الماتىداعى كينو ءۇيىنىڭ بۇگىنگى قاراۋسىز كۇيىنەن ءتيىستى مينيسترلىك حاباردار ەكەنى ايتىلادى. دەگەنمەن ونى قايتا جاڭعىرتىپ، قالپىنا كەلتىرۋدىڭ جولى قانداي؟ كينو ونەرىنىڭ عيباداتحاناسىنداي عيمارات نەگە مۇنداي كۇيگە ءتۇستى؟
«ايمانوۆ قوناەۆتان سۇراپ العان»
الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان كينو ءۇيىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەس. سەبەبى قازىبەك بي مەن قالداياقوۆ كوشلەرەنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان ەكى قاباتتى عيمارات جىن-ويناق مەكەنىنە اينالىپ كەتكەلى ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولعان. مادەنيەت وشاعى بولۋى ءتيىس مەكەن قاراۋسىز قالعان بالاداي «جەتىمسىرەپ» تۇر. تۇنگى كلۋبتىڭ جارناماسى جارقىراعان عيماراتتىڭ سىرتى ءبۇتىن بولسا دا ءىشى استان-كەستەڭ.
وسى عيمارات وتكەن عاسىردا الماتى جاستارىنىڭ سۇيىكتى مەكەنى بولعان دەگەنگە بۇگىندە ەشكىم سەنبەستەي كۇيگە تۇسكەن.
كينوگەرلەردىڭ سوزىنشە، بۇل نىساندى 1969 جىلى شاكەن ايمانوۆ دىنمۇحاممەد قوناەۆتان سۇراپ، ىرگەتاسىن قالاعان. ءار بۇرىشىنا ەرەكشە نازار سالىپ، قابىرعاسىن الاقانىمەن سيپاپ، كوڭىل بولگەن دەسەدى. ناتيجەسىندە ەكى جىلدىڭ ىشىندە 2 قاباتتى ۇلكەن عيماراتتىڭ ىرگەتاسى قالانىپ، سول جىلى-اق كينولاردىڭ كورسەتىلىمى جۇرگەن.
مادەنيەت وشاعىن جىن-ويناققا اينالدىرعان كىم؟
قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ ەنشىسىندە بولعان عيماراتتىڭ داۋى وتكەن عاسىردا باستالسا كەرەك. ولجاس سۇلەيمەنوۆ، قالتاي مۇحامەدجانوۆ، اكىم تارازي، راشيد نۇعىمانوۆ، وراز رىمجانوۆ، ماكسيم سماعۇلوۆ، ءامىر قاراعۇلوۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، يگور ۆوۆنيانكو جانە جاس مامان احات ىبىراەۆ توراعالىق ەتكەن كينو الەمىنىڭ تىنىشتىعىن نارىقتىق زامان بۇزعان.
توقسانىنشى جىلدارى مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنان قاعىلعان شىعارماشىلىق ۇيلەرىن جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ جۇرگىزىلىپ، سول كەزدە كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى اتاقتى كينو ءۇيى عيماراتىنىڭ 60 پايىزىن ساتىپ الىپتى. الدىمەن عيماراتتىڭ ءبىر بولىگى قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورنىنا، سوسىن تۇنگى كلۋب بولعان كورىنەدى. 2016 جىلى قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعى جاس، ەسىمى كوپكە بەيمالىم رەجيسسەر احات ىبىراەۆتىڭ قولىنا وتكەن. ول كينو ءۇيىنىڭ وداققا قاراستى بولىگىن جالعا بەرىپ، ول جەردى كوممەرتسيالىق ماقساتقا پايدالانا باستايدى. ال بىرنەشە جىلدان بەرى كينو ءۇيىنىڭ ماڭدايىندا «King club» دەگەن جارناما تۇر.
باسىنان باق تايعان كينوگەرلەر وداعى 2018 جىلى اقپاندا كەزەكتەن تىس سەزد وتكىزىپ، ۇيىم باسشىلىعىنا ەرمەك تۇرسىنوۆتى بەكىتكەن. كينو ءۇيىن كينوگەرلەرگە كەرى قايتارۋ جۇمىستارى باستالىپ، عيماراتتى جالعا العان كاسىپكەرلەردى سوتقا بەرگەن قازاقستان كينەماتوگرافيستەر وداعى 2,5 جىلدان سوڭ، جەڭىسكە جەتكەن.
- 2000 جىلدارىى باسشىلار عيماراتتىڭ 60 پايىزىن ساتقان. قازىر وداقتا تەك 40 پايىز قالدى. قانشا رەت مينيسترلىككە ەسكەرتىلدى. ەرمەك تۇرسىنوۆ بارىمەن كەلىسكەن، سويلەسكەن. مينيسترلەر «قولدايمىز، كومەكتەسەمىز» دەگەن. بىراق، جاي ءسوز بولىپ قالدى. الماتىدا ءۇش اكىم اۋىستى. بارىمەن دە جۇزدەستى. ول جەردە دە تەك «كومەكتەسەمىز» دەگەن قۇرعاق ۋادە بولعان. «قازاقفيلمدە» دە جاعداي وسىنداي. 1969 جىلدان بەرى ول جاققا تا جوندەۋ جۇمىستارى جاسالماعان. كينو ءۇيى دە قيراپ تۇر، - دەيدى كينوپروديۋسەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قانات تورەباي.
كينوتەاترلار جەكەنىڭ قولىنا كەتكەن...
قازاق كينوسىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋگە ارنالعان بۇل مەكەننىڭ بۇگىنگى كوركى ادام شوشىرلىق. 400 ورىندىق كينوزالى بار مەكەندە قازاقتىڭ ۇزدىك تۋىندىلارى قويىلىپ، ءتۇرلى كينولاردىڭ تۇساۋكەسەرى كەسىلدى دەگەنگە سەنۋ قيىن. الايدا جاستىق شاعىن وسىندا وتكىزگەن ەل اعالارى بار شىندىعىن جايىپ سالدى.
- مەن 1974 جىلى وقۋدى ءبىتىرىپ، لەنينگرادتان وسىندا كەلدىم. كينوستۋديا قازىرگى فيلارمونيانىڭ ورنىندا بولاتىن. سول جاقتان 6-دا شىعىپ، وسى جاقتا كينو كورۋشى ەدىك. بۇكىل كەڭەس وداعىنا تارالعان كينولاردىڭ تۇساۋكەسەرى وسى كينو ۇيىندە ءوتۋشى ەدى. ال استىنداعى بيۋرو شەتەل كينولارىن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراتىپ، بەلگىلى اكتەرلەرمەن كەزدەسۋ، لەكتسيا ۇيىمداستىراتىن. بالالاردىڭ ءبارىن وسىلاي كينوعا تارتۋشى ەدى. قازىر ول تۇگىلى ءوزىمىز پرەمەرا جاساي المايمىز. مەملەكەت كومەك بەرمەيدى. ءبىز قوعامدىق ۇيىمبىز. سول سەبەپتى مينيسترلىك بىزگە قارجى بولە المايدى. الايدا بىزدە قازىر ەش جەردە مەملەكەتتىك كينوتەاترلار جوق. ءبارى جەكەنىڭ قولىندا. مينيسترلىكتەن ءبىزدىڭ سۇرايتىنىمىز: الماتىدا مەملەكەتتىك كينوتەاتر بولسىن. قازىر «قازاقفيلمدە» كينولار شىعىپ جاتىر. ونى كورسەتەتىن جەر جوق. باسقا كينوتەاترلار اكەسىنىڭ قۇنىن سۇرايدى. بىزگە كومەكتەسەتىن ادام بولسا وسى عيماراتتى جوندەۋدەن وتكىزىپ بەرسىن. 400 ورىندىق زالى بار. كينو كورسەتەتىن كەرەمەت جەر. جاستاردى وسى جەردە وقىتۋعا، كينوعا باۋلۋعا، ۇيرەتۋگە بولادى، - دەيدى كينوماتوگرافيستەر وداعىنىڭ حاتشىسى، رەجيسسەر ساتىبالدى تەكەەۆ.
قازاق كينوسىنىڭ بۇگىنگى كۇيى – كينو ءۇيىنىڭ جاعدايى
- ءبىز قالاي تاۋەلسىزدىك الدىق، سولاي ۇلتتىق كينونىڭ ماسەلەسى باستالدى. سول كەزدەن باستاپ وسىنداي قيراندىعا جەتىپ وتىرمىز. بۇل 90-جىلداردان باستالعان ماسەلە نەگىزى. سول ساتتە جاڭا بۋىن كەلىپ، كينوعا يەلىك ەتتى. قازىر كوبىسى بۇل دۇنيەدە جوق. ولار كەزىندە وسىنىڭ ءبارىن ساتىپ، قىزىعىن كورگەن. ولار سوڭعى ساعاتتارىندا قيىنشىلىق كوردى. ونەرگە قيانات جاساۋعا بولمايدى. ءومىر سونى دالەلدەدى، - دەيدى ستسەناريست، رەجيسسەر، كينوتانۋشى ەرلان تولەۋتاي.
كولەمى 900 شارشى مەتر بولاتىن كينوگەرلەر يەلىگىندە قالعان اۋماقتا ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا دەيىن «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالى، شەتەل كينولارىنىڭ اپتالىعى، كينوگەرلەردىڭ «قۇلاگەر» تاۋەلسىز سىيلىعى سالتاناتتى تۇردە تابىستالىپ وتىرعان.
ال قازىرگى جاعدايدا سوت ارقىلى كينو ءۇيى كينوگەرلەردىڭ مەنشىگىنە قايتقانىمەن كومەك كورسەتەتىن «اتىمتاي جومارت» تابىلماي تۇر. ەڭ وكىنىشتىسى، قازىر بۇل جەردى «كوشە كەزگەندەردىڭ تاستاندى مەكەنىمەن» شاتاستىرۋعا بولادى. سەبەبى قۇندى قۇجاتتار شاشىلعان، ورىندىقتاردىڭ كۇل-تالقانى شىعىپ، بارلىق جەر قيراعان. ءتىپتى كينو تاريحىندا ەسىمى التىن ارىپتەرمەن جازىلعان كينوگەرلەردىڭ سۋرەتتەرى اياق استى بولىپ، ارحيۆتا ساقتالۋى ءتيىس سۋرەتتەر مەن ەستەلىكتەر شاڭ باسىپ جاتىر.
- بۇل – كيەلى مەكەن. «قازاقفيلم» سياقتى، جازۋشىلار وداعى سەكىلدى كيەلى جەر. بۇل جەردە شاكەن ايمانوۆتىڭ ءىزى قالعان.1971 جىلى اشىلدى. كينو ءۇيى – قازاق كينوسىنداعى مايدانگەرلەردىڭ ەكىنشى ءۇيى سياقتى بولىپ كەلدى. «قىز جىبەك» ءفيلمىنىڭ العاشقى تۇساۋكەسەرى وسى جەردە ءوتتى. سوندىقتان بۇل تاريحي ساتتەرگە تولى كيەلى مەكەن. ءبىزدىڭ كەلەسى جوسپارىمىز – عيماراتتى قالپىنا كەلتىرىپ، كادەگە جاراتۋ. 2 اي بۇرىن مينيستر ايدا بالاەۆامەن كەزدەستىم. ول كىسىلەر «ءبىلىپ وتىرمىز، حاباردارمىز، كومەكتەسەمىز» دەپ وتىر. ەندى جوندەۋ جۇمىستارىنا قاجەتتى ماتەريالدار، زاتتاردىڭ قارجىسىن ساناۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. قازاق قوعامى، مەملەكەتتىڭ كومەگىمەن كيەلى جەرىمىزدى كورنەكتى قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. كەيىن بۇل جەردە مەملەكەتتىك فيلمدەردىڭ تۇساۋكەسەرى، پرەمەرا وتەدى. قازاقستانداعى يدەولوگياعا تولى، حالىقتىڭ قولى جەتەتىن كينوتەاترعا اينالدىرامىز دەگەن جوسپارىمىز بار، - دەيدى قازاقستان كينوگەرلەر وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى اداي ءابىلدا.
ءCۇرىپ تاستاپ، سەگىز قابات عيمارات سالماق
قالا ورتاسىندا كوركى كەتكەن عيماراتقا دەمەۋشىلىك ەتۋشىلەر تابىلىپتى. الايدا ولاردىڭ كوزدەگەنى پايدا بولىپ وتىر دەيدى كينوگەرلەر. بيزنەسمەندەر كينو ءۇيىن ءسۇرىپ تاستاپ، سەگىز قاباتتى عيمارات سالۋعا نيەتتى كورىنەدى. كوپقاباتتى ورتالىقتىڭ ەكى قاباتىن كينو مايتالماندارىنا تابىستاپ، قالعانىن جەكە مۇددەگە پايدالانۋدى كوزدەمەك. بۇل عيماراتتى «امانات» دەپ سانايتىن كينو سالاسىنىڭ ساڭلاقتارى ۇسىنىسقا كەلىسىم بىلدىرمەگەن.
قوس قاباتتى عيماراتتىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە كلۋب بولىپ، جيھازدارى قالىپ قويعان. شاكەن ايمانوۆ قولىمەن ۇستاپ، الاقانىمەن سيپالاعان قابىرعالاردا لگبت تۋى بەينەلەنگەن ەرسى سۋرەتتەر، ال 400 ادامدىق زالدا ىشىمدىكتىڭ قالدىقتارى جاتىر.
كەزىندە باسشىلىق وتىرىپ، قۇرىلتاي وتكىزگەن ەكىنشى قاباتتاعى بولمەلەر دە استان-كەستەڭ. ۇلىلاردىڭ سۋرەتتەرى اياق استىندا تاپتالىپ، وتكەن عاسىردا ىلىنگەن افيشالار شاڭ باسقان. كەزىندە قۇنى 1 رۋبل بولعان قۇندى بيلەتتەر دە جەردە شاشىلىپ جاتىر. ودان بولەك، ابدوللا قارساقباەۆتىڭ ءتۇرلى تۋىندىلارى، «جەرۇيىق» پەن «جەتىمدەر» سىندى فيلمدەردىڭ ديسكتەرى سىنىپ، قاراۋسىز قالعان.
عيماراتتىڭ بۇگىنگى كورىنىسىنە قاراپ، «وسى جەردە كەزىندە باقيلىق بولعان كينوگەرلەردى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ راسىمدەرى وتكەن» دەگەنگە ەشكىم سەنە قويماس. بىراق بۇل – ناعىز شىندىق. جىن-ويناققا جەم بولعان كينو ءۇيىن ارەڭ امان الىپ قالعان كينوگەرلەر بۇگىندە امالى تاۋسىلعانىن ايتادى. تاريحتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن مەملەكەتتەن كومەك سۇراپ، ۇلتتىق كينوتەاتردى قالىپتاستىرۋعا شاقىرادى.
"Adyrna" ۇلتتىق پورتالىنىڭ يۋتۋب ارناسىندا وسى ماسەلەگە قاتىستى كينوگەرلەردىڭ ويى مەن پىكىرى
