Almaty TV تەلەارناسى ۋربانيستيكا، جايلى ورتا قالىپتاستىرۋ جانە الماتىنىڭ ساۋلەت مۇراسىن ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان جاڭا اقپاراتتىق-اعارتۋشىلىق «ارحيتەكتور» باعدارلاماسىن ۇسىنادى. باعدارلاماعا شاقىرىلعان ساراپشىلار مەن ساۋلەتشىلەر قالانى جاڭعىرتۋ ۇدەرىستەرى قالاي جۇزەگە اساتىنىن، ماماندار قانداي قيىندىقتارعا تاپ بولاتىنىن جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي شەشىمدەر قابىلدانىپ جاتقانىن قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى تىلمەن ايتىپ بەرەدى.
الماتىداعى تاريحي عيماراتتاردى قايتا جاڭارتۋ ماسەلەسى ءاردايىم قوعامدا ءتۇرلى پىكىر تۋدىرادى. ءبىرى قالانىڭ كەلبەتى بۇزىلادى دەپ الاڭداسا، ەندى ءبىرى جاڭعىرتۋسىز بۇل نىساندار قاۋىپتى بولا تۇسەتىنىن العا تارتادى. «ارحيتەكتور» جوباسى سىرتتاي ءساندى كورىنەتىن عيماراتتاردىڭ وزىندە كۇردەلى ينجەنەرلىك ماسەلەلەر جاسىرىن بولۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتەدى.
باعدارلاماداعى العاشقى نىسان – مەملەكەت قورعاۋىنا الىنعان تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تىزىمىنە ەنگەن قازاق مەملەكەتتىك تسيركى بولدى. عيمارات 1962–1972 جىلدارى سالىنعان، 2160 كورەرمەنگە ارنالعان. مۇندا سوڭعى كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى ون جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن جۇرگىزىلگەن.
تسيرك ديرەكتورى ماقسات جايىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، عيماراتقا جاي جوندەۋ ەمەس، كەشەندى جاڭعىرتۋ قاجەت. ونىڭ سوزىنشە، ەسكىرگەن ينجەنەرلىك جۇيەلەر مەن جىلۋ شىعىنىنىڭ كوپ بولۋى، اسىرەسە, بالالار ءۇشىن قولايسىزدىق تۋعىزادى.
الماتى قالاسى قۇرىلىس باسقارماسى جۇرگىزگەن تەكسەرۋ بارىسىندا ينجەنەرلىك جەلىلەردە، شاتىر مەن قۇرىلىمداردا اقاۋ انىقتالعان. بۇل قايتا جاڭعىرتۋدىڭ قاجەت ەكەنىنە دالەل. سونىمەن قاتار تسيركتىڭ تاريحي كەلبەتى تولىق ساقتالادى: قاسبەت، ساندىك ەلەمەنتتەر جانە فويەدەگى تۇپنۇسقا ەدەن جابىندىسىن قوسا العاندا، بىرەگەي ماتەريالدار وزگەرىسسىز قالادى. جۇمىستار تەك ينجەنەرلىك كوممۋنيكاتسيالاردى، تەرەزەلەردى، ەسىكتەردى جانە شاتىردى جاڭارتۋمەن شەكتەلەدى.
«ارحيتەكتور» جوباسىندا ءبىلىم بەرۋ نىساندارىنىڭ جاعدايى دا قوزعالادى. اتاپ ايتقاندا، سالىنعانىنا 100 جىلدان اسقان №90 مەكتەپ-ليتسەيى اپاتتى دەپ تانىلعان. عيمارات شامادان تىس جۇكتەلگەن، كەيبىر قۇرىلىمدارى وقۋشىلارعا قاۋىپ توندىرەدى.
«بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى بارىنەن ماڭىزدى. عيمارات الدەقاشان كۇردەلى جاڭارتۋدى قاجەت ەتىپ وتىر»، – دەدى مەكتەپ ديرەكتورى ءبۇلبۇل وسپانبەك.
«تەحنيكالىق تەكسەءرىستىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كوتەرگىش قۇرىلىمداردى سەيسمونىعايتۋ، ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى اۋىستىرۋ، سانيتارلىق تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ، عيمارات ءىشىن قايتا جوسپارلاۋ، ءورت قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتۋگە ارنالعان قوسىمشا شارالار قابىلداۋ، سونداي-اق اۋماقتى اباتتاندىرۋ جۇمىستارى قاراستىرىلعان»، – دەدى الماتى قالاسى قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ جوبالاۋ جانە تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى سىرىم تۇرلىبي.
سەيسمونىعايتۋ جۇمىستارى №56 گيمنازيادا دا جۇرگىزىلىپ جاتىر. قوعامدىق رەزونانسقا قاراماستان، ماماندار بارلىق ساندىك ەلەمەنتتەر قايتا قالپىنا كەلتىرىلەتىنىن مالىمدەدى.
مەكتەپتىڭ نەگىزگى كورپۋسى 1928 جىلى سالىنعان، قالعان كورپۋستارى 1960-جىلدارى بوي كوتەرگەن. العاشىندا عيمارات 731 وقۋشىعا ەسەپتەلسە، بۇگىندە مۇندا 1394 بالا ءبىلىم الۋدا. بۇل نىسان تاريحي ەسكەرتكىشتەر قاتارىنا كىرمەيدى.
الماتى قالاسى اكىمدىگىندە اتاپ ءوتكەندەي، بارلىق قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى 2040 جىلعا دەيىنگى قالانىڭ باس جوسپارىنا سايكەس جۇرگىزىلەدى جانە قاتاڭ باقىلاۋدا بولادى.
«عيماراتتار جوبادا كوزدەلگەن كۇيىندە قالپىنا كەلتىرىلەدى. جۇمىستار اياقتالعان سوڭ الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەندەر كۇماننىڭ ورىنسىز ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى»، — دەدى ەلدىڭ قۇرمەتتى ساۋلەتشىسى جانات ايتىلەۋ.
ونىڭ ايتۋىنشا، مەگاپوليستە تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرى سانالاتىن 162 نىسان بار. ونىڭ 34-ءى رەسپۋبليكالىق ماڭىزعا يە، قالعاندارى – جەرگىلىكتى ماڭىزداعى نىساندار. XIX–XX عاسىرلاردا سالىنعان كەيبىر عيماراتتار ۋاقىت وتە كەلە توزىپ، قايتا جاڭعىرتۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل نىساندار مەملەكەت قورعاۋىندا، ال جوندەۋ جۇمىستارى بارىسىندا ولاردىڭ تاريحي كەلبەتى تولىق ساقتالادى.
«ارحيتەكتور» جوباسى قالانىڭ دامۋى مەن تاريحي كەلبەتىن ساقتاۋ ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن كورسەتەدى. ەڭ باستىسى, كاسىبي كوزقاراس، تۇرعىندارمەن اشىق ديالوگ جانە قاۋىپسىزدىكتى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ ماڭىزدى.
