Ýorren Bennıstiń «Kóshbasshy bolý haqynda» degen bul kitapta kóshbasshylyq qabilettiń dara sıpattary jan-jaqty sóz bolady, ıaǵnı kóshbasshyǵa tán qasıetterdiń tabıǵatyna tereń taldaýlar jasalynyp, jekelegen tulǵalardyń úlgi-ónegesi hám jalpy tabysqa jetýdiń qarapaıym joldary qarastyrylady.
Kóshbasshy bolǵyńyz kelse, bolasyz!
Kóshbasshylyq ilimin qarapaıym oqyrmanǵa túsinikti etý úshin ǵylym jolynda júrip aıtýly tulǵalardy zerttegen Ýorren Bennıs kóshbasshylyqtyń nebir túrin kórip, sodan túıgen oıyn oqyrmanǵa júıelep jetkizedi. Sondyqtan bul kitap – lıderlerdiń qalyptasýy, olardyń halyqqa nemese ujymǵa qalaı basshylyq jasaıtyny jóninde jazylǵan eńbek.
Jalpy alǵanda, Ýorren Bennıs kóshbasshylardyń ózara uqsastyqtaryn salystyra otyryp, basqarý isiniń tabysqa jetkizer basty sıpattaryn saralaǵan.
Sonymen, kóshbasshylyq teorııasynyń izashary bolyp esepteletin ǵalym óziniń klassıkalyq eńbeginde qatardaǵy qyzmetkerlerdi kóshbasshylyqqa baýlıtyn evolıýııalyq úderisti zerttegen. Avtordyń aıtýynsha, qarapaıym qyzmetker bolsańyz, tóńiregińizge kóz tastap, óz tájirıbeńiz ben dúnıetanymyńyzǵa súıenip, selqostyqty eńserip, boıyńyzdaǵy basqa da qasıetterdi jetildire otyryp, siz de jasampaz lıderge aınala alasyz.
Dese de avtor kóshbasshy bolýdyń ońaı emes ekenin aıtady. «Áıtpegende ekiniń biri kóshbasshy bolyp keter edi» deıdi. Alaıda basshylyq etýdi úırený talaby bar adamnyń qolynan keledi, óıtkeni kez kelgen menedjerdiń boıynda shynaıy kóshbasshy bolýǵa qajetti qasıetterdi damytýǵa bolady.
Árkim kóshbasshy bola alady degenimiz, árıne, árkim kóshbasshy bolady degen sóz emes. Nege? Sebep: adamdardyń kóbi enjarlyqtyń tutqyny. [1] Olarǵa ózgerip, qarym-qabiletin damytýǵa jiger jetispeıdi. Shyn yntalanyp, enjarlyqty eńsergen jigerli jandar ǵana tulǵalyq transformaııany bastan ótkeredi. Naǵyz kóshbasshy bolyp qalyptasý – erik-jigerdiń naq kórinis berer tusy. [2] Eger boıyńyzda erik-jiger bolsa, kóshbasshylyqtyń joly ashyq.
Kóshbasshylyq – jekelegen dárister arqyly boıǵa qonatyn óner emes, evolıýııa jemisi. Bul proestiń ıa basy, ıa ortasy, ıa aıaǵy joq, biraq bir-birimen bite qaınasqan, ret-retimen damytýǵa bolatyn daǵdylardan turady. Aıtalyq, resmı jáne beıresmı bilimge degen qajettilik;[3] jiberilgen qatelikterdi qaıtalamaý; alǵan tájirıbeni oı eleginen ótkizý; táýekelge bel baılaý [4]jáne qatelik jasaýdan [5] qoryqpaý; alda turǵan mindetti meńgerý. [6] Osylardyń bári de bir-birimen bite qaınasqan evolıýııalyq birtutas proess.
Túptiń-túbinde jaqsy kóshbasshy bolýǵa umtylǵan adamnyń talpynysy óz jemisin beredi. Adam kim bolǵysy kelse, sol bolady». [7]
Kóshbasshyǵa tán bes qasıet
«Kóshbasshynyń beınesin» ańyzǵa aınaldyrýdyń ózi – baryp turǵan ańyz. Kóshbasshylardyń túr-túsi, poshym-bitimi men minez-qulqy ártúrli bolǵanymen, olarǵa mynadaı bes qasıet ortaq:
- Kóshbasshynyń jol nusqar baǵyt-baǵdary [8] bolady. Jasampaz basshylar qyzmette de, ómirde de ne isteý kerek ekenin, neni qalaıtynyn anyq biledi. Qashyp qutylmas quldyraýlar men sátsizdikterge qaramastan, olardyń boıynda óz muratyna jeterdeı tegeýrindi kúsh-qaırat bar;
- Kóshbasshy ózi aınalysyp jatqan jumysqa qushtar. [9] Kóshbasshylar óz isin jaqsy kóredi jáne sodan lázzat alady. Ózderi qushtar is týraly áńgimelep, tóńiregin qyzyqtyryp otyrady;
- Kóshbasshyǵa adaldyq [10] tán. Adaldyqtyń úsh qyry bar. Alǵashqysy – ózin tanyp-bilý. Kóshbasshylar ózderiniń myqty jáne osal tustaryn jaqsy biledi. Ne istep, ne qoıý kerek ekenin janymen túısinedi. Ózderin eshqashan aldamaıdy. Sosyn – týrashyldyq,[11] ashyq oı men ádil iske degen adaldyq. Sońǵysy – jetilý.[12] Kóshbasshylar jol nusqap, buıryq jaýdyrýdyń ornyna, ózderi jurttan úırenedi. Iskerligi men izdenimpazdyǵynyń arqasynda aınalasyndaǵylarmen qoıan-qoltyq adal da jemisti jumys isteı júrip bıik mártebege ıe bolady;
- Kóshbasshy senim [13] uıalatady. Senim – kóshbasshylyqtyń quramdas bóligi emes, onyń tikeleı jemisi. Senim – eshkim de satyp ala almaıtyn qasıet. Senim tek qana eńbek arqyly keledi;
- Kóshbasshylardy ózgelerden ereksheleıtin qasıet – qyzyǵýshylyq pen batyldyq.[14] Kóshbasshylar bilim alýǵa qushtar, olar qashanda táýekelge bel býyp, izdenip, jańalyq ashýǵa beıil. Olar kez kelgen qatelikten jańa nárse úırenip, oı túıip, sátsizdikten sabaq alady.
Kóshbasshylardy alasapyrannan alyp shyǵyp,
jetistik jolyna túsirer on qaǵıda
Ýorren Bennıs alasapyrandy artqa tastap, ózgeris pen belgisizdik jaǵdaıynda órkendeý úshin basshylar eskerýge tıis on qaǵıdany usynady. Bul prınıpterdi HHI ǵasyr ótkelderinen súrindirmeı ótkizetin kópir desek te bolady:
- Armannyń basshysy bolyńyz. [15]Óz oıyńyzdy ózgelerge jetkize bilińiz, qyzmetkerdi muqııat tańdańyz, olardyń qyzmetin baǵalap, bilimin jetildirýge kóńil bólińiz. Sonymen qatar, jaǵdaıǵa baılanysty jumysty qaıta qurylymdap otyryńyz;
- Qatelikten qashpańyz. [16] Qyzmetkerler táýekelge bel býatyndaı atmosfera qalyptastyryńyz. Sózińiz ben isińiz arqyly táýekel jasaýdan qorqyp, túk istemeı, áreketsiz otyrýdyń ózi eń úlken qatelik ekenin túsindirińiz;
|
- Baıypty syndy baǵalańyz. [17] Óz ómirińizde jubaıyńyz bolsyn, dosyńyz bolsyn, shyndyqty betke aıtatyn jandardyń qadirin bilińiz;
- Pikiri qaıshy adamdy qoldańyz. [18] Arman men aqıqattyń arajigin ajyratyp, qoryqpaı betke aıta alatyn «týra bılerdi» janyńyzǵa toptastyryńyz;
- Aınalaǵa senim men úmittiń shýaǵyn shashyp júrińiz, optımıst bolyńyz. [19] Bul – «juqpaly» qasıetter. Qaramaǵyńyzdaǵylar muny «qaǵyp alyp», sizge uqsap baǵatyn bolady;
- Óz adamdaryńyzdan úzdik nátıje kútińiz. [20] Sonda ǵana olar ózderiniń órisi men jasandy shekteýler shekarasynan shyǵyp, siz de, ózderi de tańǵalatyn tabystarǵa qol jetkizbek;
- Sezim túısigin damytyńyz. [21] Syrtqy ortanyń baǵytyn, bolashaqta mekemeńiz órkendeý úshin qalaı ózgerý qajet ekenin boljaı alatyn kóregendik qabiletińizdi jetildire túsińiz;
- Alysqa kóz tastańyz. [22] Kókjıekke jıi qarańyz, qysqa merzimdi ári bir sáttik nátıjeni ǵana kózdeıtin oılaý júıesiniń qursaýynda qalmańyz;
- Múddeli taraptardy teń ustańyz. [23] Mekemede ózindik múddesi bar ishki-syrtqy básekeles toptardyń arasynda tepe-teńdikti saqtańyz;
- Strategııalyq odaqtastar men seriktestikter qalyptastyryńyz. [24] Bolashaqta bizdiń mekememen birlese jumys isteıdi-aý degen uıymdarmen baılanys ornatýdyń qundylyǵy men artyqshylyǵyn eskerińiz.
Kóshbasshy bolý ózindik tanymnan bastalady
Kóshbasshylyqtyń buljymas alǵysharty [25]– bul ózin tanyp-bilý. [26] Kemel kóshbasshylar ózderiniń kim ekenin jaqsy biledi. Olar óz qarym-qabiletin tarazylap, soǵan qaraı áreket etedi.[27] Sondaı-aq ózderiniń osal tustaryn moıyndap, sony túzetýge tyrysady.[28]
Adam ózin tanyp-bilýi úshin ishki túısigine qulaq túrip, «men osy shyn máninde kimmin» degen suraq tóńireginde tolǵanyp, kóbirek oqyp-úırenip, ómir jolyn oı eleginen ótkizip otyrǵany ǵanıbet. Ózin-ózi tanyp-bilý men sol tanymdy tereńdete túsý – ómirlik proess.[29]
Ózińdi tanyp-bilý batyldyq pen sheshimtaldyqty [30] qajet etedi. Siz kimsiz jáne kim bolǵyńyz keledi? Al aınalańyz sizdi kim dep jáne kim bolady dep oılaıdy? Eń aldymen, osy eki suraqtyń arajigin ajyratyp alýǵa tıissiz. Balıǵat jasqa tolǵanǵa [31] deıin jaqyndar, dostar, mekteptegi ustazdar, jalpy qoǵam sózben de, ispen de bizge kim bolatynymyzdy qulaqqa quıady. Al, shyndyǵynda, adamdar kim bolatynyn ózderi sheshken sátten bastap, kóshbasshy bola bastaıdy.
Bazbireýler ózine-ózi jaqpaǵan soń nemese istep júrgen sharýalary kóńilderinen shyqpaǵan soń ǵana ózin-ózi tanýǵa talpynyp, ózin-ózi izdeýge kirisedi. Ózindik tanymǵa ne sebep bolsa da, ózindik tanym adamnyń ózin de, isin de ózgertedi. Al isińiz ózgermese, nátıje de ózgermeıdi.
Ózin-ózi tanýda myqty lıderler mynadaı tórt taǵylymdy basshylyqqa alady eken:
- Ishki túısigińizdi tyńdańyz. [32] Ishki túısigińizge qulaq túrmeý – óz qabiletińiz joǵary bola tura azǵa qanaǵat etýmen teń. Zerek qyzmetkerler óz qabiletin tolyq paıdalanbaı júrgenin tez ańǵarady. Olar jańany bilmektiń tyǵyryqtan shyǵar jol ekenin biledi.
- Óz bolmysyńyzdyń jaýapkershiligin óz qolyńyzǵa alyńyz.[33] Ózińizdi tanyp-bilýdegi basty kedergiler – teriske shyǵarý[34] men kinálaý.[35] Sondyqtan eshkimge kiná taqpańyz. Óz ómirińizdiń jaýapkershiligin óz qolyńyzǵa alý degen – jetistikter men sátsizdikterińiz úshin de ózińiz jaýapty bolý. Al eger bir máselege qatysty bilimińiz jetpeı jatsa, baryńyz da oqyp alyńyz. Al eger tájirıbeńiz jetpeı jatsa, izdenip, úırenip alý óz qolyńyzda.
- Kópshilikke qaraǵanda tereńirek bilim alyńyz.[36] Ózin tanyp-bilýdiń bul qaǵıdasy qur oqı berý men bir pándi jete meńgerýden aýqymdy. Bul – álemniń qandaı ekenin jáne qandaı bolýy múmkin ekenin kóre bilý, kórgendi túsinip, sol túsinikke súıenip áreket etý. Sondyqtan oqyǵanda qurǵaq aqparatty este saqtaýmen shektelmegen jón.
- Durys túsinik tájirıbeni saralaǵannan týady. Akademııalyq ereje boıynsha túsiný úsh deńgeıden turady. Birinshi deńgeıde – ózińiz úırenesiz. Kelesi deńgeıde – ózgege úıretesiz. Sońǵy ári joǵarǵy deńgeıde pán jaıynda ózińizshe oı qorytyp, eńbek jazasyz. Ár qadam saıyn túsiný de tereńdeı túsedi.
Kóshbasshy ózin qalaı tanysa, myna álemdi de solaı tanýy tıis
Qazirgi tańda kúlli álem ýystan shyǵyp ketkendeı. Búgingi urpaq bastan keship jatqan túbegeıli ózgerister barlyq salany da sharpyp ótken. Oıyn erejesi ǵana emes, oıynnyń ózi de túbirimen ózgerip sala berdi. Sondyqtan kóshbasshylyq syryna qanyqpas buryn áýeli ózimiz ómir súrip otyrǵan osynaý jańa da «tosyn» álemdi tolyq tanyp alýǵa tıispiz. Óıtpegen jaǵdaıda, basshylyq jasaý bylaı tursyn, sonyń yqpalyna túsip, yrqynan shyǵa almaı qalýymyz ábden yqtımal.
Sondyqtan naǵyz kóshbasshylar ózderin tanýǵa qanshalyqty qushtar bolsa, álemdi tanýǵa da sonshalyq jan-tánimen qumartady.[37] Dúnıe týraly ilim [38] ómirlik tájirıbemen keledi. Saparlarǵa shyǵý arqyly, baıandy ómir arqyly, ustazdarmen jáne óz ortańyzben tyǵyz baılanys ornatý arqyly, sondaı-aq úzdiksiz bilim alý arqyly álemdi tanı alasyz.
Álem tanýda oqý oryndary beretin bilimmen shektelmegen jón. Kóptegen ýnıversıtet adam bolýdy emes, aqsha tabýdy kóbirek kúıtteıtin «tarmańdaı» mamandar [39] tobyryn túletýden ári asa almaı jatyr. Olarǵa ne isteý kerek ekenin oqytady, al qandaı adam bolý qajettigin úıretpeıdi. Sondyqtan býhgalterlik esep, marketıng nemese kompıýterlik baǵdarlamalaý kýrstaryna qaraǵanda, fılosofııa, tarıh pen ádebıet dáristeri – damý men shabyttanýdyń qaınar kózi.
Álem tanýǵa degen talpynys – tirshilikti ár qyrynan kórýge degen izdenis. Alaıda memlekettik uıymdar men jekemenshik kompanııalar, jalpy, tutas qoǵam halyqtyń ádepki turmysta, saıasat pen ıdeologııada da belgilengen sheńberden shyqpaǵanyn qalaıdy. Árıne, bul jańalyq emes. Jetistikke jetken adamdardyń qatarynda aǵysqa qarsy júzgender emes, beıimdelgish jolbıkelerdiń kóp ekenin ózińiz de kórip júrgen bolarsyz.
Álemdi tanýǵa belgili bir deńgeıde táýekel de kerek. Naǵyz kóshbasshy qatelikti damý men progrestiń balamasy sanaıdy. Olar qatelikke sırek urynatyn adamdardyń kóp jaǵdaıda táýekelge barmaıtynyn, óz betinshe sheshim qabyldamaıtynyn jaqsy biledi. Ógizdi de óltirmeıtin, arbany da syndyrmaıtyn ondaı saq qyzmetkerlerdiń jumysy da ortańqol bolmaq.
Shırlı Hafstedler degen belgili zańger: «Eger áli kúnge deıin sátsizdikke ushyrap kórmeseńiz, demek, jumysqa áli baryńyzdy salmaǵansyz», – degen eken.
Qatelespeıtin jan joq, degenmen qatelikter de sizdiń ósip-órkendeýińiz ben damýyńyzǵa septigin tıgizedi.
Kóshbasshylar túısikke júginedi
Ómirdi qarapaıym etemiz dep júrip, onyń kópqyrlylyǵyn birer sózden turatyn taq-tuq qaǵıda deńgeıine túsirip, qarabaılandyryp jiberýge tynymsyz tyrysamyz. [40] Qarapaıymdylyqty [41] jaqtaýshylar shyndyqty [42] quddy bir syr-jumbaqsyz, bólshektenetin, qolǵa ustaıtyn zat sekildi kóredi. Al shyn máninde, shyndyq degenimiz – tabıǵı, tutas ári qalypqa syımaıtyn qubylys.
Kórnekti kóshbasshylar logıkalyq hám analıtıkalyq qabiletpen qatar, túısik pen koneptýaldy daǵdylarǵa da arqa súıeıdi. Basshylarǵa basqarýshylyq qabiletke qosa, shyǵarmashylyq qarym da qajet. Ókinishke qaraı, kompanııa basshylarynyń ilýde biri ǵana qabiletti menedjerden naǵyz kóshbasshyǵa aınala alady. Sebebi korporatıvtik mádenıet, tipti tutas qoǵam, tek sandyq, dástúrli tabystardy, ıaǵnı mıdyń sol jaq jarty sharyna tán jetistikterdi [43] ǵana baıqaıdy, solardy ǵana baǵalaıdy. Osyndaı jetistikterge qol jetkizgen adamdar ǵana qyzmette ósedi. [44] Al jańa dúnıeler mıdyń oń jaq jarty sharyna tán jetistikter, [45] olar ádette eleýsiz qalady. Sondyqtan da kreatıvke, shyǵarmashylyqqa bir taban jaqyn jandar qyzmetkerdi ósirerde eskerýsiz qalady.
Jazýshy, prodıýser, bas dırektor Norman Lır bolashaq kóshbasshylarǵa ishki túısikke qulaq asý kerektigin aıtady. «... Biz óz oı-pikirimizden bas tartsaq, sol oılar biraz ýaqyt ótken soń basqa bir adamdardyń aýzymen aıtylyp jatqanyn estımiz. Sondyqtan babymda turǵan kezimde ishki túısigimniń aıtqanyna erdim», – deıdi ol. Sondyqtan «Jurt mynanyń esi durys emes shyǵar dep aıtady ǵoı» dep oıyńyzdy búgip qalmańyz. «Qoǵam qabyldamaıdy-aý» dep únsiz qalmańyz.
Kóshbasshylar jaryqqa shyǵarda jasar tórt qadam
Endi ǵana kórinip kele jatqan kóshbasshylar aldaryna naqty ári aıqyn maqsat qoıýy tıis. Naqtylanbaǵan maqsattan paıda joq. Kóshbasshylardyń jańa tolqyn ókili bolsańyz, jaryqqa shyǵý úshin, óz-ózińizdi kórsetý úshin mynadaı tórt qadam jasaýǵa tıissiz.
- Ne qalaıtynyńyzdy jáne qolyńyzdan ne keletinin anyqtap alyńyz. Qalaýyńyz ben qabiletińizdiń arasynda qandaı aıyrmashylyq bar? Muny tarazylap alý asa qıyn emes. Bárimiz de ómir boıy óz qalaýymyz ben qabiletimizdi ushtastyrýǵa [46] tıispiz, keıde belgili bir deńgeıde ymyraǵa kelýge týra keledi. Máselen, alasa boıly sportshylar trener bolýǵa kónedi, daýysy shamaly ánshiler án jazyp ketedi degendeı.
- Qandaı jumystan raqat alatynyńyzdy anyqtap alyńyz. Qalaıda jetistikke jetýdi [47] kózdegen basshylardyń kóbi – ómirden óz ornyn tappaǵan, shekteýli jandar. [48] Abyroıdy báıgege tikpeı-aq, jetistikke jetip, raqatqa bólenýge ábden bolady. Biraq ol úshin ne qalaıtynyńyzdy jáne sol qalaýyńyzdyń tek mańdaı termen keletinin tarazylaıtyndaı boıyńyzda danalyq pen adaldyq bolýy tıis.
- Jeke basyńyz ben ózińiz isteıtin mekeme úshin ne qundy, ne mańyzdy ekenin anyqtap alyp, olardy salystyryńyz. Qundylyqtar arasynda aıyrmashylyq bar ma? Bul suraqqa jaýap bermes buryn, aldymen ózińiz de, mekemeńiz de qanshalyqty ıkemdi, sol jaǵyn muqııat zerdelep alyńyz. Korporatıvtik mádenıeti qatań keıbir mekemeler kompanııanyń ustanymyna sózsiz boısunýdy talap etedi, [49] al keıbir mekemeler erkin jáne beıimdelgish. [50] Ózińiz ben mekemeniń qanshalyqty ıkemdi ekenin zerdelep alǵan soń, ózińizdi kórsetkińiz kelip júrgen orta qolaıly ma, sizdi qabyldaı ma, joq pa, álde qundylyǵy men prıorıtetteri janyńyzǵa jaqyn basqa mekemeden jumys tabý kerek pe, sony sheship alǵanyńyz jón.
- Alǵashqy úsh qadamnan soń, ózińizge suraq qoıyńyz: Aldyńyzdan shyǵar kedergilerge tótep bere alasyz ba, jalpy, soǵan daıynsyz ba? Bul tusta óz múmkindigińizdi qarqyndy tekserý [51] men saralaýdy qajet etedi. Ózińizdi kórsetý jolyndaǵy kedergilerdi eńserýge [52]daıynsyz ba, osyny túsingen jón. Bul sheshim qazirgi baǵytyńyzben júre beresiz be, álde basqa salaǵa nemese basqa mekemege aýysasyz ba, soǵan áser etedi.
Kóshbasshylar úshin alasapyran arasyndaǵy arpalys qalypty jaǵdaı
Kreatıv kóshbasshylyq ortalyǵynyń minez-qulyqty zertteıtin ǵalymdary Maıkl Lombardo men Morgan MakKolldyń aıtýynsha, kóshbasshynyń ómirinde baq ta, sor da kezdeısoq ári jıi kezdesip turady. Sebebi mártebe men laýazym kóshbasshylardy tartymdy «nysanaǵa» aınaldyrady. Ujym ishinde de, syrtynda da kóshbasshylyqqa umtylǵandardyń sanyn kóbeıtedi. Oǵan qosa, dúnıeniń tutqasyn ustap turǵan kezde eldiń bári sizge qarýyn kezenip júrgendeı kórinedi.
Qyzmette ósýdiń, basshy bolýdyń qalyptasqan belgili bir tártibi joq. Qyzmet baspaldaǵynda top-menedjerler sátsizdikter, qyzmetten tómendep qalý, mekemelerdi májbúrlep biriktirý men jutylý, qaıta qurý jáne keńse oıyndary sııaqty nebir qıturqy qıyndyqtarmen betpe-bet keledi. Mundaı kedergiler kóshbasshy ómiriniń ajyramas bóligi sanalady. Siz mundaı ótkelden ótip qana qoımaı, ár kedergiden sabaq alyp, jańany úırenip, túlep otyrýǵa tıissiz.
Kóshbasshylarǵa alasapyrannyń ortasynda, boljap bolmaıtyn jaǵdaıda [53]jumys isteýge týra keledi. Sondyqtan kóshbasshylar únemi ózgeris ústinde bolǵany jón. Sebebi kóshbasshylyq ómirdegi eshqashan ózgermeıtin bir qubylys – bul úzdiksiz ózgeris.[54] Ózgerissiz kóshbasshynyń eńbegi esh, tuzy sor, ıaǵnı kúni qarań degen sóz. Sol sebepti damylsyz qozǵalys pen úzdiksiz ózgeriske toly ortaǵa beıimdelý men kezdeısoq jaǵdaılarǵa ıkemdelýge [55] týra keledi. Osyndaı qarbalastarda qabiletińiz shyńdalady, qıyn synaqtardan neǵurlym kóbirek ótseńiz, soǵurlym jaqsy basshy bolasyz. Kez kelgen proestiń ajyramas bóligi sanalatyn sátsizdikterdiń [56]ózi adamdy eseıtetin syndarly tájirıbe bolyp esepteledi.
Ózgeriske beıimdelý úshin kóshbasshylar jumys ústinde arpalysyp júrip úırenýge tıis. Ony qalypty jaǵdaı dep qabyldaý qajet. Naqtyraq aıtqanda, olar tosyn synaqtan, júıelenbegen jumystan, buryn-sońdy istep kórmegen isten úırenedi.
Naǵyz kóshbasshylardyń kóbi mine osyndaı nebir kúrdeli synaqtardy bastan ótkergen. Bastan ótken ár synaq jaqsy kóshbasshy bolýǵa birtaban jaqyndata túsýi yqtımal.
Ernest Hemıngýeı aıtqandaı, álem bizdi talqandap tastaıdy, al biz úıindilerdiń arasynan kúsheıip qaıta turamyz. Bul sóz kóshbasshylarǵa da qatysty. Qulasa da silkinip, qaıta tura alatyn adamdar ǵana óz baǵdaryna berik bolyp, óz muratyna jetedi.
Senimge ıe bolý úshin kóshbasshyǵa tórt qasıet qajet
Basshylardyń jetistigi qaramaǵyndaǵylardyń [57] jetistigimen ólshenedi. Maqsatqa berik bolyp, adaldyq tanytyp, jurt arqa súıeıtin azamat bolǵanda ǵana siz qaramaǵyńyzdaǵylardyń senimine ıe bolasyz. [58] Al baz bireýler senim týdyrý úshin harızma kerek dep oılaıdy. Shyn máninde, kóshbasshy bolý úshin boıyńyzda harızmanyń bolýy mindet emes. Kóshbasshylardyń kóbiniń harızmasy joq bolǵanyna qaramastan, ózgelerdiń senimine ıe bolyp, aınalasyndaǵylardyń yqylasyna bólenip, sol arqyly maqsattaryna jetip júr.
Sonymen qatar, senim týdyrý úshin keıbir kóshbasshylar empatııaǵa [59]kóp kóńil bóledi. Kóptegen lıder bul qasıettiń joqtyǵyna qaramastan jetistikke jetedi. Árıne, ondaı qasıetke ıe adamdar tóńireginen kóbirek qoldaý kórmek.
Empatııamen qatar isker kóshbasshylar ózi bet alǵan baǵyt-baǵdardy betke ustaýdy nasıhattap, jurt qoldaǵan jaǵdaıda barlyǵy da oljaly bolatynyna ujymdy sendiredi.
Lucky Stores-dyń basshysy Don Rıchı bylaı oı túıedi: «Kóshbasshy eń bastysy, adamdardy shamadan tys jumys isteýge májbúrleı almaıtyndyǵyn eskergeni jón. Olar ózderi qulshynýǵa tıis. Dese de, meniń oıymsha, kóp jaǵdaıda adamdar óz basshysyn qurmettese ári onyń kompanııany órkendetetindeı múmkindigi bar dep sense ǵana ujymda qulshynys paıda bolady».
Demek, óz yntasymen kóshbasshyǵa ilesýshiler oǵan senýi tıis, alaıda senimge buıryq júrmeıdi.[60] Eger siz kóshbasshy retinde kelesi tórt qasıetti boıyńyzǵa uıalata alsańyz, qaramaǵyńyzdaǵylardyń senimine ıe bolasyz:
Birinshi qasıet – turaqtylyq.[61] Baǵytyńyzdan aýytqymaı, baǵdaryńyzǵa berik bolyńyz;
Ekinshi qasıet – sáıkestik.[62] Qundylyqtaryńyz, teorııalaryńyz ben nanymdaryńyz ár sózińizden kórinis taýyp, olardy is-áreketińizben dáleldep otyryńyz;
Úshinshi qasıet – senimdilik.[63] Qyzmettes adamdardy qajetti sátte qoldaı bilińiz. Mańyzdy sátterde qasynan tabylyńyz;
Tórtinshi qasıet – adaldyq.[64] Moınyńyzǵa alǵan mindetter men bergen ýádeni oryndańyz. Sózińiz isińizge kepil bolsyn.
Túptep kelgende, qyzmettesterińizdiń qoldaýy men qurmetine ıe bolý-bolmaýyńyz – óz bolmysyńyzdy qanshalyqty jaqsy biletinińizge, qasyńyzdaǵy adamdardyń muqtajdyǵyn qanshalyq jaqsy túsinetinińizge jáne joǵaryda jazylǵan qaǵıdaly tórt qasıet arqyly olardyń senimine ıe bolýyńyzǵa tikeleı baılanysty.
Kóshbasshylardy qalyptastyrý mekemeler mindeti
Tehnologııalar, ǵalamdyq ózara táýeldilik, [65] birigý men jutylý, [66] naryqty yryqtandyrý, demografııalyq kórsetkishter men qundylyqtardyń ózgerýi búginde bıznesti júrgizý tásilin túbegeıli ózgertip jiberdi. Tek ózgerý arqyly ǵana mekemeler ǵalamdyq básekelestik ortada [67] durys jolǵa túse almaq.
Al ózgeristiń basy adamdardy baǵalaýdan bastalmaq. Qyzmetkerler – mekemeniń basty qundylyǵy, degenmen basshylar olardy kóbine aktıv retinde emes, mindetteme [68]retinde qabyldaıdy. Mundaı eski kózqaras mekemeniń basty resýrsyn – mekemeni ózgertý úshin qoldanýǵa kedergi jasaıdy.
Tek sanaýly ǵana mekemeler «adam kúshin» [69] baǵalaı bastady. Kóbi keri baǵytty ustanyp, qyzmetkerlerdiń mekemege degen nıetine nemquraıdy qarap, qamqor bolýdyń ornyna qysqartyp, [70] bar kúshterin tek nátıjege jumyldyrady.
Sondyqtan mekeme basshylary qyzmetkerlerdiń bilim alyp, kóshbasshy bolarlyqtaı tájirıbe jınaqtaýyna jaǵdaı jasaýy tıis. Sebebi menedjerlerdi jumysta alǵan tájirıbesi kóshbasshy etedi. Qyzmetkerlerge jumys isteý arqyly úırenýge múmkindik bergen [71] jón. Ol úshin qalypty jaǵdaıda ózgeriske jol ashatyn, sharasyz qatelikterge tózetin [72]orta kerek. Úırený men ósý kezinde adamdar, ádette, óz sheńberinen shyǵyp ketip otyrady.
«Múmkindik berý» degenimiz qyzmetkerlerge basshylyq etýge, basshylyq qyzmette óz-ózin synap kórýge jol ashý degen sóz. Mundaı múmkindikterge mynalar jatady: departamentter men bólimsheler arasyndaǵy kadr almasý, qyzmetkerlerdiń jelilik almasýy, arnaıy jobalarǵa jumsaý, nysanaly toptardyń mindetteri men aqaýlardy anyqtap, túzetý jaýapkershiligin júkteý, sondaı-aq fılıaldarǵa qyzmetke joldaý.
Kóptegen kompanııa osyndaı standartty tásilderdi sátti qoldanyp júrse, ózgeleri sheńberden shyǵyp, jas basshylarǵa venchýr kapıtal negizinde jańa kompanııalar qurýǵa, tıimdiligi tómen shaǵyn enshiles kásiporyndy basqarýǵa, [73] qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan bólimshelerdi satýdyń ornyna, jas basshylardy tyǵyryqtan shyǵar jol izdeýge múmkindik beredi.
Kóshbasshynyń joly qıqalań
Kóshbasshynyń qalyptasýy – ómir boıǵy qym-qıǵash izdenis sapary. [74] Bennıstiń sózine súıensek, naǵyz kóshbasshy bolý úshin basshylyq jasaıtyn ortanyń jaı-japsaryn egjeı-tegjeıli meńgerip, kóshbasshylyqtyń negizgi qaǵıdalaryn úırenip, ony iste qoldanyp, ózińizdiń shynaıy bolmysyńyzǵa etene jaqyndap, aıtýly ómirlik oqıǵalardy oı eleginen ótkizip saralap, ómir súrip júrgen áleminiń shekarasyn belgileý kerek.
Kóshbasshylar ishki túısigi men daǵdylaryna jıi súıenedi, bul degenimiz – óz túısigińizge sený hám sol senimdi túrli jumys jaǵdaıynda eskerip otyrýdy daǵdyǵa aınaldyrý degen sóz. Ondaıda taptaýryn jolmen júre bermeı, jańa soqpaqtardy izdegenińiz jón.
Qatardaǵy qyzmetkerdiń kóshbasshyǵa aınalýy – aıryqsha qubylys. Óz qalaýyńyzdy, qabiletińizdi, ambıııańyzdy, oń tájirıbeńizdi, sondaı-aq jeke jáne korporatıvtik qundylyqtar men prıorıtetterińizdi aıqyndaý arqyly shynaıy bolmysyńyzdy barynsha jarqyratyp kórsete alasyz. Osyndaı bilik-bilimmen qarýlanǵan shyn parasat ıesi ǵana ózin de, aınalasyndaǵy jaǵdaıdy da túbegeıli ózgertýge qaýqarly. Al eger korporatıvtik mádenıet olardyń ustanymyna qaıshy kelip jatsa, kóshbasshylar eńbek ornyn, tipti óziniń kásibı salasyn ózgertýden taısalmaıdy.
Osydan az ýaqyt buryn kisi sózi buljymas shart [75]bolyp sanalatyn. Ol kezde dinine berik adamdar sózdi sert dep ustap, aıtqanynan taımaıtyn. Eger joǵary laýazymdaǵylar ótirik aıtsa, alaıaqtyq jasasa, olar qyzmetimen qoshtasyp, tiri ólikke aınalatyn. Al búginderi, ókinishke qaraı, adamdar ótirik aıtýdan uıalmaıdy. Kerisinshe, ótirigim men alaıaqtyǵym áshkere bolyp qalmasa eken dep alańdaıdy. Aıǵaǵyńyz qansha jerden dáleldi bolsa da, órkókirektik pen arsyzdyq [76] ar men uıatty [77] belden basa salady. Ashkózdik, [78] jaltaqtyq pen oı-óristiń tarlyǵy sııaqty jaǵymsyz qasıetter – qazirgi qaptaǵan surqaı basshysymaqtarǵa, psevdolıderler tobyna tán qubylys. Bizge mundaı pasyq ólshemderden joǵary bolatyn lıderler asa qajet.
Eger kóshbasshy bolýdy armandaǵan bolsańyz, kitap avtorynyń aıtýynsha, dál qazir sol armandy aqıqatqa aınaldyrýǵa [79] talpynys jasaıtyn sát týdy dep esepteńiz. Sebebi adamnyń ómir sapasy [80] kóshbasshylar sapasyna tikeleı baılanysty. Bolashaq búgingi kóshbasshylar qaldyrar muraǵa [81] zárý, alaıda bul synaqqa tótep berer adamdardyń sany tym az. Sonyń biri siz bolýyńyz múmkin. Kóshbasshylyqqa umtylyp, baǵyńyzdy synap kórińiz.
|
Aǵylshyn tilindegi sózdik:
[1] enjarlyqtyń tutqyny – prisoners of their own inertia – zalojnıkı sobstvennoı ınertnostı
[2] erik-jigerdiń naq kórinis berer tusy – ultimate act of free will – vysshee proıavlenıe svobodnoı volı
[3] qajettilik – need – potrebnost
[4] táýekelge bel baılaý – take risks – rıskovat
[5] qatelik jasaý – make mistakes – sovershat oshıbkı
[6] alda turǵan mindetti meńgerý – master the task at hand – reshat voznıkaıýıe zadachı
[7] adam kim bolǵysy kelse, sol bolady – people become what they seek to be – lıýdı stanovıatsıa temı, kem onı stremıatsıa stat
[8] jol nusqar baǵyt-baǵdar – guiding vision – strategıcheskoe vıdenıe
[9] qushtarlyq – passion – strast
[10] adaldyq – integrity – chestnost
[11] týrashyldyq – candor – otkrovennost
[12] jetilý – maturity – zrelost
[13] senim – trust – doverıe
[14] qyzyǵýshylyq pen batyldyq – curiosity and daring – lıýbopytstvo ı otvaga
[15] óz armanyńyzdy basqara bilý – manage the dream – ýpravlıat mechtoı
[16] qatelikten qashpaý – embrace error – prıvetstvovat oshıbkı
[17] baıypty syndy baǵalaý – encourage reflective back talk – poorıat konstrýktıvnýıý krıtıký
[18] pikiri qaıshy adamdy qoldaý – encourage dissent – poorıat ınakomyslıe
[19] aınalaǵa senim men úmittiń shýaǵyn shashyp júrý, optımıst bolý – display optimism, faith, and hope – demonstrırovat optımızm, verý ı nadejdý
[20] óz adamdaryńyzdan úzdik nátıje kútý – expect the best from your people – ojıdat lýchshego ot svoıh lıýdeı
[21] sezim túısigin damytý – develop a sense of «touch» – razvıvat chývstvo «osıazanııa»
[22] alysqa kóz tastaý – take the long view – proıavlıat dalnovıdnost
[23] múddeli taraptardy teń ustaý – maintain stakeholder symmetry – sohranıat balans zaınteresovannyh storon
[24] strategııalyq odaqtastar men seriktestikter qalyptastyrý – create strategic alliances and partnerships – sozdavat strategıcheskıe alıansy ı partnerstva
[25] alǵyshart – prerequisite – predvarıtelnoe ýslovıe
[26] ózin tanyp-bilý – self-knowledge – samopoznanıe
[27] qarym-qabiletin tarazylap, soǵan qaraı áreket etý – recognize and exercise their strengths– ýchıtyvat ı ıspolzovat svoı slabye storony
[28] ózderiniń osal tustaryn moıyndap, sony túzetýge tyrysý – acknowledge and com-pensate for their weaknesses – osoznavat ı kompensırovat svoı slabye storony
[29] ómirlik proess – lifetime process – proess dlınoıý v jızn
[30] batyldyq pen sheshimtaldyq – courage and determination – mýjestvo ı reshıtelnost
[31] balıǵat jasqa tolý – reach puberty – dostıjenıe polovoı zrelostı
[32] ishki túısigińizdi tyńdaý – listen to your inner self – prıslýshıvaıtes k vnýtrennemý ıa
[33] óz bolmysyńyzdyń jaýapkershiligin óz qolyńyzǵa alý – accept responsibility for what you are – vozmıte na sebıa otvetstvennost za to, kem vy ıavlıaetes
[34] teriske shyǵarý – denial – otrıanıe
[35] kinálaý – blame – obvınenıe
[36] tereńirek bilim alý – learn at a deeper level – ızýchat na bolee glýbokom ýrovne
[37] jan-tánimen qumartý – be obsessed with – byt chem to oderjımym
[38] dúnıe týraly ilim – world-knowledge – znanııa o mıre
[39] «tarmańdaı» mamandar – narrow-minded specialists – ýzkolobye speıalısty
[40] tynymsyz tyrysý – doggedly attempt – nastoıchıvo pytatsıa
[41] qarapaıymdylyq – simplicity – ýproenıe, prostota
[42] shyndyq – reality – realnost
[43] mıdyń sol jaq jarty sharyna tán jetistik – left-brain achievements – dostıjenııa, svoıstvennye levomý polýsharııý mozga
[44] qyzmette ósý – get the promotions – prodvıgatsıa po slýjbe
[45] mıdyń oń jaq jarty sharyna tán jetistik – right-brain accomplishments – dostıjenııa, svoıstvennye pravomý polýsharııý mozga
[46] qalaýymyz ben qabiletimizdi ushtastyrý – reconcile wants with capabilities – soglasovyvat potrebnostı s vozmojnostıamı
[47] qalaıda jetistikke jetý – succeed at all costs – dobıtsıa ýspeha lıýboı enoı
[48] ómirden óz ornyn tappaǵan, shekteýli jandar – unfulfilled, one-dimensional people – ogranıchennye lıýdı
[49] sózsiz boısunýdy talap etý – demand absolute obedience – trebovat absolıýtnogo podchınenııa
[50] erkin jáne beıimdelgish – laid-back and adaptable – neprınýjdennyı ı adaptıvnyı
[51] óz múmkindigińdi qarqyndy tekserý – intense introspection – ıntensıvnyı samoanalız
[52] kedergilerdi eńserý – tackle the obstacles – preodolevat prepıatstvııa
[53] boljap bolmaıtyn jaǵdaı – unpredictable environments – nepredskazýemaıa obstanovka
[54] ózgeris – change – ızmenenıe, peremena
[55] kezdeısoq jaǵdaılarǵa ıkemdelý – adjusting to serendipity – prısposoblıvanıe k neojıdannoı slýchaınostı
[56] sátsizdikter – adversity – neýdachı
[57] qaramaǵyndaǵylar – subordinates – podchınennye
[58] senimge ıe bolý – earn the trust of – zaslýjıt doverıe
[59] empatııa – empathy – empatııa
[60] senimge buıryq júrmeıdi – trust cannot be mandated – doverıe ne mojet byt predpısannym
[61] turaqtylyq – constancy – postoıanstvo
[62] sáıkestik – congruity – posledovatelnost
[63] senimdilik – reliability – nadejnost
[64] adaldyq – integrity – chestnost
[65] ǵalamdyq ózara táýeldilik – global interdependence – globalnaıa vzaımozavısımost
[66] birigý men jutylý – mergers and acquisitions – slııanııa ı pogloenııa
[67] ǵalamdyq básekelestik orta – globally competitive environment – ýslovııa globalnoı konkýrenıı
[68] mindetteme – liabilities – obıazatelstva
[69] adam kúshi – people power – chelovecheskıı resýrs
[70] qamqor bolýdyń ornyna qysqartý – pruning rather than nurturing – sokraaıa, a ne zabotıas
[71] múmkindik berý – offer opportunities – predlojenıe vozmojnosteı
[72] sharasyz qatelikterge tózý – tolerate the inevitable mistakes – dopýskat neızbejnye oshıbkı
[73] tıimdiligi tómen shaǵyn enshiles kásiporyndy basqarý – operate smaller, low-margin subsidiaries – ýpravlıat nebolshımı nızkorentabelnymı dochernımı kompanııamı
[74] ómir boıǵy qym-qıǵash izdenis sapary – lifelong adventure of discovery – doroga dlınoıý v jızn, polnaıa prıklıýchenıı ı otkrytıı
[75] buljymas shart – binding contract – dogovor, obladaıýıı obıazatelnoı sıloı
[76] órkókirektik pen arsyzdyq – arrogance and bald-faced denials – vysokomerıe ı nagloe otrıanıe
[77] ar men uıat – shame and embarrassment – styd ı smýenıe
[78] ashkózdik – greed – jadnost
[79] armandy aqıqatqa aınaldyrý – make dreams reality – voplotıt mechty v realnost
[80] ómir sapasy – quality of life – kachestvo jıznı
[81] mura – legacy – nasledıe
Kitaptyń aǵylshyn tilindegi ataýy:
On becoming a leader
Warren Bennis
Avtor týraly derek:
Ýorren Bennıs kóshbasshylyq týraly zamanaýı zertteýlerdiń negizin salýshy ǵalym retinde keńinen tanymal. Wall Street Journal ony menedjment maıtalmandarynyń ozyq ondyǵyna qosty. Al Forbes jýrnaly ony «kóshbasshylyqtyń bas ustazy» atasa, Financial Times baspasy Ýorren Bennısti «kóshbasshylyq teorııasyn tolyqqandy ǵylymı sala dárejesine kótergen ǵalym» dep baǵalady.
"Mazmundama" jobasynyń avtory jáne rýhanı jetekshisi -
Shyńǵys MUQAN.
"Mazmundama" jobasy shyǵarǵan kitaptardy Kaspi gold mobıldik qosymshasy arqyly satyp alýǵa bolady:
"Mazmundama" kitaptary endi Kaspi.kz dúkeninde qoljetimdi!
Ol úshin siltemeni basyńyz:
https://kaspi.kz/shop/search/?q=%3AallMerchants%3AMazmyndama&at=2
Qazaqstannyń kez-kelgen jerinen tapsyrys berýge bolady!
Kitaptardy bólip te tóleı alasyz!
Egerde 5 000 teńgege tapsyrys berseńiz, kitapty jetkizý tegin!
#Mazmundama #Qazaqsha100Bestseller #Oqýǵatıis10kitap
