بۇگىنگى كۇنى زامان تالابىنا ساي ەرەكشە ۇلگىدە قولدان تىگىلگەن ۇلتتىق كيىمدەر ۇلكەن سۇرانىسقا يە. كونەنىڭ كوزىن قايتا جاڭعىرتىپ، قازاقتىڭ زاماناۋي ۇلتتىق بەينەسىن قالىپتاستىرامىن دەپ الدىنا زور ماقسات قويىپ، سوعان جەتۋ جولىندا تالماي تالاپتانىپ جۇرگەن «MadinaQuandyQ» شىعارماشىلىق ستۋدياسىنىڭ يەسى، «Qapsyrma» ۇلتتىق كيىمدى ناسيحاتتاۋ جوباسىنىڭ اۆتورى – مادينا قۋاندىققىزىن وقىرماندارىمىزبەن كەڭىرەك تانىستىرۋدى ءجون كوردىك. مادينا قۋاندىق – ەتنوديزاينەر، كونسترۋكتور-ءپىشۋشى ءارى كوپبالالى الەۋمەتتىك كاسىپكەر. ول كوپبالالى جانە الەۋمەتتىك توپتاعى انالارعا تىگىن تىگۋدى تەگىن ۇيرەتىپ، ءوز كاسىپتەرىن اشۋعا قولداۋ كورسەتىپ، ۇلتتىق قولونەرگە ەكىنشى تىنىس بەرىپ ءجۇر.
اكەنىڭ قانىمەن، انانىڭ اق سۇتىمەن دارىعان قولونەر
ەس بىلگەلى قولونەرگە جاقىن بولىپ وستىك. اكەم جاعىنان ۇلكەن اجەم قۇراقشى بولعان. اجەم ون ساۋساعىنان بال تامعان ىسمەر، اتام ات ابزەلدەرىن جاساعان ۇستا بولدى. ناعاشى اجەم تىگىنشى ەدى. انامىز – سۋرەتشى، سىزۋ، ەڭبەك ءپانىنىڭ مۇعالىمى. بالا كۇنىمىزدەن بىزگە كيىم تىگىپ بەرەتىن. ويۋ ۇلگىسىن جاساۋدى وسى انامنان ۇيرەندىم. قولىمىزعا قاعاز، قايشى الىپ ويۋ ويىپ وتىراتىن ەدىك. قويدى دا ءوزىمىز قىرقاتىنبىز. ءجۇنىن جۋىپ، ءتۇتىپ، ۇرشىقپەن ءيىرىپ، ماتا توقيتىنبىز. كيىمدەردىڭ بارلىعىن وسىلاي قولدان تىگەتىن ەدىك... بۇل ماعان جات نارسە ەمەس. قازىر كوبى مەنتور، ناستاۆنيك دەگەندى تاۋىپ الىپ، YouTube-تان قاراپ، ارنايى كۋرستارعا بارىپ، كىتاپتان وقىپ جاتادى. كىشكەنتايىمىزدان وسىنىڭ ءبارىن كورىپ وسكەندىكتەن بولار، قولونەر جانىما ەرەكشە جاقىن بولدى. باسقا ماماندىق تۋرالى ويلامادىم دا...
سۇيىكتى ءىسىم كاسىبىمە اينالدى
2000 جىلى 9-سىنىپتى بىتىرە سالا، ەلورداعا كەلىپ تەحنولوگيالىق كوللەدجگە «تىگىن ءوندىرىسى جانە كيىمدەردى ۇلگىلەۋ» ماماندىعىنا وقۋعا ءتۇسىپ، 2003 جىلى ءتامامدادىم. ول جەردەن كاسىبي تۇردە ءبىلىم الىپ، مودەلەر-كونسترۋكتور، ءپىشۋشى، تىگىنشى ۋنيۆەرسال بولىپ شىقتىم. ءبىر ورىندا توقتاپ قالماي، العان ءبىلىمىمدى ارى قاراي دامىتامىن دەپ شەشتىم. Haute couture, نەمىس، يتالياندىق، نەوپاليتاندىق ت.ب. تىگىن تىگۋ تەحنولوگيالارىن مەڭگەردىم. العاشقى ەڭبەك جولىمدى وسىدان 20 جىل بۇرىن "كوۆالەۆا ءسان ۇيىندە" باستاپ، بەلگىلى مودەلەر-كونسترۋكتور نينا كوۆالەۆامەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەدىم.
ەڭ العاشقى تاقيالارىمدى سول جاقتا تىككەن ەدىم. بۇرىن مەنىڭ اتام سول تاقيانى تاستاماي «مەنىڭ نەمەرەم تىكتى» دەپ ماقتانىپ كيىپ جۇرەتىن ەدى. قازىر ەندى ءوزىم «مەنىڭ قولىمنان شىققان دۇنيەنى اتام كيدى» دەپ ماقتانىپ ءجۇرمىن...
ودان كەيىنگى جىلدارى ەلىمىزگە بەلگىلى ديزاينەرلەر - دينارا ساتجان، نايل بايكۋچۋكوۆتىڭ كومانداسىندا جۇمىس ىستەپ، تاجىريبە الماستىم.
ۇلتتىق كيىمدى كۇندەلىكتى تاستاماي كيەمىن
ۇلتتىق كيىمدى كۇندەلىكتى ومىردە كيىپ ءجۇرۋ ماعان تاڭسىق ەمەس. اجەلەرىمىز، انالارىمىز بارلىعى كوز الدىمىزدا وسىلاي كيىنىپ جۇرەتىن ەدى... ءالى ەسىمدە، قازاقشا كيىمدى وزىمە تىگىپ، كيىپ جۇرگەن كەزدەرىمدە كوبىسى مەنەن «قايدان الدىڭ» دەپ سۇراعان سايىن «ءوزىم تىكتىم» دەپ ەمەس، «اپكەم ساتىپ الىپ بەردى» دەپ ايتاتىنمىن. سەبەبى، ول كەزدە «قولدان تىگىلگەن كيىم حالىققا قىزىق ەمەس، قولونەر ءالى دامىعان جوق» دەپ ويلايتىنمىن.
سودان ۋاقىت وتە كەلە كوپشىلىك ارتىمنان قالماي، «وسىنداي ادەمى كيىمدەردى قايدان الدىڭ» دەپ قويماعاسىن «ءوزىم تىكتىم» دەپ ايتا باستادىم... ءسويتىپ قازاقشا كيىمگە سۇرانىس كوبەيدى. ادامدارعا ارنايى تىگە باستادىم. كليەنتتەر دە وسىلاي جينالدى. قولدان تىگىلگەن كيىم دۇكەندەگى دايىن كيىمدەرگە قاراعاندا الدەقايدا قىمبات بولسا دا، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق كيىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ بار ەكەنىن جانە ول كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ كەلە جاتقانىن بايقادىم.
ۇلتتىق كيىمدەرىمىزبەن ماقتانۋىمىز كەرەك
تاقيانى باسىمنان تاستاماي، قامزول، كويلەگىمدى كيىپ، ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى نە سەبەپتى تىگىپ، ناسيحاتتاپ ءجۇرسىز دەيسىز عوي... قازاقتىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇرۋى كەرەك. ءبىزدى سىرتتان كورگەندەر قازاق ەكەنىمىزدى ءبىلىپ تۇرۋى كەرەك. شەتەلگە شىققان كەزدە دە ۇنەمى قازاقشا كيىنىپ جۇرەمىن. بارلىعى «This is Kazakhstan!» دەپ تاڭعالىپ، باعالاپ جاتادى. شىنىمەن ءبىز ءوز ۇلتتىق كيىمدەرىمىزبەن ماقتانۋىمىز كەرەك. بۇل ماقتانۋعا تۇرارلىق نارسە.
بۇرىنعى كەزدىڭ كيىمدەرىن قاراساڭىزدار... گرەكتەر تە، ۇندىلەر دە، ورىستار دا ورانىپ كيىنگەن. ال ءبىزدىڭ اتا-بابامىز اتتى دا قولعا ۇيرەتكەن، كيىمدى دە جەكە-جەكە كيگەن. اتقا مىنۋگە ىڭعايلى بولسىن دەپ شالباردى دا ويلاپ تاپقان. ەتىكشىلەر دە بىزدەن شىققان ەكەن. قازاقتار وسىنى شىعاردى دەپ ورىس شىعىستانۋشىلارى دا ءوز ەڭبەكتەرىندە جازىپ، دالەلدەپ كەتكەن.
ۇلتتىق كيىم تىگۋدى ۇيرەنگىسى كەلەتىن قىز-كەلىنشەكتەر وتە كوپ
وسىدان 5 جىل بۇرىن ماعان «ءسىزدىڭ قولىڭىزدان شىققان كيىم ۇستىمىزدە ادەمى تۇرادى جانە تىگىلگەنى دە كورىنبەيدى. تۋرا دۇكەننەن ساتىپ العانداي، بىزگە بار بىلەتىنىڭىزدى ۇيرەتىڭىزشى» دەپ ادامدار كەلە باستادى. سول كەزدەرى جالعا العان ءوفيستىڭ ءىشى تار بولعاندىقتان تەك 1-2 وقۋشىدان الىپ وتىردىم. مىنە، قازىر 10-25-كە جۋىق ادامعا تىگىنشىلىكتى ۇيرەتىپ، ۇستازدىق ەتىپ ءجۇرمىن.
قولونەر ادامداردىڭ سۇرانىسىندا بار. بارلىعى تەك ۇلتتىق كيىم تىگۋدى عانا ەمەس، سونداي-اق ۇلتتىق ءداستۇردى ۇستانعىسى كەلەدى. «ءسىز، قازاق ەلىندە ناعىز قازاققا ءتان ۇلتتىق تاربيەنى ساقتاپ قالعانسىز. بۇنى ءبىر جەردەن وقىپ الىپ، نە بولماسا جاتتاپ الىپ، ايتىپ جۇرگەن جوقسىز. اكەنىڭ قانىمەن، انانىڭ سۇتىمەن دارىعان قولونەر تاقىرىبى بويىنشا بىزگە ءدارىس وقىساڭىز، ءسىزدىڭ دارىستەرىڭىزدى تىڭداعىمىز كەلەدى» دەگەن سۇرانىس كوبەيگەسىن ۇستازدىقتى دا قولعا الدىم.
كيىم تىگەردە ارنايى اففيرماتسيا ايتامىن
ءبىز ەجەلدەن ءسوز قادىرىن ۇعىنعان دانا حالىقپىز عوي. «باتامەن ەل كوگەرەر»، «جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» دەگەنگە سەنگەن قازاق حالقى باتانى يگى جاقسىلىق پەن ساتتىلىكتىڭ باستاۋى دەپ، وعان تەرەڭ ءمان بەرگەن. بالا كۇنىمىزدەن اتا-اجەلەرىمىزدىڭ اۋزىنان «كوسەگەڭ كوگەرسىن»، «وركەنىڭ ءوسسىن»، «اللا ابىروي بەرسىن» دەگەن ىزگى تىلەكتەردى ەستىپ وستىك. ءبىر-بىرىمىزگە قارعىس ەمەس، تەك قانا العىس ايتايىقشى دەپ، ءوزىم دە كليەنتتەردىڭ كيىمىن تىگىپ وتىرىپ «وسى كىسىنىڭ جولى اشىلسىن! قاتارىنىڭ الدى بولسىن! جۇلدىزى جوعارى بولسىن!» دەپ شىن جۇرەگىممەن اق تىلەگىمدى ارنايمىن. ارۋاقتارعا ارناپ جەتى شەلپەكتى يلەگەندە دە، بۇكىل ارۋاقتاردى ايتىپ يلەيمىز عوي. سول سياقتى مەن كيىم تىككەن كەزدە دە وسىنىڭ بارلىعىن ايتا باستادىم.
بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا اففيرماتسيا دەيدى عوي. كليەنتتەرىم قايتىپ كەلگەن سايىن ماعان «وسى ءسىزدىڭ قولىڭىزدان شىققان مىنا پيدجاكتى كيسەم، مەن وسىنداي وسىنداي كەلىسىم-شارتتارعا وتىرامىن، وسىنداي وسىنداي بەلەستەردى باعىندىردىم» دەپ العىستارىن جاۋدىرادى. انامنىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز دا كيىم تىگەردە باتاسىن ايتىپ تىككەن. مىسالى، اتامنىڭ كيىمىنىڭ ىشىندە قىزىل ءجىپ نە ءۇشىن تىگىلگەن دەپ سۇراعانىمدا، «كوز تيمەسىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدى. بىلاي قاراساڭىز، وسىنىڭ بارلىعىندا ۇلكەن يدەيا، تىڭ فيلوسوفيا جاتىر. قازاقتىڭ ءجايدان-ءجاي ىستەي سالعان نارسەسى جوق. ءان ايتسا دا، تاماق پىسىرسە دە، كيىم تىكسە دە – ار جاعىندا فيلوسوفيا تۇرادى.
ءار ويۋ-ورنەكتىڭ ماعىناسى بار، ورىنسىز قولدانۋعا بولمايدى
مىسالى، قازاق الىپبيىندە 42 ءارىپ بار. وسى 42 ءارىپتىڭ كومەگىمەن جۋرناليست، اقىندار ۇلكەن ءبىر پوەمالار، ەسسەلەر جازاسىزدار، پوەزيالار شىعادى. انشىلەردى قاراساق، 7-اق نوتا بار. سول 7 نوتادان كەرەمەت اندەر، جىرلار شىعارادى. ۇلكەن ءبىر كومپوزيتسيالار دۇنيەگە كەلەدى. سول سياقتى ءبىزدىڭ قولونەرشىلەر دە تۇستەردى الماستىرا وتىرىپ، باسقا ءتۇس الادى. ءبىزدىڭ ويۋ-ورنەك تەك 4-اق تۇرگە بولىنەدى. ول كوسموگونيالىق، وسىمدىك تەكتەس، زوومورفتىق جانە گەومەتريالىق ورنەك. بىراق ءبىز وسىدان قانشاما كەرەمەت دۇنيەلەر شىعارامىز.
بىراق، ءار ويۋدىڭ تەرەڭ ماعىناسىنا ۇڭىلمەي، وڭدى-سولدى ورىنسىز قولدانۋعا دا بولمايدى. مىسالى، ەتىككە «قوشقار ءمۇيىزدى» تۇسىرۋگە بولمايدى. «بىتپەس» ويۋى – ول سەنىڭ ۇرپاعىڭ ءوسىپ-وركەندەسىن، ۇرپاعىڭ جالعاسسىن دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. «يتقۇيرىق» دەگەن ويۋدى دۇشپاندار تابالاماسىن دەپ تەك شاپاننىڭ شەتتەرىنە قولدانعان. «دۇشپاندار توبەگە شىقپاسىن» دەپ ونى باس كيىمگە سالماعان. مۋزەيدە ساقتالعان ابىلاي حاننىڭ شاپانىندا يتقۇيرىقتىڭ ويۋى بار. ويۋلار سىر شەرتەدى دەگەن بار. تۇسىنە بىلگەن جانعا ءار ويۋدىڭ ساكرالدى ماعىناسى بار. ادام ۇندەمەي تۇرسا دا، ويۋ بارلىعىن ايتىپ تۇرادى.
تاقيا ترەندكە اينالىپ، الەمدى جاۋلايدى
بىزدە قازاقتاردى تەك ساۋكەلەمەن عانا تانىپ جاتادى عوي. تاقيا قازىر ترەندكە اينالىپ، بارلىعى تىگىپ جاتىر. قازاق قىزدارىنىڭ ءبارى تاقيا كيىپ ءجۇر. ەر-ازاماتتارىمىز دا تاقيا كيىپ ءجۇر. مەكسيكادا سومبرەرو، ساۋد ارابيادا چالما، فرانتسيادا بەرەت... نەگە قازاقتارعا تاقيامەن الەمگە تانىلماسقا؟ دۇرىس تەندەنتسيا!
بىزدە توبەگە كيەتىن تاقيانى – «توبەتەي» دەپ اتاعان. ورىستار «تيۋبەتەيكا» دەپ اۋدارىپ العان عوي. وزبەكتەر ءتورتبۇرىشتى ۇلگىدە تىگەدى. تاتارلار مەن تۇرىكتەر ورتاسىن جيىرىپ تىگەدى. ەۆرەيلەر شاشاقتى ەتىپ تىگەدى. بىزدە «ۇكىلى تاقيا» بولعان جانە عالامتوردان قاراساڭىزدار، ءماشھۇر ءجۇسىپ اتامىزدىڭ ۇكىلى تاقياسى ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ مۋزەيىندە ساقتالعان.
ءبىز بالا كەزىمىزدەن تاقيا كيەتىنبىز. قازىر ايەل ادامدار «تاقيا كيمەدى» دەپ جاتىر. شىنىمەن ايەلدەر تاقيا كيمەگەن، بىراق بويجەتكەن قىزدار «ۇكىلى تاقيا» كيگەن. ارى قاراي بويجەتكەن كەلىن اتانىپ، ورامال تارتقان. بۇل جەردە دە ۇلكەن فيلوسوفيا جاتىر. مىسالى، ۇزاتىلىپ بارا جاتقان قالىڭدىق ساۋكەلە كيەدى، كەلىن ورامال تارتادى، ارى قاراي جاۋلىق، قاسابا، كيمەشەك... اق جاۋلىقتى انا دەيمىز. بىزدە باس كيىمدەردىڭ سان الۋان ءتۇرى بار. نە كيەم دەسەڭ دە تابىلادى.
قازىر مەن ءجۇندى ءيىرىپ تاقيا جاساپ ءجۇرمىن. مۇندايدى ءبىزدىڭ ەلدە تەك ءبىر جەردەن عانا كوردىم. بىراق ولار تاقيا رەتىندە ەمەس، ەرلەردىڭ باس كيىمى رەتىندە جاساپ ءجۇر. نەگە جۇننەن تاقيا جاساماسقا؟ دەپ ويلادىم.
تاقيانىڭ ءبىر عانا اۆتورى بار، ول - قازاق حالقى
الەۋمەتتىك جەلىدە بۇرىن بىرگە جۇمىس ىستەگەن جاننا بەكتەمىسوۆا ەسىمدى قولونەرشى «مادينا مەنىڭ تاقيا تىگۋدەگى اۆتورلىق تەحنيكامدى ۇرلاپ الدى» دەگەن اقپارات تاراتىپ ءجۇر ەكەن. حالىقتىڭ قولونەرىن قالاي ۇرلاپ الۋعا بولادى؟ مۇمكىن ەمەس قوي. ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارا بەرمەيتىن ادامدار شىنىمەن دە سولاي ويلاپ قالۋى مۇمكىن. ءيا، جاننا بەكتەمىسوۆامەن بىرلەسە جۇمىس ىستەگەنىمىزدە، تاقيالاردى زىعىر ماتادان جاساپ، قازاقتىڭ ويۋ-ورنەگىن سالا باستاعانىمىز راس.
بىراق، بايقاپ قاراساڭىزدار، جاپونيا، مالايزيا، انگليا ت.ب. سىندى الەم ەلدەرى دە ءوز كيىمدەرىنە وسىنداي ويۋ-ورنەكتەر تۇسىرەدى. بۇل مەنىڭ نە بولماسا جاننانىڭ وزدىگىنەن اشقان «جاڭالىعى» ەمەس. بۇل الەمدە بار تاجىريبە. جاننانىڭ تاقيانى كەستەلەۋ تەحنيكاسى «كاملانيە شەرستيۋ» دەپ اتالادى، ال مەن «زەر تاقيا»، «سىرىپ تاقيا»، «مارجاندى» تاقيالار تىگەمىن. ياعني ەشكىمنىڭ ەشقانداي اۆتورلىق قۇقىعىن بۇزىپ تۇرعان جوقپىن.
ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، قازىرگى قولونەرشىلەردىڭ قولىنان شىققان تاقيانىڭ جالعىز عانا اۆتورى – ول قازاق حالقى. قولونەر – ءبىر عانا ادامعا تيەسىلى دۇنيە ەمەس. ونى ەشكىم ەشقاشان وزىنە يەمدەنىپ الا المايدى. سوندىقتان ءبىز ەشكىمگە «سەن ونداي تاقيا تىكپە» دەپ شەكتەۋ قويا المايمىز. ادام ىستەگەندى ادام ىستەيدى. قولونەر - بۇرىننان جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلى ءداستۇر، بارلىق قازاققا ءتان ورتاق شىعارماشىلىق.
قازىر «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپ جاتىرمىز عوي. سول سياقتى ءبىز دە قولونەردى دامىتىپ، ءار ءتۇرلى تەحنيكا قولدانىپ، ىسپەن «رۋحاني جاڭعىرىپ» جاتىرمىز. زامان ءبىر ورىندا تۇرمايدى، تالعام وزگەرىپ وتىرادى. سول سياقتى ۇلتتىق كيىمدەرگە دە ءار ادام ءوز قالاۋىنشا باسقاشا ستيل بەرىپ، تۇرلەندىرە الادى، جانداندىرا الادى. ۇلتتىق كيىمدەردى ترەند رەتىندە ۇسىنىپ، نەگە زاماناۋي قازاعى برەند شىعارماسقا؟
قاپسىرما - جاي زەرگەرلىك بۇيىم ەمەس
مەنىڭ ءوزىمنىڭ «Qapsyrma» ۇلتتىق كيىمدى ناسيحاتتاۋ دەگەن اۆتورلىق جوبام بار. بىراق، مىسالى ەرتەڭ ءسىز قازاقشا كيىنىپ جۇرسەڭىز، مەن سىزگە كەلىپ «بۇنى تەك مەن عانا كيۋىم كەرەك»، «مەن عانا ناسيحاتتاۋىم كەرەك» دەپ ايتا المايمىن عوي. ولاي ىستەۋگە بولمايدى.
بالا كەزىمدە اجەمنىڭ قاپسىرماسىن كونەنىڭ كوزى دەپ، وزىمە مۇرا رەتىندە الىپ قالعان ەدىم. كەيىن 2019 جىلى سول قاپسىرمانى الىپ، بەلبەۋ رەتىندە وزىمە تىگىپ الدىم. تازا كۇمىستەن جاسالعان. قاپسىرما جايلى يدەيا وسىدان تۋدى. بابادان قالعان ۇلى مۇرامىزدى قايتا جاڭعىرتامىن دەپ شەشتىم. سودان بەرى ەلگە تانىمال بەلگىلى زەرگەر - بەرىك ءالىبايدىڭ قاپسىرمالارىن كليەنتتەرگە بەلدىك رەتىندە جاساپ، بىرلەسىپ جۇمىس جاساپ ەدىك.
قاپسىرما - جاي زەرگەرلىك بۇيىم ەمەس. ماعىناسى تەرەڭدە جاتىر. كوزدەن، تىلدەن ساقتايدى. قاپسىرما مويىنعا، اياققا، قولعا تاعىلمايدى. تەك بەلدە، تەك كىندىك تۇسىندا تۇرادى. قازاق قىزى ەشقاشان كىندىگىن اشىپ جۇرمەگەن. كىندىك قانى تامعان جەر، كىندىگى ۇزىلمەگەن دەپ ايتىپ جاتادى عوي. بەلدىكتى جاساعان كەزدە قاپسىرما نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا، ول ايەلدىڭ دارەجەسىنىڭ سوعۇرلىم ۇلكەن ەكەنىن بىلدىرگەن. مىسالى، ادام ءوز الدىنا كەلگەن ايەلدى قاپسىرماسىنا قاراپ بىلگەن. «دارەجەسى جوعارى كەلىنشەك، كوپبالالى انا» ەكەنىن سودان بىلگەن. سونداي-اق، بەلبەۋ دەگەن بەلدەن تومەن اۋىر سىرقاتتاردىڭ الدىن الادى. ەنەرگيانىڭ ءبارى جەردەن كەلەدى، سونى جوعارى كوتەرمەۋ ءۇشىن ءبارى بەلدەن تومەن قالاتىنداي، اياقتا نىق تۇراتىنداي وزىندىك قاسيەتكە يە.
قازاق ايەلىنىڭ زاماناۋي بەينەسىن قالىپتاستىرعىم كەلەدى
ءبىز قىز-كەلىنشەكتەرگە قازاقشا ۇلتتىق كيىمدى تىگۋدى ۇيرەتكەن كەزدە تەك «قازاق ايەلىنىڭ گاردەروبىمەن» شەكتەلمەيمىز، ءبىز «قازاق ايەلىنىڭ زاماناۋي بەينەسىن» قالىپتاستىرعىمىز كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى قازاق قوعامى ۇلتتىق بولمىسىنان اجىراپ، ءوزىنىڭ ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن ۇمىتىپ، ونىڭ ورنىنا وزگەنىكىن ءسىڭىرىپ الەك...
مىسالى، بۇرىن ۇيدە قوناقتارعا قىز بالالار داستارحان جايىپ جاتقان كەزدە قولىندا قۇستۇمسىق ساقيناسى بولعان جاعدايدا ول ۇيگە بىردەن ءسوز سالعان ەكەن. ەگەر بويجەتكەن اتتاستىرىلماعان بولسا بىردەن قۇدا تۇسكەن. قۇستۇمسىق ساقيناسى – ء"وز ەركى وزىندە", "قىزدىڭ باسى بوس", "تەڭىن تاپپادى" دەگەن ۇعىمدى بىلدىرگەن. ەكى جاس باس قوسىپ، قۇدالار جەكە اق وتاۋىن تىگىپ، 30 كۇن ويىن 40 كۇن تويىن جاساعاننان كەيىن قىزدىڭ اناسى «مىنا ساقينا قاشان ارتقا كەلەدى» دەپ قۇستۇمسىقتى كۇتەدى. ەگەر ساقينا ارتقا كەلسە، تۇرمىسقا شىققان قىز سول ۇيدە وزدەرىنىڭ قىزىنداي بولىپ كەتكەنىن، ول جاقتا وعان ەشقانداي قىسپاققا تۇسپەگەنىن بىلدىرگەن.
اناسى قۇداعيىنا العىس رەتىندە «قۇداعي جۇزىكتى» سىيلاپ، ءوزىنىڭ انالىق العىسىن ايتقان. «مەنىڭ قىزىم سەنىڭ ۇيىندە قۇل سياقتى ەمەس، كۇن سياقتى ەمەس، قىزداي بولىپ ءجۇر ەكەن. قىزىمىزدى ءوز قىزدارىڭىزداي كورگەندەرىڭىزگە راقمەت» دەپ قۇداعي جۇزىگىن اپارىپ بەرگەن. بۇل دا ءبىر كەرەمەت ءداستۇر. قازىر قۇستۇمسىقتىڭ ءمان-ماعىناسىن بىلمەي، بارلىعى تاعىپ ءجۇر عوي. «وتاعاسى قايتىس بولعان عوي، تۇرمىسقا شىعاتىنىن ءبىلدىرىپ تاعىپ العان شىعار» دەپ سونداي ماعىنادا ويلاپ قالامىز. سويتسەك، ول اپالارىمىزعا ساقينانىڭ سىرتقى فورماسى ۇناپ، قىزىعىپ الا سالعان ەكەن. بىرنەشە مارتە سۇراعانىمدا، كوبىسى قۇستۇمسىقتىڭ ماعىناسىن بىلمەيتىنىنە كوزىم جەتتى.
قىز بالالاردىڭ شاشباۋىندا دا ۇلكەن ماعىنا جاتىر. مىسالى، ەگەر قىز بالالار شاشىن ەكىگە ءورىپ، شاشباۋ تاقسا، ونىڭ بويجەتكەن ەكەنىن الىستان-اق بىلگەن. كوپ نارسە ءجۇرىس-تۇرىسىنا دا بايلانىستى بولعان. شاشباۋى سالدىر-گۇلدىر بولسا، مىنەزى دە سونداي قىز دەپ باعا بەرگەن. مىسالى، ەر ادامدار وزدەرىنىڭ اراسىندا ارتىق اڭگىمە ايتىپ جاتسا، شاشباۋدىڭ سىلدىرىن ەستي سالا، بىردەن اڭگىمەلەرىن توقتاتىپ، «ءالى تۇرمىس قۇرماعان بويجەتكەن ونداي اڭگىمە ەستىمەسىن» دەپ اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرعان...
تۇرمىسقا شىققان قىزدار شاشتارىن ەكىگە ورەدى، بىراق ەكەۋىن ەكى بولەك جىبەرمەيدى، مىنە «مەن تەڭىمدى تاپتىم، مەنىڭ جولداسىم بار» دەپ ءبىر عانا شاشباۋ تاققان. ايەل ادام ۇيىندە ەر-ازامات قايتقان كەزدە عانا شاشىن جالبىراتىپ، جايىپ جۇرگەن. ەسىك الدىندا دا شاش جايىپ جۇرۋگە بولمايتىن ەدى... «جامان ىرىم شاقىرىپ جاتىرسىڭ، بايىڭ ءولدى مە» دەگەندى ۇلكەن اجەلەرىمىز ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن ەدى.
كوپبالالى انالارعا تىگىن تىگۋدى تەگىن ۇيرەتەمىن
وزگەلەر «تاقيا ترەندتە» دەپ تەك پايدا كورىپ جاتسا، مەن بۇدان پايدا كورىپ جاتقان جوقپىن. قايتا «بۇل تاقيانى باسقا كەلىنشەكتەر دە ۇيرەنسىن» دەپ بارلىعىنا تەگىن ۇيرەتىپ ءجۇرمىن. ءوزىم كوپبالالى انا، الەۋمەتتىك كاسىپكەر رەتىندە بىلتىر تىگىن تسەحىن اشۋ ءۇشىن 4 ملن تەڭگە قايتارىمسىز گرانت ۇتىپ الدىم. مەملەكەتتەن بولىنگەن قاراجاتقا تىگىن ماشينالارىن ساتىپ الىپ، كوپبالالى انالار مەن الەۋمەتتىك وسال توپتارعا كومەك كورسەتۋدەمىز. ۇيدە وتىرىپ قالماي، وزدەرى دە وسىنداي كاسىپتى دونگەلەتىپ جاساسىن دەگەن ماقساتتا تىگىنشىلىكتى ۇيرەتەتىن تەگىن وقىتۋ كۋرسىن اشتىق. الەۋمەتتىك كاسىپكەر رەتىندە باسقا كەلىنشەكتەرگە ءوز كاسىبىن اشۋعا بارىنشا كومەكتەسەمىن.
بىزدە شيكىزات بولماعاسىن كيىمنىڭ دە باعاسى قىمبات
وسىلايشا قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتىپ جاتىرمىز. سەبەبى، قىرعىزستان، وزبەكستاندا ءاربىر اۋلادا، ءار ۇيدە بارلىعى ۇلتتىق كيىمدى تاستاماي كيىپ، وزدەرى تىگەدى. وكىنىشكە قاراي، بىزدە شيكىزات بولماعاسىن بارلىق كەرەك-جاراقتى شەتەلدەن اكەلۋگە ءزارۋمىز. سول ءۇشىن دە قولدان تىگىلگەن كيىمدەردىڭ باعاسى اسپانعا شارىقتاپ تۇر... كوبىنە پرەميۋم، ليۋكس سەگمەنتتە تىگەمىز. يتالياندىق ماتالاردى قولدانامىز. وعان تۇسىنىستىكپەن قاراۋىمىز كەرەك. بىزدە شيكىزات جوق. نە ءجىپ وندىرمەيمىز، نە ماتا وندىرمەيمىز، نە ينە وندىرمەيمىز... بارلىعى شەتەلدەن كەلگەسىن، كيىمدەردى تەگىننەن-تەگىن ۇسىنا المايمىز. ءوزىنىڭ اقشاسىن اقتاۋى كەرەك...
الەۋمەتتىك كاسىپكەر بولۋ ءۇشىن دە، مودەلەر-كونسترۋكتور، كيىم ءپىشۋشى بولۋ ءۇشىن دە ارنايى ءبىلىم الىپ، ىزدەنىپ وقىدىم. جۇنمەن دۇرىس جۇمىس جاساۋىم ءۇشىن كاميلا دەگەن ۇستازىمنىڭ «كيىز باسۋ» كۋرسىنان ءوتتىم. بارلىق وتباسىم تىگىنشىلىكپەن اينالىسسا دا، قولونەرگە بالا كۇنىمنەن جاقىن وسسەم دە، قۇراق كورپە تىگۋدى بەلگىلى ەتنوديزاينەر ىرزا تۇرسىنزادان ۇيرەندىم.
بۇل جەردەگى ايتارىم، تىگىنشىلىكپەن اينالىسۋ ءۇشىن دە، جالپى كەز-كەلگەن ماماندىقتا جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن ۇنەمى ىزدەنىستە ءجۇرۋ كەرەك. سول كەزدە عانا بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزەمىز. وڭاي ەشنارسە جوق. بۇگىن «تاقيا ترەند ەكەن» دەپ مەن تاقيا تىگەيىن، ماسكا تىگەيىن دەپ يۋتۋبتان قاراپ، جەڭىل اقشانىڭ سوڭىنان كەتۋگە بولادى. ءار نارسەنىڭ ءمان-ماعىناسىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە ءبىلۋىمىز كەرەك. قولونەر وينايتىن ويىنشىق ەمەس...
اڭگىمەلەسكەن زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
