قۇقىقتىق مادەنيەت – دەگەنىمىز ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ قۇقىعىن بىلۋدەگى وي ءورىسى، دۇنيەتانىمى. قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ تىرەگى – قۇقىقتىق تاربيەگە بايلانىستى. بۇل دەگەنىمىز ادامنىڭ قۇقىققا جانە قۇقىقتى بىلۋگە باعىتتالعان قۇندىلىقتار مەن يدەيالار جۇيەسى. ازامات ءوز قۇقىعىن ءبىلۋى بۇگىنگى تاڭدا اسا ماڭىزدى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى قانداي؟
- قۇقىق پەن قۇقىقتىق نورمالارعا دەگەن كوزقاراستى قالىپتاستىراتىن سەنىم
- قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق – نەگىزگى زاڭ ەرەجەلەرىن ءبىلۋ جانە ءتۇسىنۋ
- زاڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلەتىن پراكتيكالىق ارەكەتتەر
قۇقىقتىق مادەنيەتكە قاراما-قايشى ۇعىم بۇل – قۇقىق بۇزۋشىلىق. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 15 ءساۋىر كۇنى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزدى. بۇعان سەبەپ، ەل ىشىندەگى وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ ءجيى ورىن الۋى. وسى ورايدا ايتا كەتەتىن جايت، قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ دامۋى بارىسىندا قۇقىق بۇزۋشىلىققا نەمقۇرايلى قاراماۋ – ءبىزدى جارقىن بولاشاققا جەتەلەيدى. ال بۇنىڭ نەگىزگى كەپىلى – تاربيە. «وتان وتباسىنان باستالادى» دەمەكشى قۇقىقتىق ءبىلىمنىڭ قالىپتاسۋى دا وتباسىنداعى تاربيەگە، ادامنىڭ ارالاساتىن قوعامدىق ورتاسىنا، دوستارىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. وتباسىندا دۇرىس ءتالىم تاربيەگە قانىعىپ وسكەن ادام زاڭعا قايشى، تەرىس ارەكەتتەرگە بارۋى ەكىتالاي. سول سەبەپتى وتباسى تاربيەسىنە دە اسا كوڭىل بولگەن ءجون.
قازاقستانداعى قۇقىقتىق مادەنيەت 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلەۋلى وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىنداعى قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ ايتار بولساق، سولتۇستىك جانە شىعىس ايماقتارداعى رەسەي قۇقىعىنىڭ تاريحي ىقپالىنا بايلانىستى قۇقىقتىق نيگيليزمنىڭ جوعارى دەڭگەيىن بايقاۋعا بولادى. ال، وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەردە ۇلكەندى سىيلاۋ مەن رۋلىق عۇرىپتان كورىنەتىن ءداستۇرلى قازاق قۇقىعىنىڭ ايقىن اسەرى قالىپتاسقان. ورتالىق قازاقستانعا كەلەر بولساق، ءارتۇرلى اۋماقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن بىرىكتىرەتىن اناعۇرلىم تەڭدەستىرىلگەن قۇقىقتىق مادەنيەت.
مەملەكەت حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. مەكتەپ پەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن. قۇقىقتىق پاندەر باستاۋىش مەكتەپتەن باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنا دەيىن ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيىندە وقىتىلادى. بۇل قۇقىقتىق ءبىلىمنىڭ نەگىزىن قالاپ، قۇقىقتىق سانانى جاستايىنان قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار وسى قۇقىقتىق ءبىلىمنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ ماقساتىندا ەل ىشىندە ءتۇرلى سەمينارلار مەن ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى. وعان قوسا، قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگاندار، قوعامدىق ۇيىمدار جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بروشيۋرالار، پلاكاتتار، تەلەراديو حابارلارى، ينتەرنەت-رەسۋرستار جانە وقۋ ءىس-شارالارى ارقىلى قۇقىقتىق اقپاراتپەن حالىقتى حابارلاندىرىپ وتىرادى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتى تەك قانا قۇقىقپەن شەكتەلىپ قالعان دۇنيە رەتىندە قاراماي، ءبىز ونى رۋحاني جانە ۇلتتىق تۇرعىدان دا قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر-بىرىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولۋعا ءتيىستى. قۇقىقتىق مادەنيەت – مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى بولعاندىقتان، بۇل قوعامداعى ادامدار اراسىنداعى قاتىناستاردى جانە ولاردىڭ مەملەكەتپەن ءوزارا ارەكەتىن رەتتەيتىن قۇقىقتىق بىلىمدەردىڭ، سەنىمدەردىڭ، قۇندىلىقتاردىڭ، مىنەز-قۇلىق نورمالارى مەن ەرەجەلەرىنىڭ جيىنتىعى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتى دامىتۋ – بۇل بارلىق مۇددەلى تاراپتاردىڭ: مەملەكەت، ازاماتتىق قوعام، وقۋ ورىندارى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قاتىسۋىن تالاپ ەتەتىن ۇزدىكسىز پروتسەسس. بىرلەسكەن كۇش-جىگەر ارقىلى عانا زاڭدى قۇرمەتتەيتىن ءادىل قوعام قۇرا الامىز!
ايگۇل مۇراتقىزى
