باسiرە – تراديتسيا، وتكرىۆايۋششايا مالچيكام دۆەري ۆ بۋدۋششەە

4656
Adyrna.kz Telegram

ۋ كازاحسكوگو نارودا نەمالو تراديتسي، كاسايۋششيەسيا دەتەي. ودنا يز نيح باسىرە. ەتو پوداروك، كوتورىي داريتسيا مالچيكۋ، كوگدا ەمۋ دەلاەتسيا وبرەزانيە يلي ناستۋپاەت ۆرەميا پويتي ۆ شكولۋ.

ۆەروياتنو، سلوۆو «باسىرە» پوياۆيلوس يز دۆۋح سلوۆ «باس» (گلاۆنىي) ي «ءىرى» (كرۋپنىي) ي ۆ سيلۋ سينگارمونيزما كازاحسكوگو يازىكا پريوبرەلو وكونچاتەلنۋيۋ فورمۋ.

دەد يلي روديتەلي داريات مالچيكۋ تاي — ودنولەتنەگو كونيا-ستريگۋنكا. ون تاك ي نازىۆاەتسيا «باسiرە تاي». تاكيم وبرازوم رەبەنكۋ داۆالي زنات، چتو ەتو ەگو سوبستۆەننوە، ناچالو ەگو بوگاتستۆا. تاك مالچيكا پودگوتاۆليۆالي ك ۆزروسلوي جيزني، گدە نادو بۋدەت زاراباتىۆات ي بىت بەرەجليۆىم.

مالچيك وبحاجيۆاەت ي سموتريت زا سۆويم كونەم سام. تاكيم وبرازوم

«باسiرە» پوموگاەت پريسپوسوبيتسيا ك بۋدۋششەي ۆزروسلوي جيزني

حۆاستاياس «ۆوت موي باسiرە تاي» پەرەد روۆەسنيكامي، مالچيك گورديتسيا سۆويم پولوجەنيەم ي ۋچيتسيا ترۋديتسيا.

يستوريا باتىرا رايىمبەكا

بىۆالو ي تاك، چتو باسiرە پرەپودنوسيلسيا ۆ دار رودستۆەننيكامي س ماتەرينسكوي ستورونى. كوگدا بۋدۋششەمۋ باتىرۋ رايىمبەكۋ يسپولنيلوس 7 لەت، ەگو دياديا — برات ماتەري باتىر ۋراك يز رودا جالاير — پوداريل پلەمياننيكۋ 1-لەتنەگو كونيا سەروي ماستي ي رازنوە ورۋجيە – ەتو بىلي ايبالتا، سابليا، لۋك، كوپە، شلەم ي كولچۋگا.

رايىمبەك نازۆال سۆوەگو كونيا «كوكويناك»، ناچال وبۋچات، كورميل حلەبوم ي پويل مولوكوم. ۆسكورە كون پولنوستيۋ ۆىپولنيال پريكازانيا رايىمبەكا — كلانيالسيا، سگيبايا كولەني، پلاۆال، پرىگال، لوجيلسيا ي پودنيمالسيا پو پريكازۋ حوزياينا. ۆ بۋدۋششەم كوكويناك ستال ۆەرنىم سپۋتنيكوم رايىمبەكا.

باسiرە وچەن سيلنو ۆليال نا سوزنانيە ي پوۆەدەنيە مالچيكوۆ. ي كازاحي ەتو زنالي وچەن حوروشو. پوتومۋ س دەتمي، ۋ كوگو ەست باسiرە، رازگوۆاريۆالي بولەە سەرەزنو. يزۆەستنىي ۋچەنىي-ەتنوگراف اكسەلەۋ سەيديمبەك ۆ دنەۆنيكە «ويتولعاق» (روجدەننىە مىسلي) تاك ۆسپوميناەت سۆوە دەتستۆو:

«…كاك سەگودنيا پومنيۋ، ۆ شەست يلي سەم لەت يا ۆوزۆراششالسيا س ۆودوپويا سو سۆويم كونەم باسiرە. پوجيلايا جەنششينا، يدۋششايا ناۆسترەچۋ، ۋستۋپيلا منە دوروگۋ. يا، پريۆىكشي ۋۆاجات ستارشيح، سكازال ەي: «اپا، پروحوديتە». نا چتو ونا وتۆەتيلا: «نەت، دوروگوي، نەگوجە پروحوديت پەرەد دجيگيتوم، كوتورىي ۆەدەت سۆوەگو باسiرە، پروحودي تى». ەە تۆەردىي ۋۆەرەننىي گولوس دو سيح پور زۆەنيت ۋ مەنيا ۆ ۋشاح. ۆ توت مومەنت منە پوكازالوس، چتو ۋستۋپيۆشايا منە دوروگۋ جەنششينا نا مويح گلازاح پرەۆراتيلاس ۆ تەنگري-سوزداتەليا. ي دو سيح پور توت سلۋچاي ستويت پەرەد مويمي گلازامي ي ۆولنۋەت سەردتسە ي دۋشۋ».

گدە پوتەريال يا دەتستۆو نا سكاكۋ؟

پولۋچەنيە سۆوەگو باسiرە ۆ سوزناني مالچيكوۆ وستاۆليالو نەيزگلاديموە ۆپەچاتلەنيە. مۋكاگالي ماكاتاەۆ ستال بولشيم پوەتوم — ي دۋماەتسيا، تومۋ سپوسوبستۆوۆالا تراديتسيا دارەنيا — باسiرە. ۆسپومينايا ەتو نەزابىۆاەموە سوبىتيە سۆوەگو دەتستۆا، پوەت ناپيسال ستيحوتۆورەنيە. ونو تاك ي نازىۆاەتسيا  «باسIرە»:

جىلقىشى اتام – قامقورشى، اسىل ەدى،

اكەلدى دە، ەرتتەدى باسىرەنى.

ۇزەڭگىمدى تەڭ تەۋىپ، ورنىققانشا،

باسىرەنى قۇلاقتان باسىپ ەدى.

اساۋ تاي موڭكيتۇعىن كورىنبەدى،

تەبىنبەدى، نەمەسە شەگىنبەدى،

اتام تايدىڭ قۇلاعىن قويا بەرىپ،

تىزگىن-شىلبىر ۇستاتىپ: – تەبىن! – دەدى.

سارت ەتكىزىپ ءبىر تەۋىپ ماماعاشتى،

ازەر تۇرعان الا تاي الا قاشتى.

ءبىر تەنتەكتىڭ ۇستىندە ءبىر تەنتەك بار،

ەكى تەنتەك ايداي كەپ جاعالاستى.

جۇيرىك جەلمەن ءبىز قاشان جارىسقالى،

اتامدار دا، اۋىل دا الىستادى.

قوس تەنتەكتىڭ قىزىعىن كوپ كوردى مە،

كورشىلەردىڭ ءيتى دە قالىسپادى.

ۇلاسىپ يتتەر داۋسى اتتان قۇردى،

باسىرەم اتىلادى ساقپان قۇرلى.

ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىر قولعا ۇستاتىپ،

وسىلاي اتام مەنى اتتاندىردى.

قۇلايمىن-اۋ دەگەن ءبىر قاۋىپپەنەن،

شاۋىپ كەلەم، ىزعىتىپ شاۋىپ كەلەم.

اتام تاققان قۇيىسقان ءتۇسىپ قاپتى،

اتتەگەن-اي، قاي جەردەن تاۋىپ بەرەم…

***

دەد تابۋنششيك بىل زابوتليۆ وچەن،

پريۆەل وسەدلاننوگو باسiرە-كونيا.

پوكا يا سەل، ي ناشلي نوگي سترەمەنا،

ون دەرجال باسiرە زا ۋشي دليا مەنيا.

نو تاي كازالسيا دوبرىم، نە ستروپتيۆىم،

نە ستال ۆىداۆات پوۆادكي ۆسە سۆوي،

دەد وتپۋستيل ەگو، سكازاۆ ليش: «سكاچي!»

پوۆودوك ۆرۋچيۆ ۆ رۋكي نەتۆەردىە موي.

ۆميگ كاك ۆ پولەت پومچالسيا كون،

كاك ۆەتەر ۆ پولە سكاكال تاك ون.

وزورنيك نا وزورنيكە سيدەل،

يا ۆ بۋدۋششەە تاك رادوستنو لەتەل.

س ۆەتروم ناپەرەگونكي مى مچاليس ۆدال،

دەد ي اۋل وستاليس ۆدالەكە — نە جال.

ليش لاي سوباك يا سلىشال، زاۆيدوۆاۆشيە نام،

ۆسە وستالوس گدە-تو ۆ پروشلوم، تام.

نام س مويم كونەم تاكيە لاي نيپوچەم،

لەتيت موي باسiرە، يا ك گريۆە پريلنۋل پلەچوم.

كونيا دوۆەريۆ دەد وتكرىل منە پۋت،

ون زنال، چتو ۆرۋچيل منە جيزني سۋت.

سمەيۋتسيا مىسلي، بويسيا، ۋپادەش،

ا يا سكاچۋ، سكاچۋ يا مولودتسوم.

يا گدە-تو دەتستۆو ۋرونيل، تاك يا سكاكال،

چتو سكاجۋ يا دەدۋ، گدە پوتەريال…

پرازدنيك نە حۋجە سۆادبى!

ۆ ناشي دني ەتا تراديتسيا وبرەلا وبليك بولشوگو تورجەستۆا — نە مەنشەگو، چەم سۆادبى. كازاحي س وگرومنوي رادوستيۋ ورگانيزوۆىۆايۋت بولشيە توي پو پوۆودۋ وبرەزانيا ي پرازدنۋيۋت ناچالو ۋچەبى ۆ شكولە. تاكيە تورجەستۆا سەيچاس زاچاستۋيۋ پروۆودياتسيا ۆ وگرومنىح سۆەتلىح زدانياح.

نا پرازدنيك پريگلاشايۋتسيا بليزكيە رودستۆەننيكي، سۆاتى، منوگو درۋزەي، سوسەدي. دەتەي ودەۆايۋت ۆ ناتسيونالنۋيۋ ودەجدۋ س كراسيۆىمي كازاحسكيمي ورنامەنتامي. ينوگدا مالچيكوۆ ودەۆايۋت ۆ كوستيۋم باتىرا: نا گولوۆە شلەم، نا پوياسە يگرۋشەچنىي مەچ، ششيت، كوپە…

پەرەد ناچالوم تويا مالچيكا يلي مالچيكوۆ ۆۆوديات ۆ تويحانۋ نا كونياح ي ۆسە سوبراۆشيەسيا ۆرۋچايۋت يم بايگازى – پوداروك (زاچاستۋيۋ ەتو دەنەجنىە كۋپيۋرى). پوداركي سوبيرايۋتسيا ۆ حۋردجۋنى، كوتورىە ۆيسيات ۋ لۋكي سەدلا. گوستي رادوستنو گوۆوريات يم حوروشيە پوجەلانيا: «حالىقتىڭ ۇلى بول!» (بۋد سىنوم سۆوەگو نارودا), «ءداۋ جىگىت بول!» (راستي سمەلىم دجيگيتوم) ي ت. د. ستارشيە دايۋت باتا – بلاگوسلوۆەنيە. پوتوم ناچيناەتسيا پرازدنەستۆو، زۆۋچات پەسني، گوستي تانتسۋيۋت ي يگرايۋت ۆ رازنىە نارودنىە يگرى.

تاكيە توي حوروشو زاپومينايۋتسيا، يگرايۋت بولشۋيۋ رول ۆ جيزني دەتەي ي سپوسوبستۆۋيۋت ۆ بۋدۋششەم دوستيجەنيۋ پوستاۆلەننىح تسەلەي. «باسiرە» — ودنا يز منوگيح جيزنەۋتۆەرجدايۋششيح نارودنىح تراديتسي.


پىكىرلەر