بىرنەشە وڭىردە حالىق سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەگىپ جاتىر. ازىرگە 10 وبلىستا اۋىل، ۇيلەردى سۋ باسىپ، مال-جان شىعىنعا ۇشىراپ جاتىر. بيىلعى اپات قازاقستان اۋماعىنداعى سوڭعى جىلدارداعى ەڭ ۇلكەن سۋ تاسقىنى ەكەنى ايتىلدى. جەلى قولدانۋشىلارى وعان ازىرلىكتىڭ بولماعانىن سىناپ وتىر. كەيبىر قولدانۋشىلار تابيعي اپاتتى بىلتىرعى كيىك قىرعىنىمەن بايلانىستىرۋعا تىرىسادى. بىلتىر قازاقستاندا كيىك اتۋعا رۇقسات بەرىلگەن بولاتىن.
اقتوبەدەن باستالعان اق تەڭىز
سۋ تاسقىنىنان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ايماقتاردىڭ ءبىرى – اقتوبە. وندا ەلەك وزەنى ارناسىنان اسىپ كەتكەن. سۋ 20 اۋىلعا باراتىن جولداردى شايىپ، تۇرعىن ۇيلەردى قيراتۋدا. مىڭنان استام ادام ۇيلەرىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى.
دەگەنمەن بيىلعى اپاتتا قازاقستاننىڭ توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى شىڭعىس ءارىنوۆ جاعدايدى ءوزى باقىلاپ، سۋ تاسقىنىنىڭ سالدارىن جويۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردى قولعا الىپ جاتقانىن حابارلادى.
«جۇمىسقا توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى مەن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ سۋ جانە ۇشاقتارى كىرەدى. ءبىز Telegram ارنامىزدا تاۋلىك بويى سۋ تاسقىنىن جويۋ جانە ادامداردى قۇتقارۋ تۋرالى تولىق اقپارات بەرەمىز. جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ حابارلاۋىنشا، كەلتىرىلگەن زالالدى باعالاۋ جانە ونىڭ ورنىن تولتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى»، - دەدى ءارىنوۆ.
قازاقستان توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى ەلدىڭ 10 وبلىسىندا سۋ تاسىپ، قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانىن مويىندادى.
28 ناۋرىز كۇنى مينيسترلىك اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدا كەنتىندە ەرىگەن سۋدىڭ جەكە ۇيلەردى باسىپ قالعانىن حابارلادى. ال كوكشەتاۋدا تاسقىنعا قارسى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. وزەن جاعاسىنان اسقان سۋدىڭ سالدارىنان سەگىز جەكە تۇرعىن ءۇي، 28 جەكە اۋلا جانە كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ جەتى اۋلاسى سۋ استىندا قالدى.
اقتوبە قالاسىنداعى سازدى وزەنىندە مۇزدىڭ جينالۋى جانە سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى سالدارىنان ءو.سەيىتوۆ كوشەسىنىڭ بويىنداعى اۆتوكوپىردەن، اۋدانىنداعى م.مامەتوۆا كوشەسىنىڭ جول بولىگىنە ارناسىنان اسىپ، سۋ تاسىدى. سالدارىنان قالاداعى ساۋدا ءۇيى مەن ۇيلەردى سۋ باسقان.
30 ناۋرىزعا اۋعان ءتۇنى اقتوبە وبلىسىنىڭ ايتەكە بي اۋدانىندا ششەرباكوۆو بوگەتىنىڭ ءشليۋزىءنىڭ ۇستىندە جارىقتار پايدا بولىپ، ادامداردىڭ ەۆاكۋاتسيالانعانى حابارلاندى.
اباي وبلىسى جارما اۋدانىنداعى جاعداي دا ءماز ەمەس. مۇندا ەرىگەن سۋ 12 اۋلانى شايعان. بۇگىندە جەزدى اۋىلىندا سۋ دەڭگەيى كوتەرىلىپ، 26 ءۇيدى سۋ باسقان.توتەنشە جاعدايلار قىزمەتكەرلەرى 128 ادامدى ەۆاكۋاتسيالادى، ونىڭ 65-ءى بالالار. ال بىرنەشە كۇن بۇرىن اياگوز اۋدانىندا ءۇش ادامنىڭ سۋعا كەتكەنى حابارلاندى. وبلىس ورتالىعى سەمەيدە دە ەرتىس وزەنىندەگى سەڭ قوزعالىپ، قىزىل سۋ جۇرە باستادى.
ناۋرىزدىڭ 26-سى كۇنى استانادا كەشكە 50-گە جۋىق اۋىل تۇرعىنى استانا-پاۆلودار تاس جولىن جاۋىپ، كولىك كەپتەلىسىن تۋدىردى. حالىق سۋ تاسقىنىنا بايلانىستى توتەنشە جاعداي جاريالاۋدى تالاپ ەتتى. ءۇيىن سۋ باسقان حالىق اشىنىپ، ميتينگكە شىعۋىن بيلىك زاڭسىز دەپ ەسەپتەپ, وعان قاتىسقان قوياندىنىڭ التى تۇرعىنىنا ايىپپۇل سالدى.
قوستاناي وبلىسىنداعى ەكى اۋىلدىڭ تۇرعىندارى سۋ باسقان ايماقتان اسكەري تىكۇشاقپەن شۇعىل ەۆاكۋاتسيالاندى.
ال بۇگىن الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىنادا ۆوروشيلوۆ سۋ بوگەتى جارىلدى.
«ىقتيمال سالعىرتتىق»
پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ اپاتتان زارداپ شەككەندەرگە ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەر قاجەتتى كومەك كورسەتەتىنى ايتتى. «بۇل سوڭعى جىلدارداعى ەڭ ءىرى سۋ تاسقىنى»، - دەدى وسىعان وراي پرەمەر-مينيستر.ولجاس بەكتەنوۆ.
بيلىكتىڭ سوزىنشە قازىر ەڭ باستى ماقسات – ادامداردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ. ال مۇنداي اپاتقا جول بەرگەن «جەكە شەنەۋنىكتەردىڭ سالعىرتتىق تانىتۋىنىڭ ىقتيمال فاكتىلەرى» كەيىنىرەك تالقىلانباق.
ءماجىلىس دەپۋتاتى سەرگەي پونومارەۆ سۋ تاسقىنى شامامەن 500 مىڭ ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىنىن ايتىپ، 27 ناۋرىز كۇنى ۇكىمەتكە ساۋال جولداعان. «سۋ باسقان ءبىر ءۇي قازىردىڭ وزىندە اپات بولدى، بۇگىندە ءبىز جارتى ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرمىز»، - دەگەن بولاتىن. ول مينيسترلەر كابينەتى مەن اكىمدىكتەردى كوكتەمگى سۋ تاسقىنىنا دايىن ەمەس دەپ سىناعان.
وتكەن جىلدار اپاتى ساباق بولمادى
ەلىمىزدە بۇعان دەيىن سوڭعى 15 جىلدىقتا ەل اۋماعىندا سۋ تاسقىنى سالدارىنان ادام شىعىنى دا ورىن العان.
2010 جىلى الماتى وبلىسىندا 14 اۋداننىڭ 42 ەلدىمەكەنىن سۋ باستى. قىزىلاعاش اۋىلىندا سۋ بوگەتى جارىلىپ، 1857 ءۇيدى سۋ الىپ، ونىڭ 631-ءى قيراعان. سالدارىنان 45 ادام قازا تاپتى, 23 324 مال سۋعا باتىپ ءولدى.
ءدال سول جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا التى اۋداننىڭ 24 ەلدىمەكەنىن سۋ باستى. 1 157 تۇرعىن ءۇيدى سۋ الدى، ونىڭ 536-سى قيرادى. 3 906 ءىرى قارا مال، 18 760 ۇساق مال جانە 648 جىلقى سۋعا اققان.
ال ءبىر جىلدان سوڭ باتىس قازاقستان وبلىسىندا بەس اۋداننىڭ 38 ەلدىمەكەنىن سۋ باسىپ، 2600 استام تۇرعىن ءۇي مەن 7 146 ساياجايدى سۋ الدى. 2011 جىلعى اپاتتا ادام شىعىنى بولماسا دا، 610 باس مال ءولدى.
2012 جىلى وڭتۇستىك قازاقستاندا توعىز اۋداننىڭ 23 ەلدىمەكەنىن سۋ باستى. 254 ءۇي مەن مىڭداعان اۋلانى سۋ الدى.
2013 جىلى قوستاناي وبلىسىندا ءۇش اۋداننىڭ 8 ەلدىمەكەنىن سۋ باسىپ، 94 تۇرعىن ءۇي زارداپ شەكتى. ودان بولەك، قاراعاندى وبلىسىنىڭ بۇقار جىراۋ اۋدانىندا ەرىگەن قار سۋى "كوكپەكتى" بوگەتى جارىپ، 149 ءۇيدى سۋ باستى، 38 ءۇي قيراپ قالعان. اپاتتان بەس ادام قازا تاپتى.
2014 جىلى اقمولا وبلىسىنىڭ بەس اۋدانىنىڭ 13 ەلدىمەكەنىندە 429 تۇرعىن ءۇيدى سۋ باسسا، 2015 جىلى قاراعاندى وبلىسىندا قاراعاندى، تەمىرتاۋ، شاحتينسك قالالارى مەن 48 ەلدىمەكەندى جانە توعىز اۋداننىڭ ەكى قىستاۋ سۋ استىندا قالعان. ءدال وسى جىلى 2121 تۇرعىن ءۇي سۋ استىندا قالدى، 170-ءى قيراپ، 1 711 مال ءولدى.
2017 جانە 2018 جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان، الماتى، جامبىل، قوستاناي جانە اقتوبە وبلىستارىندا سۋ تاسقىنى بولدى.
2019 جىلى كوكشەتاۋدا ءتورت اۋلا سۋ استىندا قالعان. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بەسقاراعاي اۋىلىندا سول جىلدىڭ 3 ساۋىرىندە ءۇش جەكە تۇرعىن ءۇيدى جەر استى سۋلارى باسقان. سۋ تاسقىنى سالدارىنان اقمولا وبلىسىندا بوگەت بۇزىلعان بولاتىن.
سول جىلى اقمولا، سولتۇستىك قازاقستان جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ جولدارىندا ميلليون تەكشە مەترگە جۋىق سۋ سورىلدى.
ال 2020 جىلى وزبەكستاننى قازاقستانمەن شەكارالاس تۇسىنداعى ءساردوبا بوگەتءى بۇزىلىپ، قازاقستان اۋماعىن سۋ باسقان. ناقتىراق ايتساق، تۇركىستان وبلىسىنىڭ بىرنەشە ەلدى مەكەنىندە 400-دەن استام ءۇي سۋ استىندا قالعان. وڭتۇستىكتەگى اۋىلداردان 5 مىڭنان استام تۇرعىنى ەۆاكۋاتسيالانعانىن حابارلاندى.
2021 جىلى توتەنشەلىكتەر اۋا رايىنىڭ كۇرت جىلۋىنان سۋ تاسقىنى قاۋپى باستالعان ساتتەن بەرى 46 تۇرعىن ءۇيدى سۋ باسقانىن حابارلاعان. رەسمي مالىمەتكە سۇيەنسەك، وڭىرلەر بويىنشا قوستاناي وبلىسىندا – 39, اقمولا وبلىسىندا – 5, شىعىس قازاقستاندا – 1 جانە نۇر-سۇلتاندا 1 تۇرعىن ۇيگە سۋ كىرگەن. ءۇي ىشىندەگى سۋ دەڭگەيى 10-15 سانيمەتر دەڭگەيىندە بولعاندىقتان، بارلىق جەردە سۋ سورعىلاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. سول جىلى ەلىمىزدە وبلىستىق جانە اۋداندىق ماڭىزى بار 67 اۆتوجولعا سۋ جايىلعان. اقمولا وبلىسىندا – 33, سولتۇستىك قازاقستاندا – 10, قوستانايدا – 9, قاراعاندى وبلىسىندا – 8, شىعىس قازاقستاندا – 2, اتىراۋ، اقتوبە، پاۆلودار وبلىستارىندا 1 اۆتوجولدى سۋ باسقان.
2022 جىلعى سۋ تاسقىنى دا حالىقتى ابدەن ابىگەرگە سالعان. سۋ تاسقىنى كەزەڭى باستالعالى اقتوبە، باتىس قازاقستان، پاۆلودار، قاراعاندى وبلىستارىندا 185 تۇرعىن ءۇي مەن 78 ساياجاي، 2 الەۋمەتتىك نىسان 185 تۇرعىن ءۇيدى، 2 الەۋمەتتىك نىساندى جانە 63 ساياجايدى سۋ باسقان. سول جىلى باتىس قازاقستان، اقتوبە، پاۆلودار، قاراعاندى وبلىستارىندا بارلىعى 1165 ادام ەۆاكۋاتسيالاندى، ونىڭ 676-سى ۋاقىتشا ەۆاكۋاتسيالاۋ پۋنكتتەرىنە ورنالاستىرىلعان. ەل اۋماعىندا ودان وزگە ايماقتاردا اپاتتان زارداپ شەككەندەر بولماعان.
وتكەن جىلى دا قازاقستاندا سۋ تاسقىنى باستالعاننان بەرى 162 تۇرعىن ءۇي، 20 ساياجاي، تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ستانتسياسى، ءدامحانا جانە سپورت كەشەنى سۋ استىندا قالعان. تۇركىستان، پاۆلودار، اباي، باتىس قازاقستان جانە اقتوبە وبلىستارىندا عيماراتتاردى سۋ باسىپ، تۇرعىندار ەۆاكۋاتسيالانىپتى. توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى ورال قالاسى مەن باتىس قازاقستاننىڭ بەس اۋدانىن، سونداي-اق اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدى اۋدانىنداعى اپاتقا وراي توتەنشە جاعداي رەجيمىن جاريالاعان. سول جىلى اقتوبە وبلىسىندا 13 تۇرعىن ءۇي سۋ استىندا قالىپ، 311 ادام ۋاقىتشا ەۆاكۋاتسيالاۋ پۋنكتتەرىنە جەتكىزىلگەن.
«اقبوكەن اتۋعا رۇقسات بەرىلگەن جەرلەر»
بيىلعى سۋ تاسقىنى – ەڭ ۇلكەن اپات دەپ تانىلدى. بۇعان قاتىستى قوعام بەلسەندىلەرى مەن حالىق ءارتۇرلى پىكىردە. ايتا كەتۋ كەرەك، جەلىدە سۋ تاسقىنىنىڭ مۇنداي قاۋىپ ءتوندىرۋىن كيىكتىڭ كيەسىمەن بايلانىستىرىپ جاتقاندار كوپ.
«وسى ءبىزدى كيىكتىڭ كيەسى ۇرىپ جاتقان جوق پا؟ كەڭ دالادان ورىن قيماي، قولدان قىرعىزىپ ەدىڭدەر، ال كەرەك بولسا، سول دالاڭدى سۋعا تولتىرايىن دەپ... سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەگىپ جاتقان اعايىنعا اللا جەڭىلدىگىن بەرسىن!» - دەپ جازدى Facebook جەلىسىنىڭ قولدانۋشىسى نۇرجان نۇرماعانبەتوۆ.
الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان قىزىلوردالىق تۇرعىننىڭ پىكىرى دە وسىعان سايادى.
«قوعامدا بولىپ جاتقاننىڭ بارلىعىن الەۋمەتتىك جەلىدەن كورىپ وتىرمىز. سول كورگەنىمنەن بايقاسام اقبوكەن اتۋعا رۇقسات بەرگەن جەرلەردى، اقبوكەندەر تۇراقتى مەكەندەيتىن ورىنداردى سۋ الىپ جاتىر. باتىس قازاقستان وبلىسى، اقتوبە، قوستاناي، استانانىڭ توڭىرەگى جانە دە وسى ماڭايدى مەكەن ەتكەن كيىكتىڭ ءبارىن قىرىپ-جويدى. ەت كومبيناتىن سالدى. ال ەندى وسى سۋ الىپ جاتقان جەردىڭ سىرتىنان قاراپ مىناداي وي تۋىپ تۇر»، - دەلىنگەن پىكىردە.
ەسكە سالا كەتەيىك، بيىل بيلىك ۇزىن سانى 5 350 كيىك اۋلاناتىنىن ايتقان ەدى. ونىڭ ىشىندە اقمولا وبلىسىندا – 280, اقتوبە وبلىسىندا – 90, باتىس قازاقستاندا – 1 100, قاراعاندى وبلىسىندا – 1 280, قوستاناي وبلىسىندا – 1 230, ۇلىتاۋ وبلىسىندا – 1 530 اۋلانادى دەپ كورسەتىلگەن.
بۇدان باسقا الەۋمەتتىك جەلىدە بيىلعى سۋ تاسقىنىنا بيلىكتىڭ دايىن بولماعانىن سىناپ جازعاندار كوپ. ولاردىڭ كەيبىرى وسىنداي اپات كەزىندە وتەماقى ەسەبىندە قارجى ءبولۋ مۇمكىندىگى تۋاتىنىن، بىراق ونى ەشكءىم تەكسەرمەيتىن ايتسا، تاعى ءبىر توپ قولدانۋشىلار سوڭعى جىلدارى سۋ تاسقىنىن الدىن-الۋ ءتارىزدى ماۋسىمدىق جۇمىستار اتقارىلمايتىنىنا الاڭداعان. تاعى ءبىرى قىستا جينالعان سۋدى سۋ قويمالارى، بوگەتتەردە جيناپ، جازدا پايدالانۋعا بولادى دەگەن ۇسىنىستارىن بىلدىرگەن.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
