QR Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgı azamattarmen jedel özara ıs-qimyl jasau üşın kommunikasiianyŋ barlyq arnalaryn paidalanady.
Halyqqa qarjylyq retteuşınıŋ, qarjy ūiymdarynyŋ, retteletın subektılerdıŋ qyzmetı turaly aqparattyŋ qoljetımdılıgı men tolyqtyǧyn arttyru maqsatynda Agenttıkte 2021 jylǧy 24 mamyrdan bastap myna nömır boiynşa call-ortalyq jūmys ısteidı: +7 727 237 1000.
Call-ortalyq arqyly qarjylyq qyzmetterdı tūtynuşylar öz qūqyqtary men müddelerın qorǧau, qoldanystaǧy zaŋnama normalaryn tüsındıru mäselelerı boiynşa konsultasiialar ala alady. Sondai-aq şūǧyl sipattaǧy mäselelerdı tıkelei qarjy, mikroqarjy ūiymdarymen jäne kollektorlyq agenttıktermen jedel şeşuge, qarjylyq alaiaqtyq jaǧdailary jäne qarjylyq piramidalardyŋ qyzmetı turaly habarlauǧa mümkındık tudy.
Paidalanuşylar öz sūraqtaryn tıkelei Agenttıkke 2020 jylǧy 25 mausymnan bastap jūmys ısteitın «Fingramota Online» mobildı qosymşasy arqyly jıbere alady. Onda 14 taqyryptyq bölım bar, olardyŋ bırı «Qarjylyq piramidalar jäne qarjylyq alaiaqtyq» dep atalady, onda kümändı ūiymdardyŋ qyzmetı boiynşa konsultasiia aluǧa, sız kezdesken alaiaqtyq shemalar, küdıktı sıltemeler, äleumettık jelılerdegı akkaunttar, onlain-toptar jäne t. b. turaly habarlauǧa bolady.
Sūraq: Bügınde alaiaqtyqtyŋ qandai jaŋa türlerı bar jäne qarjylyq alaiaqtardy qalai bıluge bolady?
Jauap: internet mümkındıkterınıŋ keŋeiuımen jäne IT-tehnologiialardyŋ damuymen jeke derekterdı ūrlauǧa mümkındık beretın türlı alaiaqtyq shemalar jetıldırılude. Qaskünemder olardy özderınıŋ paidakünemdık maqsattary üşın paidalanady.
Alaiaqtardyŋ jaŋa shemalary - aldaudyŋ jetıldırılgen täsılderı. Eger būryn alaiaqtyq shemalarda negızınen jalǧan internet-resurstar paidalanylǧan bolsa, qazır jalǧan mobildı qosymşalar belsendı qoldanylady.
Sonymen qatar telefon alaiaqtyqtary äleuettı qūrbandarmen bailanys üşın messendjerlerdı (mysaly, Telegram, WhatsApp) keŋınen qoldanumen almastyryldy. Alaiaqtyqtyŋ barlyq türlerı bır närsege baǧyttalǧan — paidalanuşylardyŋ senımıne kırıp konfidensialdy aqparatty alu.
Alaiaqtar azamattarǧa öte tiımdı talaptarmen türlı aksiialarǧa qatysudy ūsynulary mümkın, olar qazırgı kezde tauarlar men körsetıletın qyzmetterge aqy töleu kezınde keŋınen qoldanylatyn QR kodtardy qoldan jasai alady. QR-kod arqyly tıptı keibır memlekettık körsetıletın qyzmetterdı de aluǧa bolady.
Alaiaqtar maşinalyq oqytu men zamanaui söileu tehnologiialarynyŋ mümkındıkterın qoldana bastady. Mäselen, eger būryn alaiaqtar negızınen özderı qoŋyrau şalsa, qazır qoŋyraulardyŋ basym köpşılıgı dauys robottarynyŋ kömegımen jasala bastady. Jäne de būrynǧydai IP-telefoniia arqyly ziiankester kez kelgen nömırdı qoldan jasaidy, būl olarǧa özderın kez kelgen adam: bankterdıŋ, qūqyq qorǧau organdarynyŋ, türlı kompaniialardyŋ qyzmetkerlerı retınde tanystyruǧa mümkındık beredı.
Telefon alaiaqtyqtarynyŋ dauys robottaryn (bottardy) qoldanatyn jaŋa shemasy būrynnan mälım shemalardan aiyrmaşylyǧy az. Robottar jansyz qoŋyrau şalu funksiiasyn oryndaidy. Qoŋyrau avtomatty türde ötedı jäne bot memlekettık tılde jäne orys tılınde de qandai da bır aqparatty rastaudy nemese terıske şyǧarudy ūsynady. Köp jaǧdaida avtomatty türde eskertulerdı halyq şynaiy banktıŋ qoŋyraulary retınde qabyldaidy - alaiaqtyqtyŋ mūndai türınıŋ basty qauıptılıgı osy. Abonent sol nemese basqa bır aqparatty rastaǧannan keiın qoŋyrau ädettegı aldau shemalaryn qoldanatyn operatorǧa auystyrylady.
Bottardyŋ kömegımen alaiaqtar robottarǧa jappai qoŋyrau şalulardy berıp, operatorlardyŋ jūmysyna uaqyt pen aqşany ünemdeidı.
Köp jaǧdaida, alaiaqtar adamdardy olardyŋ şottaryna hakerlık şabuyldar jasalǧany, internettegı jeke kabinettıŋ nemese mobildı bankingtıŋ būzylǧany turaly äŋgımelermen qorqytady. Robot sızge banktıŋ qysqa nömırınen qoŋyrau şaluy mümkın, būl sızdı şatastyryp, sızdıŋ qyraǧylyǧyŋyzdy tömendetuı mümkın jäne böten adamdar sızdıŋ atyŋyzǧa jalǧan kredit almaqşy bolǧany nemese ony resımdep qoiǧany turaly; ärtürlı sanksiialarǧa bailanysty sızdıŋ şotyŋyz būǧattaldy; bank SWIFT halyqaralyq audarymdar jüiesınen ajyratyldy jäne şūǧyl türde aqşany «rezervtık», qauıpsız şotqa audaru qajet dep jäne t. b. turaly aitulary mümkın.
Alaiaqtyq bottar polisiia departamentınıŋ atynan qoŋyrau şalyp, äldebır aiyppūldyŋ boluy jönınde habarlap, tolyq aqparat alu üşın, mysaly, «1» sanyn basudy sūrai alady. Sodan keiın basqa dauystyq «kömekşı» qosylady, olar jariia etetın aqparattyŋ superkonfidensialdy ekenın eskertedı jäne jeke basyn rastau üşın bırqatar sūraqtarǧa jauap beru qajet ekenın aitady, olardyŋ ışınde sızdıŋ tölem derekterıŋız turaly sūraqtar da boluy mümkın.
Taǧy da keŋınen taralǧan shema – telefon alaiaqtary qoldanatyn dauystyq avtomattandyru. Tūtqany köterıp, qoŋyrauǧa jauap bergennen keiın bırden jazba qosylady, onda sız nemese sızdıŋ nömırıŋız konkursta, lotereiada, ūtys oiynynda ūtqanyŋyz turaly aitylady. Ärine, sız naqtylaityn sūraqtar qoiasyz, bıraq bailanystyŋ ar jaǧyndaǧy sözderdıŋ aǧymy toqtamaidy. Eger mūqiiat qoiyp tyŋdasaŋyz, būl qarapaiym audio jazba ekenın tüsınuge bolady, bıraq sızdıŋ söilegenıŋız de jazylyp jatqanyn bırden tüsıne almaisyz.
Esıŋızde bolsyn, alaiaqtar dauysty salatyn robottardyŋ kömegımen maŋyzdy konfidensialdy mälımetterdı aluǧa tyrysady: JSN, jeke basyn kuälandyratyn qūjattyŋ nömırı, kartanyŋ tolyq derektemelerı, SMS-ten alynǧan kod.
Sondai-aq, qasköilerdıŋ sızden «İä» jäne «Men rastaimyn» degen naqty söz tırkesterın aluy maŋyzdy. Ol üşın bottar «Sız Almatyda tūrasyz ba?», «Sız soŋǧy täulıkte tölem jasadyŋyz ba?», «Jüldeŋızdı alyp ketkıŋız kele me?, «Sız menı jaqsy estıp tūrsyz ba?», «Sız būl aqparatty rastaisyz ba?» jäne taǧy basqa. Iаǧni, bottar biometriialyq derekterdı jinaidy, olardy öz müddelerı üşın de qoldana alady.
Alaiaqtardy mynadai belgılerı boiynşa tanuǧa bolady:
- Olar bırınşı qoŋyrau şalyp, özderın kez kelgen adam bolyp tanystyrady, bıraq ärqaşan aqşa turaly äŋgıme bastaidy;
- Olar Sızdı şatastyru üşın qarjyǧa qatysty kez kelgen män-jailar men jaǧdailardy oilap tabady (ırı paida nemese şottardan aqşanyŋ joǧaluy) jäne köbınese olardyŋ oilanuyna jol bermeidı;
- Olar sızdıŋ jeke derekterıŋızdı jäne kartanyŋ tolyq derektemelerın, sonyŋ ışınde artqy jaǧyndaǧy üş taŋbaly kodty aluǧa tyrysyp, psihologiialyq ädısterdı qoldanady.
- Ūiymda QR Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ lisenziiasy bar-joǧyn jäne onyŋ Agenttıkte eseptık tırkeuden ötkenın tekserıŋız. Lisenziianyŋ boluyn qarjylyq retteuşısınıŋ www.gov.kz saitynda «Qyzmetı» bölımınde tekseruge bolady;
- Şartqa qol qoimas būryn ony mūqiiat oqyp şyǧyŋyz. Şartqa qol qoiu arqyly sız kredit ūiymy sızge ūsynatyn talaptarmen tolyq kelısetındıgıŋızdı rastaitynyŋyzdy este saqtaŋyz. Eger sızge tüsınıksız jerı bolsa, menedjerden sūrap naqtylaŋyz. Şartqa bırden qol qoiuǧa asyqpaŋyz, ony üige äkelıp, bärın mūqiiat oqyp şyǧyŋyz.
- PİN-kodty kartaǧa jazbaŋyz jäne ony basqa adamdarǧa aitpaŋyz, ony bankomattar men POS-terminaldardan basqa eş jerge engızbeŋız;
- Kartaŋyzdyŋ tolyq derektemelerın eşkımge aitpaŋyz jäne onyŋ suretın Jelı nemese messendjerlerge salmaŋyz. Eger bıreu sızge aqşa audarǧysy kelse, oǧan kartanyŋ nömırı nemese telefon nömırı ǧana qajet;
- Kartalaryŋyz boiynşa tranzaksiialardyŋ derekterın jedel alyp otyru üşın SMS/Push habarlamalar servisın ıske qosyŋyz jäne onyŋ mätının mūqiiat oqyŋyz, Sız jürgızbegen operasiia turaly habar kelgen jaǧdaida, qūpiiasözdı engızbeŋız jäne bankke qoŋyrau soǧyŋyz;
- Bankten bılıŋız jäne mümkındık bolatyn jaǧdaida, özıŋızdıŋ tölem kartochkaŋyz üşın 3D-Secure (VISA) nemese SecureCode (MasterCard) funksiiasyn qosyp berudı sūraŋyz.
- Eger sız Jelıde onlain sauda jasaiyn dep jatsaŋyz, saittyŋ şynymen internet-dükenge tiesılı ekenıne köz jetkızıŋız jäne mekenjai jolaǧynda saittyŋ jazyluyn mūqiiat tekserıŋız, ol HTTPS-den jäne jabyq qūlyp simvolynan bastaluǧa tiıs;
- İnternet arqyly satyp aluǧa ǧana arnalǧan jeke karta aşyŋyz;
- Kartanyŋ derekterın kümändı saittarda engızgen bolsaŋyz nemese olardy abailamai alaiaqtarǧa habarlap qoisaŋyz, kartany dereu būǧattau üşın bankke habarlasyŋyz.
- Jeke basty kuälandyratyn qūjattardyŋ köşırmelerın qosa alǧanda, beitanys adamdarǧa eşqaşan özıŋızdıŋ derbes derekterıŋızdı aitpaŋyz jäne jıbermeŋız;
- Derbes aqparatty beru talap etıletın kümändı internet-baiqaular men lotereialarǧa qatysudan aulaq bolyŋyz;
- Özıŋızdıŋ elektrondyq poştaŋyz jäne saittardaǧy jeke kabinetterıŋız üşın kürdelı qūpiiasözderdı qoldanyŋyz. Qūpiiasözder ärtürlı, 10 simvoldan joǧary, qūramynda bas jäne kışı ärıpter, sifrlar jäne arnaiy simvoldar boluǧa tiıs. Qūpiiasözdıŋ sız üşın maŋyzynyŋ bolǧany dūrys jäne esıŋızde oŋai saqtai alatyndai qūpiiasöz oilap tabuǧa tyrysyŋyz. Jäne, ärine, ony qūpiia saqtaŋyz.
- Özderıŋızdıŋ elektrondyq qūrylǧylaryŋyzǧa kümändı baǧdarlamalar ornatpaŋyz;
- Gadjetterıŋızge qosymşalardy tek resmi dükenderden jükteŋız;
- Olardan internet-banking servisterın ıske qosatyn qūrylǧylarda lisenziialyq antivirustyq baǧdarlamalyq qamtylymdy qoldanyŋyz.