Ártúrli adam bolady. Adam sapasyn san ólshemge salmaı, mysal úshin, qabiletti jáne qabiletsiz dep ekige bólip kóreıik. Qabiletsiz adam ádette ýádesine berik emes, jumysyna júrdim-bardym qaraıdy, qolynan kóp nárse kelmeıdi, ótirik-ósekke jaqyn, suǵanaqtaý, bala-shaǵaǵa kóp qaraspaıdy.
Qabiletti ári tabysty tanysyna qaraıdy da bolmasam da uqsap baǵaıyn dep ózin qamshylaıdy, odan da kóp ter tógedi. Onyń sory bireý - boıyndaǵy negizgi paradıgmany ózgertpeı, bir nárseni qaıtalap isteı beredi de, ózge nátıje kútedi. Sóıtedi de, dóńgelegi balshyqqa batyp qalǵan kólik sekildi gazdy basady kelip, basqan saıyn alǵa jyljýdyń ornyna kerisinshe bata túsedi.
Memleketter de sondaı, saıasatty júrgizýge qabiletti memleketter bar, qabiletsiz memleketter bar. Jalpy, álemde saıasat bireý: halyqtyń qamy. Alaıda keıbir memleketter sol saıasatty júrgizýge kelgende ózgelerden qaraǵanda qabilettirik.
Adamdardyń qabiletin ólsheıtin qural joq bolǵanymen, memleketterdiń qabiletin ólsheıtin ındeks bar.
Sol ındeksti oılap tapqandardyń biri Mátt Ándrıýsten sabaq aldym. (Sýrette) Bir top ǵalym 2016 jyly «Ulttyq turalaý: Memleketterdiń saıasatty iske asyrý qabileti» (The Big Stuck in State Capability for Policy Implementation) atty maqala jazyp, 102 damýshy eldi salystyrady. Onyń ishinde Qazaqstan da bar. Memlekettiń qabilettilik ındeksin shyǵarý úshin International Country Risk Guide-tiń úsh ındıkatoryn («Jemqorlyq», «Zań men Tártip», «Bıýrokratııa sapasy»), The Failed State Index-tiń «Memlekettik qyzmet» ınıkatoryn, World Governance Indicators-diń úsh kórsetkishin («Úkimettiń tıimdiligi», «Jemqorlyqty baqylý», «Zań ústemdigi») alady da, damýshy elderdiń qabilettilik ındeksin shyǵarady.
Qabiletti elder dep eski OECD uıymyna kiretin damyǵan elderdi alady.
Sóıtip, damýshy elderdiń qabiletiniń ósý dınamıkasyn eseptep, qabileti zor elder qataryna qaı ýaqytta qosylatynyn shyǵarady. Sóıtse, esepke ilingen kezeńdegi ekpinmen damysaq, Qazaqstan 10 820 jyldan soń qabileti zor damyǵan elder qataryna qosylady eken. Bul 2016 jylǵy esep. Qazaqstannyń 2012 jylǵa deıingi atalǵan ındıkatorlar boıynsha damý ekpinin ólshegen. Odan beri biraz ózgerdi desek, budan keıin de biraz ózgeris bolady dep oılaımyz.
Árıne, bul taza arıfmetıka. Degenmen oılandyrady.
Shyńǵys MUQAN
