوزدەر كەزىندە قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاق ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتىنىڭ ىقپالىنا توقتالدى. رەسەي پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا ول ەكىجاقتى مادەني ءىس-شارالار اياسىندا بيىل ماسكەۋدە وتكەن استانا مادەنيەت كۇندەرىنىڭ ءوتۋى مەن قازان قالاسىندا حاكىم ابايعا قويىلعان ءبيۋستىڭ اشىلۋىن ەرەكشە نازار اۋداردى. بۇعان قوسا، ماسكەۋدەگى ۇلكەن تەاتردا قازاق ۇلتتىق كلاسسيكا ونەرىنىڭ شوقجۇلدىعى «اباي» وپەراسىنىڭ قويىلعانىن دا جوعارى باعالادى. ق.توقاەۆ الداعى ۋاقىتتا وتەتىن مادەني شارالارعا دا توقتالدى. اتاپ ايتقاندا، اتاقتى ترەتياكوۆ گالەرەياسى مەن ەرميتاج مۋزەيىندە قازاقستاننىڭ اۋقىمدى ونەر كورمەلەرى وتەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى قازاق ونەرىنىڭ مەرەيىن اسىرىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى مويىنداتۋعا باعىتتالعان قادام ەكەنى تۇسىنىكتى. ەڭ باستىسى، ەكىجاقتى دوستىق پەن تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناس اياسىندا قازاق مادەنيەتىنىڭ ەكسپانسياسى جالعاسا بەرمەك.
بۇل تۇرعىدان العاندا، استانادا كەلەسى جىلدىڭ كوكتەمىندە اشىلاتىن «قازاقستان-رەسەي ماڭگى دوستىعىنىڭ اللەياسى» سيمۆولدىق ماننەن گورى ساياسي ماڭىزعا يە جوبا ءتارىزدى. سەبەبى قازىگىدەي گەوساياسي احۋال كۇردەلەنىپ، ايماقتىق قاقتىعىستار وتى ءورشىپ تۇرعان زاماندا «الىستاعى اعايىننان جاقىنداعى كورشىڭ ارتىق» دەگەن قاعيدانىڭ وزەكتى ەكەنى انىق. ال ديپلوماتيا تىلىندە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ سينگاپۋرداعى ورتا دەرجاۆالار تۋرالى دارىسىندە ايتقانداي، «سوعىستى توقتاتۋعا تىرىسقاننان گورى ونىڭ الدىن الۋعا» تىرىسقان ءجون.
راس، قازىرگى بۇكىل الەم رەسەيگە تەرىس قارايدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. قازاقستان بۇل جاعدايدا بەيبىتسۇيگىش ۇستانىمىنا بەرىكتىك تانىتىپ، قاجەت بولسا، اراعايىندىق جاساۋعا دايىن. ارينە، كەز كەلگەن ەل سياقتى ول ءوز مۇددەسىن ۇمىتپاۋعا ءتيىس. سوندىقتان كەي جاعدايدا ساياسات ساحناسىندا كوپشىلىككە تۇسىنىكسىز ارەكەت جاساۋعا تۋرا كەلەدى.
اسقار باقىتبەك
