HHI ǵasyrda ekologııalyq jaǵdaıdyń nasharlaýy kúrdeli problemaǵa aınaldy. Ónerkásiptik shyǵaryndylar, aýylsharýashylyǵynda hımıkattardy paıdalaný, ózenderge qaldyqtardy tastaý jáne basqa faktorlar ekologııalyq qaýipti aımaqtardyń paıda bolýyna ákeldi.
- Ekologııalyq problemalardyń negizgi kózderi:
Plastmassany jáne qıyn materıaldardy jappaı paıdalaný qoqysty saqtaý jáne qaıta óńdeý problemasyn týdyrdy.
Ekinshi kózi-aýaǵa, sýǵa jáne topyraqqa túsetin ónerkásiptik qaldyqtardyń durys súzilmeýi. Ekologııalyq normalarǵa sáıkes kelmeıtin jerasty qolóner óndiristeriniń taralýy ekojúıelerge jańa qaýip tóndirdi.
Tehnogendik sıpattaǵy apattar jeke problema bolyp tabylady: hımııa kásiporyndaryndaǵy apattar, munaı qubyrlarynyń jarylýy, tankerlerdiń qulaýy, radıaııanyń sýǵa aǵýy.
Taǵy bir sebep-jekelegen aımaqtardyń kóp qonystanýy. Olarda adamdar tıisti medıına men bilimge qol jetkize almaıdy, al lastanýdyń saldary óte ótkir seziledi.
Eń las bes el
Eń las 5 eldiń qataryna negizinen damýshy memleketter kiredi. 2020 jyly júrgizilgen zertteýler ekologııalyq qolaısyz elderdiń naqty tizimin jasaýǵa múmkindik berdi. Birinshi oryndardy burynǵysynsha Azııa memleketteri alady.
1. Bangladesh
Bangladesh qorshaǵan ortaǵa dezınfekııadan ótpeıtin óte ýly zattardyń shyǵarylýyna baılanysty tizimge enedi. BUU málimetteri boıynsha, aýa sapasy nashar bolǵandyqtan, elde ár saǵat saıyn 800-ge deıin adam qaıtys bolady.
2. Pákistan
Óńdeý, metallýrgııa jáne munaı óńdeý ónerkásibiniń jumysyna baılanysty Pákistandaǵy aýanyń lastaný deńgeıi 74% quraıdy. Antısanıtarlyq, topyraqtyń tozýy, sý qaldyqtarymen lastanǵan jáne aımaqtyń hımııalyq lastanýymen baılanysty kúrdeli problemalar bar.
3. Úndistan
Ónerkásiptik qaldyqtarmen lastanýyna baılanysty 146,82 mıllıon gektar Úndi jerin aýylsharýashylyǵy úshin paıdalanýǵa bolmaıdy. Úndistannyń negizgi ózenderi turmystyq qaldyqtarǵa toly, biraq adamdar sýdy paıdalanýǵa májbúr. Shamadan tys popýlıaııa, antısanıtarlyq jáne kedeılik aýrýdyń tez taralýyna yqpal etedi. Úndistandaǵy qolaısyz ekologııalyq jaǵdaıǵa baılanysty mýtantty balalar jıi dúnıege keledi.
4. Aýǵanstan
Aýǵanstan turǵyndary únemi soǵys qaýpi jaǵdaıynda ómir súrip, jumys isteıdi, sonyń saldarynan el ekonomıkasy quldyrady. Sońǵy jyldary aýanyń lastaný deńgeıi qaýipti deńgeıge jetti, óıtkeni turǵyndar úılerdi jylytý úshin kez-kelgen qoqysty jaǵýǵa májbúr boldy. Aýǵanstanda áli kúnge deıin las etıldengen janarmaı qoldanylady.
5. Kýveıt
Kýveıttegi ekologııalyq jaǵdaı munaı ónerkásibiniń damýyna baılanysty nasharlady. Aýanyń lastanýynyń joǵary deńgeıinen basqa, sý problemalary da baıqalady: munaı tógilýine baılanysty teńiz florasy men faýnasy qubyrlardyń jarylýy kezinde óledi.
Adema Kadylbekova
