"قاسيەتتى قازاقستان" كارتاسىنا ەنگەن ورىندار مەن نىسانداردىڭ تولىق ءتىزىمى

4026
Adyrna.kz Telegram

قازاقستاننىڭ جالپىۇلتتىق دەڭگەيدەگى قاسيەتتى ورىندارى مەن كەشەندەرىنىڭ تولىق ءتىزىمى جاريالاندى، دەپ حابارلايدى Baq.kz اقپارات اگەنتتىگى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا قازاقستاننىڭ قاسيەتتى رۋحاني قۇندىلىقتارىن حالىق ساناسىنا ءسىڭىرۋدىڭ ەرەكشە ماڭىزدىلىعىن ايتىپ وتكەن بولاتىن. وسىعان وراي، قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىمەن قازاق حالقىنىڭ تاريحىنان ەلەۋلى ورىن الاتىن قازاقستاننىڭ قاسيەتتى ورىندارىن انىقتاپ، ونىڭ ءتىزىمىن جاساۋ قولعا الىندى. عىلىمي-ساراپتامالىق كەڭەس اشىلىپ، وعان بەلگىلى عالىمدار مەن قوعام قايراتكەرلەرى تارتىلدى. ايماقتاردا جەرگىلىكتى ولكەتانۋشىلار مەن عالىمدار، وبلىستىق اكىمدىكتىڭ قاتىسۋىمەن قاسيەتتى ورىنداردى انىقتاۋ ءۇشىن وبلىستىق جۇمىس توپتارى قۇرىلدى. سولاردىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ 100 قاسيەتتى ورىندارى مەن كەشەندەرىنىڭ ءتىزىمى انىقتالدى. «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى ورىندارى مەن كەشەندەرى» رەتىندە ەرەكشە قاستەرلەنەتىن تابيعي، مادەني مۇرانىڭ، زايىرلى جانە ءدىني ساۋلەتتىڭ ايرىقشا قاستەرلى ەسكەرتكىشتەرى، كەسەنەلەر، سونداي-اق، قازاقستان حالقىنىڭ جادىندا وشپەس ءىز قالدىرعان تاريحي جانە ساياسي وقيعالارمەن بايلانىستى ورىندار ۇعىنىلادى. قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني مۇراسى مەن الەۋمەتتىك-ساياسي ومىرىندەگى ماڭىزدى ورىن الاتىن ۇلتتىق بىرلىك پەن جاڭعىرۋ نىشانى رەتىندەگى نىساندار، سونداي-اق ۇلتتىق بىرلىك پەن جاڭعىرۋ سيمۆولى رەتىندە كورىنەتىن مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي ومىرىندە ماڭىزدى ورىن الاتىن نىساندار مەن كەشەندەر كىردى.

ەلىمىزدەگى بارلىق قاسيەتتى نىساندار بەس توپقا جىكتەلدى.

1. ەرەكشە باعالاناتىن تابيعي مۇرا ەسكەرتكىشتەرى. ەل اۋزىندا كيەلى اتالىپ كەتكەن، كەيبىرەۋى قازىردىڭ وزىندە مەملەكەت قاراۋىندا تۇرعان تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ورىندار.

2. ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر جانە ورتا عاسىرلىق قالالىق ورتالىقتار. بۇل توپقا قالاشىقتار، بەكىنىستەر، پەتروگليفتەر، قورىمدار، حالقىمىزدىڭ قالىپتاسۋىندا ەرەكشە ءرول اتقارعان، قازاق مەملەكەتىنىڭ، ۇلى جىبەك جولىنىڭ قۇرىلۋىنا ۇيىتقى بولعان ورتا عاسىرلىق قالالار كىرەدى.

3. ءدىني جانە عۇرىپتىق ورىندار. بۇنداي قاسيەتتى ورىنداردى اۋليە فەنومەنىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. تۇركى كەزەڭىنە دەيىنگى داۋىردەگى اتتارى اڭىزعا اينالعان، كونە تۇركى ءداۋىرى جانە ورتا عاسىرلارداعى، سونىمەن بىرگە XIX اياعى - XX عاسىردىڭ باسىنا دەيىنگى تاريحي تۇلعالاردى قامتيدى.

4. تاريحي تۇلعالارعا قاتىستى قاسيەتتى ورىندار. قازاقستان تاريحىندا ەلەۋلى ورىن الاتىن، بۇكىل ءومىرىن قازاق ەلىنىڭ بوستاندىعى مەن ەگەمەندىگىنە ارناپ، ءۇش ءجۇزدىڭ باتىر-بيلەرىن جيىپ، ەلدىك ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشكەن حاندار، قازاق حاندىعىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن قازاقتىڭ باتىرلارى، ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىلەرى، قولباسشىلار، عىلىم مەن بىلىمگە، مادەنيەتكە ۇلەس قوسقان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، اقىندار، عالىمدار، اعارتۋشىلار تۋرالى ءمانى زور جەرلەر الىنىپ وتىر.

5. ساياسي، تاريحي وقيعالارعا بايلانىستى قاسيەتتى ورىندار. قازاق دالاسىندا قازاق حالقىنىڭ بىرلىگى ءۇشىن بولعان شايقاستاردى، ەرلىكتى، باتىرلىقتى، قايسارلىقتى ناسيحاتتايتىن، ەلدىڭ بىرلىگىن بىلدىرەتىن ەسكەرتكىشتەر مەن ەل جادىندا وشپەس ءىز قالدىرعان قاسىرەتتى ورىندار. قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورنى بار مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا نىشاندارى ەنىپ وتىر.

1. ەرەكشە باعالاناتىن تابيعي مۇرا ەسكەرتكىشتەرى

1. اۋليەتاۋ (اقمەشىت), ەدىگە تاۋى، التىن شوقى – قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى.

2. قازىعۇرت تاۋ كەشەنى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، قازىعۇرت اۋدانى.

3. جىلاعان اتا بۇلاعى مەن ۇڭگىرى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى

4. اقمەشىت ۇڭگىرى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى.

5. بەكتاۋ اتا تاۋى جانە ۇڭگىرى – قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانى.

يمانقارا كەشەنى – اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانى.

6. اقتاس تاۋىنداعى قوڭىر اۋليە ۇڭگىرى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى.

باياناۋىل تاۋىنداعى قوڭىر اۋليە ۇڭگىرى – پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانى.

7. وقجەتپەس جارتاسى – اقمولا وبلىسى، بۋراباي اۋدانى.

8. مۇزتاۋ – شىعىس قازاقستان وبلىسى، كاتونقاراعاي اۋدانى.

حان ءتاڭىرى تاۋلارى – الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى.

9. وتپان تاۋ تاريحي-مادەني كەشەنى – ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى.

10. شارىن شاتقالى – الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى.

11. جامانشىڭ كراتەرى – اقتوبە وبلىسى، ىرعىز اۋدانى.

12. تامشىبۇلاق بۇلاعى – الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانى.

2. ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر جانە ورتا عاسىرلىق قالالىق ورتالىقتار

1. تورعاي گەوگليفتەرى – قوستاناي وبلىسى. جانگەلدى، امانگەلدى اۋداندارى مەن ارقالىق قالاسى

2. تاڭبالى (تامعالى) تاس ارحەولوگيالىق كەشەنى– قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى.

تەرەكتى اۋليە پەتروگليفتەرى – الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانى.

3. اقباۋىر تاريحي-ارحەولوگيالىق كەشەنى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، ۇلان اۋدانى.

4. بەرەل، شىلىكتى، تاقساي، ارالتوبە، بورالداي، ەسىك تاريحي-ارحەولوگيالىق كەشەندەرى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، كاتونقاراعاي اۋدانى. شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان اۋدانى. باتىس قازاقستان وبلىسى، تەرەكتى اۋدانى. اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانى. الماتى قالاسى. الماتى وبلىسى، ەڭبەكشىقازاق اۋدانى.

5. بوتاي قونىسى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ايىرتاۋ اۋدانى.

6. بەعازى ارحەولوگيالىق كەشەنى – قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانى.

7. «قامىستى» (قازارقايم) قورعانىسى – قوستاناي وبلىسى، دەنيسوۆ اۋدانى.

8. بوزوق قالاشىعى – استانا قالاسى.

9. شىرىك-رابات قالاشىعى – قىزىلوردا وبلىسى، قارماقشى اۋدانى.

10. وتىرار قالاشىعى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، وتىرار اۋدانى.

11. تاراز قالاشىعى – جامبىل وبلىسى، تاراز قالاسى

12. ياسcى (كۇلتوبە، تۇركىستان) قالاشىعى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

13. قوسباتىر-قۋماي مەموريالدى كەشەنى – اقمولا وبلىسى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانى.

14. جانكەنت قالاشىعى – قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى.

15. سىعاناق قالاشىعى – قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى.

16. جەنت قالاشىعى – قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى.

17. اقىرتاس كەشەنى – جامبىل وبلىسى، تاراز قالاسى

18. مەركى، جايسان تۇركى عۇرىپتىق كەشەنى – جامبىل وبلىسى، مەركى، شۋ اۋداندارى.

19. قويلىق قالاشىعى – الماتى وبلىسى، سارقاند اۋدانى.

20. قىزىلقالا قالاشىعى – ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى.

21. اقكول-جايىلما قالاشىعى – پاۆلودار وبلىسى، ەكىباستۇز اۋدانى.

22. سارايشىق قالاشىعى – اتىراۋ وبلىسى.

23. سايرام قالاشىعى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سايرام اۋدانى.

24. ساۋران قالاشىعى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

25. سوزاق قالاشىعى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى.

26. جايىق قالاشىعى – باتىس قازاقستان وبلىسى، ورال قالاسى.

3. ءدىني جانە عيبادات ورىندارى بولىپ تابىلاتىن ورىندار

1. دومباۋىل، ەكىدىڭ عۇرىپتىق ەسكەرتكىشتەرى – قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى، جەزقازعان قالاسى. قوستاناي وبلىسى، ارقالىق قالاسى.

2. ۇكاش اتا كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

3. قورقىت اتا مەموريالدى كەشەنى – قىزىلوردا وبلىسى، قارماقشى اۋدانى.

4. بەگىم انا مۇناراسى، جۇبان انا كەسەنەسى – قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانى.

5. ابات-بايتاق كەسەنەسى – اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى.

6. بابا تۇكتى شاشتى ءازىز كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى.

7. ايشا ءبيبى، بابادجا حاتۋن كەسەنەلەرى – جامبىل وبلىسى، جامبىل اۋدانى.

8. يبراھيم اتا، قاراشاش انا، گاۋھار انا كەسەنەلەرى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سايرام اۋدانى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

9. بايدىبەك بي، دومالاق انا كەسەنەلەرى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى.

10. يسمايل اتا ساۋلەت كەشەنى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، قازىعۇرت اۋدانى.

11. بوتاعاي كەسەنەسى – اقمولا وبلىسى، قورعالجىن اۋدانى.

12. قوراسان اتا كەسەنەسى، تولەگەتاي-قىلىشتى اتا كەشەنى – قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانى.

13. «ازىرەت سۇلتان» تاريحي-مادەني كەشەنى (ق.ا.ياسساۋي كەسەنەسى،سالقام جاڭگىر حان، تاۋكە حان، ابىلاي حان، شاقشاق جانىبەك، قاز داۋىستى قازىبەك بي، قانجىعالى بوگەنباي، جاۋعاش باتىر جانە باسقادا ۇلى تۇلعالاردىڭ جەرلەنگەن جەرى) – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

14. ماڭعىستاۋ جەرىندەگى قورىمدار مەن جەراستى مەشىتتەرى: بەكەت اتا (وعىلاندى جەرىندەگى، XVIII ع.), شوپان اتا، كونە بەينەۋ جانە بەكەت-اتا، قارامان اتا، ماسات اتا، شاقپاق اتا، سۇلتان-ەپە سايى، سيسەم اتا – ماڭعىستاۋ وبلىسى، قاراقيا اۋدانى، ماڭعىستاۋ اۋدانى، تۇپقاراعان اۋدانى، بەينەۋ اۋدانى.

15. ارىستان باب كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، وتىرار اۋدانى.

16. قاراحان كەسەنەسى – جامبىل وبلىسى، جامبىل اۋدانى.

17. قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋ كەسەنەسى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز اۋدانى.

18. جوشى حان كەسەنەسى – قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى، جەزقازعان قالاسى.

19. الاشا حان كەسەنەسى – قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى.

20. تەكتۇرماس كەشەنى – جامبىل وبلىسى، بايزاق اۋدانى.

21. ۇشقان اتا،اقمەشىت قورىمدارى، قۇلشان اتا جەراستى مەشىتى اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانى.

22. بۇقار جىراۋ، قوجابەرگەن جىراۋ كەسەنەلەرى – قاراعاندى وبلىسى، بۇقار جىراۋ اۋدانى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانى.

23. قارابۋرا كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى.

24. ويسىلقارا قورىمى – اقتوبە وبلىسى، حرومتاۋ اۋدانى.

25. وقشى اتا كەسەنەسى – قىزىلوردا وبلىسى، شيەلى اۋدانى.

26. ىرعىزباي اتا، جۇماعازى حازىرەت، يسابەك حازىرەت، ناۋان حازىرەت كەسەنەلەرى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانى. باتىس قازاقستان وبلىسى، سىرىم اۋدانى. پاۆلودار وبلىسى، ەكىباستۇز اۋدانى. اقمولا وبلىسى، كوكشەتاۋ ق.

27. ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى كەسەنەسى – پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانى.

28. جاركەنت مەشىتى – الماتى وبلىسى، جاركەنت قالاسى.

29. قۇنانباي قاجى، دوسجان يشان، اپپاق-يشان مەشىتتەرى – قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى. اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى.

30. ۆوزنەسەنسك كافەدرالدى شىركەۋى – الماتى قالاسى.

31. حريستوس سپاسيتەل شىركەۋى – قىزىلوردا وبلىسى، قىزىلوردا قالاسى.

4. تاريحي تۇلعالارعا قاتىستى قاسيەتتى ورىندار

1. قوبىلاندى باتىر مەموريالدىق كەشەنى – اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى.

2. ەسىم حان كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان قالاسى.

3. حاقنازار حان كەسەنەسى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى.

4. جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى كۇرەسكەن باتىرلاردىڭ كەسەنەلەرى: قاپال باتىر، قاراساي جانە اعىنتاي باتىرلار، ەسەت كوكىۇلى، شانىشقىلى بەردىقوجا، قابانباي باتىر، باراق قارابالۋانۇلى، مالايسارى توقتاۋىلۇلى، رايىمبەك باتىر، ناۋرىزباي كۇتتىمبەتۇلى، ولجاباي تولەبايۇلى، جيدەباي قوجانازارۇلى، قۇدايبەردى قۇلسارى، بايان باتىر، جاسىباي ءومىرۇلى، بايعوزى نايمانتايۇلى، ەر جانىبەك بەرداۋلەتۇلى – الماتى وبلىسى، ەسكەلدى اۋدانى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ايىرتاۋ اۋدانى. اقتوبە وبلىسى، العا اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى. اقمولا وبلىسى، تسەلينوگراد اۋدانى. قوستاناي وبلىسى، سارىكول اۋدانى. الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانى الماتى قالاسى. الماتى وبلىسى، سارقاند اۋدانى. اقمولا وبلىسى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ەسىل اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى. پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانى. شىعىس قازاقستان وبلىسى، جارما اۋدانى.

5. حان مولاسى مەموريالدىق كەشەنى (ابىلقايىر حان، XVIII ع.) – اقتوبە وبلىسى، ايتەكە بي اۋدانى.

6. ابىلاي حان رەزيدەنتسيا كەشەنى، ابىلاي حان الاڭى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى. پەتروپاۆل قالاسى. اقمولا وبلىسى، بۋراباي اۋدانى.

7. ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس باتىرلارىنىڭ كەسەنەلەرى: ماحامبەت وتەمىسۇلى، يساتاي تايمانۇلى، ەسەت كوتىبارۇلى، جانقوجا نۇرمۇحامەدۇلى، باراق ساتىبالدىۇلى، بايزاق داتقا – اتىراۋ وبلىسى، ماحامبەت اۋدانى. اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى. اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى. قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى. ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى. جامبىل اۋدانى، بايزاق اۋدانى.

8. كەنەسارى حان ۇڭگىرى، كەنەسارى قاسىمۇلى باستاعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس باتىرلارىنىڭ كەسەنەلەرى: اعىباي قوڭىربايۇلى، بوپاي حانىم، باۋبەك باتىر، جاۋكە نازارعۇلۇلى، بۇحارباي ەستەكبايۇلى، بەسپاقىر كەسەنەسى، قاراوتكەل مۇسىلمان زيراتى (ك.قاسىمۇلى باتىرلارى جەرلەنگەن جەرى) – اقمولا وبلىسى، بۋراباي اۋدانى. قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانى. اقتوبە وبلىسى، ايتەكە بي اۋدانى. اقمولا وبلىسى، جاقسى اۋدانى. قوستاناي وبلىسى، ارقالىق قالاسى. قىزىلوردا وبلىسى، جالاعاش اۋدانى. اقمولا وبلىسى، قورعالجىن اۋدانى. استانا ق.

9. تاتتىمبەت قازانعاپۇلى، داۋلەتكەرەي شىعايۇلى كەسەنەلەرى – قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى. باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى.

10. التىنەمەلدەگى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ مەموريالدىق كەشەنى جانە جەرلەنگەن جەرى، سىرىمبەت مەكەنى – الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانى. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ايىرتاۋ اۋدانى.

11. ىبىراي التىنسارين كەسەنەسى – قوستاناي وبلىسى، قوستاناي اۋدانى.

12. ابايدىڭ «جيبەداي-ءبورىلى» تاريحي-مادەني كەشەنى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانى.

13. ت.گ.شەۆچەنكو مەموريالدى كەشەنى – ماڭعىستاۋ وبلىسى، تۇپقاراعان اۋدانى.

14. ف.م.دوستوەۆسكيدىڭ ادەبي-مەموريالدى ءۇيى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، سەمەي قالاسى.

15. جامبىل جاباەۆ كەسەنەسى – الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانى.

16. احمەت بايتۇرسىنۇلى مەموريالدى ءۇيى – الماتى ق.

17. مىرجاقىپ دۋلاتۇلى كەسەنەسى، عۇمار قاراش، سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ جەرلەنگەن جەرى – قوستاناي وبلىسى، جانگەلدى اۋدانى. باتىس قازاقستان وبلىسى، جانىبەك اۋدانى. استانا قالاسى.

18. 1916 ج. كوتەرىلىس باسشىلارى: امانگەلدى يمانوۆتىڭ جەرلەنگەن جەرى، ابدىعاپپار جانبوسىنۇلى جانە كەيكى باتىر كەسەنەلەرى، «ەرەۋىل توبە» – قوستاناي وبلىسى، امانگەلدى اۋدانى. قوستاناي وبلىسى، ارقالىق قالاسى. قوستاناي وبلىسى، ارقالىق قالاسى. الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى.

19. تۇڭعىش پرەزيدەنت تاريحي-مادەني ورتالىعى – قاراعاندى وبلىسى، تەمىرتاۋ قالاسى.

5. ساياسي، تاريحي وقيعالارعا بايلانىستى قاسيەتتى ورىندار

1. تاڭبالى تاس ەسكەرتكىشى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى.

2. وربۇلاق، اڭىراقاي، بۇلانتى شايقاستارى بولعان تاريحي جەرلەر – الماتى وبلىسى. قاراعاندى وبلىسى، ۇلىتاۋ اۋدانى.

3. بىرلىك - ورداباسى مەموريالدى كەشەنى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ورداباسى اۋدانى.

4. بوكەي ورداسى تاريحي كەشەنى – باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى.

5. اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان مونۋمەنت – استانا قالاسى.

6. قارلاگ (دولينكا ك.) جانە جانالىق ك. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ جەرلەنگەن جەرى، – «الجير» مەموريالدى كەشەنى قاراعاندى وبلىسى، دولينكا كەنتى. الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى. اقمولا وبلىسى، تسەلينوگراد اۋدانى.

7. سەمەيدەگى الاش ارىستارى ءۇيى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، سەمەي قالاسى.

جىمپيتىداعى «الاش وردا» ءۇيى – باتىس قازاقستان وبلىسى، سىرىم اۋدانى

8. سەمەي پوليگونى قۇرباندارىنا ارنالعان «ولىمنەن دە كۇشتى» مونۋمەنتى – شىعىس قازاقستان وبلىسى، سەمەي قالاسى.

9. 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسى قابىلدانعان «ۇكىمەت ءۇيى» عيماراتى – الماتى قالاسى.

10. رەسپۋبليكا الاڭى - تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى، «تاۋەلسىزدىك تاڭى» - 1986 جىلى جەلتوقسان وقيعاسىنا ارنالعان ەسكەرتكىش – الماتى قالاسى، رەسپۋبليكا الاڭى.

11. «وتان-انا» - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قازا تاپقان مايدانگەرلەرگە جانە وتان قورعاۋشىلارعا ارنالعان مونۋمەنت – استانا قالاسى.

12. استانا-بايتەرەك، قازاق ەلى مونۋمەنتى، ماڭگىلىك ەل سالتاناتتى اركاسى – استانا قالاسى.

پىكىرلەر