Jalǵan aqparatpen jáne qoǵamdyq sanany manıpýlıaııalaýmen kúresý úshin aǵartýshylyq naýqandar júrgizip, senimdi jáne tekserilgen aqparat kózderin jarııalap, halyq arasynda synı oılaýdy damytý qajet.
Jalǵan aqparat taratqandardy anyqtap, jazalaý úshin quqyq qorǵaý jáne memlekettik organdarmen birlesip jumys isteý mańyzdy.
Qarjy pıramıdalary men ınternet-alaıaqtyqpen kúresý úshin alaıaqtardan qorǵaný ádisteri boıynsha aǵartý jumystaryn júrgizý, alaıaqtyqpen kúresý boıynsha zańnama jáne memlekettik organdardyń ókilettikteri týraly aqparattandyrý qajet. Sondaı-aq qarjylyq ınstıtýttarmen jáne banktermen jalǵan shemalar týraly aqparat almasý úshin jumys isteý kerek.
Óz-ózine qol jumsaýdyń aldyn alý týraly sóz bolǵanda, qıyndyqtar men depressııaǵa ushyraǵan adamdarǵa psıhologııalyq qoldaý kórsetý jáne keńes berý mańyzdy. Sýııdtiń aldyn alý ádisteri týraly aqparattyq naýqandar júrgizip, daǵdarysty jaǵdaıǵa tap bolǵandarǵa kómek pen qoldaý kórsetý qajet. Psıhologııalyq kómek pen keńes alýǵa jaǵdaı jasaý mańyzdy.
Internet-alaıaqtardyń quryǵyna túsken jaǵdaıda ne isteý kerek?
1. Tranzakııany bloktaý úshin tólem júrgizilgen bankke nemese tólem júıesine dereý habarlasyńyz.
2. Bolýy múmkin tergeý jáne aqshany qaıtarýǵa kómektesý úshin oqıǵa týraly polıııaǵa nemese qaýipsizdik qyzmetine habarlańyz.
3. Alaıaqtyqty dáleldeýge kómektesetin barlyq dálelderdi (elektrondyq hattar, skrınshottar, túbirtekter, t.b.) saqtańyz.
4. Bank kartalarymen nemese tólem júıelerimen baılanysty barlyq shottaryńyzdaǵy qupııa sózderdi ózgertińiz.
5. Bolashaqta alaıaqtyqqa urynbaý úshin onlaın satyp alý kezinde muqııat jáne muqııat bolyńyz.
Buqaralyq aqparat quraldaryn onlaın alaıaqtyq týraly eskertý mańyzdy, sebebi ol adamdardy aqshany, jeke aqparatty joǵaltýdan jáne basqa da jaǵymsyz saldardan qorǵaýǵa kómektesedi. Buqaralyq aqparat quraldary keń aýdıtorııany alaıaqtyqtyń ártúrli túrlerinen habardar etip, adamdarǵa eskertý jasap, jelide qyraǵyraq jáne muqııat bolýǵa kómektese alady. Internettegi alaıaqtyq týraly habarlaý, sondaı-aq onlaın qylmysqa qatysty zańnama men jaýaptardy jaqsartýǵa kómektesedi.
Jalǵan aqparat - bir adamnyń ómiri túgili, bir memleket pen ekinshisin soǵysqa aparýy da ábden múmkin. Jalǵan aqparat óte qaýipti ári bul aqparat aǵyny tolǵan zamanda óte qaýipti deýge de bolady.
Jańalyqtar ómirimizdiń ajyramas bóligi. Aqparat barlyq jerden keledi jáne mundaı tyǵyz aqparattyq óristiń janama áseri júıke júıesiniń shamadan tys júktelýi ǵana emes, sonymen qatar jalǵan bolyp tabylady. Kún saıyn senimdi faktilerge qatysy joq habarlamalar kóbeıip keledi.
Jalǵan habarlamalar abaısyzda áreketterge túrtki bolyp, adamdardyń densaýlyǵyna qaýip tóndiredi, qoǵamda dúrbeleń týǵyzady
Jalǵan aqparat pen sapasyz jýrnalıstıka keshe ǵana bolǵan joq. Biraq qol jetimdi ınternet pen smartfondardyń arqasynda áleýmettik jelilerdiń jyldam tanymal bolýyna jáne mazmundy taratý jyldamdyǵyna baılanysty jaǵdaı nasharlady. Kún saıyn bizdi qarama-qaıshy jańalyqtardyń aǵyny jaýyp jatyr - bul gaz jáne kommýnaldyq qyzmetter baǵasynyń ósýi, áskerı agressııa qaýpi nemese vırýstyń jańa shtammy deýge keledi.
Iá, ásirese áleýmettik jeliler men BAQ arqyly jalǵan aqparat tez taralady. Jańalyqtarda nemese tanymal platformalarda jalǵan aqparat paıda bolǵan kezde, ol tez taralyp, joqqa shyǵarylmas nemese joıylmas buryn keń taraýy múmkin. Biz kórgen jáne oqyǵan aqparatqa syn kózben qarap, olarǵa senbes buryn faktilerdi tekserý mańyzdy.
Qazaqstanda senimsiz aqparattyń (feık jańalyqtar) taralý problemasy ózekti kúıinde qalyp otyr jáne sońǵy jyldary tipti ósýde. Bul aqparat óte tez jáne jıi durys tekserilmeı taralatyn áleýmettik jeliler men messendjerlerdi belsendi paıdalaný sııaqty birneshe faktorlarǵa baılanysty. Sondaı-aq jalǵan aqparattan zardap shegýi múmkin azamattardyń ar-namysy men abyroıyn qorǵaý mańyzdy aspekt bolyp tabylady. Jalǵan aqparat jeke tulǵalar men uıymdardyń bedeline aıtarlyqtaı nuqsan keltirip, qoǵamda dúrbeleń týdyrýy múmkin. Máseleni kúrdelendiretin bolsaq, kóptegen paıdalanýshylarda shynaıy jáne jalǵan aqparatty ajyrata alatyn synı oılaý jáne medıa saýattylyq daǵdylary joq. Osylaısha, feık jańalyqtardyń taralýyna qarsy kúres tek zańnamalyq sharalardy ǵana emes, sonymen qatar halyq arasynda aqparattyń habardarlyǵy men synı qabyldaý deńgeıin arttyrýdy qamtıtyn keshendi tásildi talap etedi.
Qazaqstanda jalǵan aqparat taratqany úshin qylmystyq jáne ákimshilik jaýapkershilik qarastyrylǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Qylmystyq kodeksiniń 274-babyna sáıkes, kórineý jalǵan habarlama jasaý – zardaptyń aýyrlyǵyna qaraı aıyppul salýǵa, qoǵamdyq jumystarǵa tartýǵa ne jeti jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady.
Qazaqstanda jalǵan aqparat taratýǵa qarsy zań bar, biraq onyń tıimdiligin ár túrli baǵalaýǵa bolady. Keıbir jaǵdaılarda jaza jetkilikti túrde qatal bolmaýy múmkin, bul árdaıym tejeý quraly bola bermeıdi. Degenmen, shamadan tys aıyppuldar sóz ben sóz bostandyǵyna áser etýi múmkin, bul saqtyqty qajet etedi.
