Áıgili amerıkandyq abolııonıst Djeıms Rassel Loýelldiń osy sózi ýaqyttyń qadirin túsinýdiń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Koronavırýstyq pandemııaǵa deıin-aq Eýropalyq komıssııa, Eýroparlament pen Eýropalyq keńes saǵat aýdarmasyn joıý týraly dırektıva qabyldaý jóninde usynys jasaǵan bolatyn. Ýaqyt saıasaty týraly Barselona deklaraııasy 2022 jyly qabyldandy.
Saǵattyq kún ýaqytymen sınhrondaýdyń artyqshylyqtary týraly másele densaýlyqqa, ekonomıkaǵa, bilimge, qaýipsizdikke jáne qorshaǵan ortaǵa tikeleı áser etetin turaqty ýaqyt beldeýlerin engizýdi talap etedi.
Kún men túnniń tabıǵı ıklinde kesteni erterek jasaıtyn saǵattardyń aýysýy uıqynyń jetispeýshiligin arttyrady. Bul adamǵa psıhofızıologııalyq jáne áleýmettik qajettilikterdi qanaǵattandyrýǵa múmkindik bermeı, densaýlyq pen qaýipsizdikke teris áser etedi. Ásirese, bul balalardyń damýy úshin asa mańyzdy.
Kún ýaqytyna sáıkes kelmeıtin saǵattarmen turaqty ómir súrý adamdardyń bıorıtmderin buzady. Bul metabolıkalyq sındromnyń joǵarylaýy, júrek aýrýlary, uıqynyń buzylýy jáne depressııa sııaqty densaýlyqqa áser etedi.
Hronomedıınanyń jańa salasy ýaqyttyń dáldigin mańyzdy dep kórsetedi. Bul kúnniń ýltrakúlgin sáýleleriniń áserin azaıtý nemese medıınalyq manıpýlıaııalardy dál josparlaý úshin qajet.
Zertteýshilerdiń pikirinshe, jazǵy ýaqytqa aýysqan kezde jaǵymsyz áserler kóktemde jazǵy ýaqytqa aýysqannan keıin bir aptadan bastap kórinedi jáne jazǵy ýaqytta sozylmaly túrde baıqalady.
Hronobıologııalyq turǵydan oqytý men jumys qabileti kún ýaqytymen, ıaǵnı adamdardyń bıologııalyq jáne kún tártibimen sáıkes kelgen kezde jaqsyraq bolady.
2004-2005 jyldary úkimet jyl saıynǵy jazǵy ýaqytqa kóshýdi alyp tastaý týraly sheshim qabyldaǵan bolatyn. V.Fesenkov atyndaǵy Astrofızıkalyq ınstıtýt, Genetıka jáne fızıologııa ınstıtýty, sondaı-aq Geografııa jáne sý qaýipsizdigi ınstıtýty bul sheshimniń halyq densaýlyǵyna, ekonomıkaǵa jáne saıasatqa áserin zertteýdi usyndy.
2023 jyly usynysty Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Saýda jáne ıntegraııa mınıstrligimen birge qarastyrdy. Ǵalymdar men sarapshylar UTC + 5 biryńǵaı ýaqyt beldeýin engizý týraly usynysty qoldady. Saǵattardy aýystyrýdy 2024 jylǵy 29 aqpannan 1 naýryzǵa qaraǵan túni júzege asyrý josparlandy.
2024 jyly E-Petition.kz portalynda «Ýaqytty keri qaıtarý» petıııasy qaralyp, resmı túrde qanaǵattandyrýdan bas tartyldy.
Birtutas ýaqyt beldeýine kóshý bastapqyda qolaısyzdyqtar týdyrýy múmkin. Degenmen, bul kezeńge aǵza birtindep beıimdeledi. Munymen qatar jaryqtandyrý, ınfraqurylym jáne múgedektigi bar adamdar úshin qolaıly jaǵdaı jasaý mańyzdy.
Ekonomıka, menedjment, psıhologııa, áleýmettik jumys jáne hronomedıına baǵyttary boıynsha qosymsha ǵylymı zertteýlerdiń qajettiligi saqtalýda.
Áleýmettaný ǵylymdarynyń doktory,
professor, L.N. Gýmılev atyndaǵy
EUÝ prorektory L. Tólegenqyzy
