(الاقانداي ەسسە)
ورالحان بوكەيدىڭ «تورتاي مىنەر اقبوز ات» دەگەن ايگىلى اڭگىمەسى ەستەرىڭىزدە بولار... ءبىزدىڭ دە ءبىر تورتايىمىز بولىپ ەدى. ءبىر كلاستا وقىدىق. پارتورگتىڭ بالاسى. اكە-شەشەسى ناعىز زيالى ادامدار. اسىرەسە، اناسى وتە مەيىرىمدى. سىرتتان كەلگەن قوناقتىڭ ءبارى سول ۇيگە تۇسەدى. ءبىر كۇنى بارشاعا بەلگىلى "مەنىڭ اتىم - قوجانىڭ" اۆتورى بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ ءوزىن وسى شاڭىراقتان كوردىك. اۋىلعا ارنايى كەلگەن اتاقتى جازۋشىنى كۇتىپ-باپتاپ جاتقان ءۇيدىڭ بوساعاسىنان سىعالاپ تۇردىق. بەرەكەت بار ەدى بۇل وتباسىندا. ءۇيدىڭ اۋلاسىندا كەسە ءشوپ جاتپايدى. سول تاپ-تازا اۋلادا مۇنتازداي بولىپ وسى بالا جۇرەدى. ءۇستى-باسىنا شاڭ جۇقتىرمايدى. يىعىنا اسىپ الاتىن باۋى بار الا شالباردى بۇكىل اۋىلدا سول عانا كيەدى. اۋىق-اۋىق تور كوز ماتادان تىگىلگەن شالباردىڭ اسپالى رەزەڭكە باۋىن باس بارماعىمەن ىرعاپ-ىرعاپ، تارتىپ-تارتىپ قويادى. بويى ءبىر-اق تۇتام، سونىسىنا قاراماي مىنەزى شاقار. باسىنان ءسوز اسىرمايدى. ال ەندى قابىلەتى دەگەنىڭ عاجاپ! كەز-كەلگەن ەسەپتى شەمىشكىدەي شاعادى. ساباق ايتسا، يمامعا ۇيىعانداي ەلتيسىڭ دە وتىراسىڭ. سۋرەتتى دە كەلىستىرىپ سالادى. ەندى كەرەمەت!
مۇعالىمدەردىڭ ءوزى تاڭ قالادى. ءتورتىنشى كلاستا-اق كوزىلدىرىك كيدى. كوزى – مينۋس «بەس». بىراق ساباقتان ىلعي دا پليۋس «بەس» الادى.
ءبىر كۇنى اپايىمىز كوكتەم تاقىرىبىنا مازمۇنداما جازدىردى. ەرتەڭىنە مۇعالىم ونىڭ جازعانىن جاتىپ كەپ ماقتادى. ماقتايتىنداي بار، مامىر ايىنداعى قاراتەرەڭنىڭ ويى مەن قىرىن، جازىعى مەن قىراتىن كوركەمدەپ تۇرىپ كەستەلەگەن. ماداق ەستىگىمىز كەلىپ تاناۋىمىز دەلديىپ وتىرعان ءبىر توپ بالا لەزدە شاڭ قاۋىپ قالدىق. ءبىر جاعىنان قۋاندىم. ويتكەنى ورالحان اعامىز ايتقانداي، ول مەنىڭ «اپپاق قاردان اققالا جاساپ ويناعان بالا كۇنگى دوسىم» ەدى. ءبارىبىر ونىڭ ەسىل-دەرتى ادەبيەت ەمەس، ەسەپ-قيساپ بولاتىن. تەحنيكانىڭ سىرىن بىلۋگە قۇمارلىعى بىردەن-اق بايقالىپ تۇراتىن. ءبىز كەلەشەكتە ونىڭ ءدۇيىم جۇرتتى اۋزىنا قاراتقان مايتالمان مامان بولاتىنىنا تيتتەي دە كۇماندانبايتىن ەدىك.
ءسويتىپ، مەنىڭ دوسىم، ءبىزدىڭ كلاستىڭ العاشقى «وچكاريگى» قايروش، قايىرجان ايپەشوۆ سول ءتورتىنشى كلاستى بىتىرگەن جازدا قۇم قويناۋىنداعى قاراتەرەڭنەن اۋدان ورتالىعى – ارالعا كوشىپ كەتتى. اكەسىنىڭ جۇمىسى اۋىسىپتى. ارا-تۇرا اۋىلعا كەلىپ تۇردى. ءبىر-ەكى جىلدا ىزديعان قالا بالاسى بولدى دا شىقتى. مەكتەپ ءبىتىردى. اسكەرگە باردى. رەسەيدىڭ ەڭ بەدەلدى وقۋ ورنىنا ءتۇستى. ءتۇرلى سەبەپكە بايلانىستى وقۋىن اياقتامادى. ەسكى دوسىمىزدىڭ ەسكى جاراسىن تىرناماۋ ءۇشىن قاي وقۋ ورنى ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىق. ەگەر ونى بىتىرگەندە ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى تەڭدەسسىز مامان بولاتىنىنا داۋ جوق-تى.
ءبىز ارمان قۋىپ، ارمان ءبىزدى قۋىپ، الماتىعا اتتاندىق. ول اتاقتى ارال بالىق كومبيناتىندا جۇمىس ىستەدى. كادىمگى قاراپايىم جۇمىسشى. ەڭبەك وزاتى. ويتكەنى ول قاي شارۋانى دا ءجۇردىم-باردىم اتقارىپ كورگەن ەمەس. ودان الماتىعا كەتتى. قيىننان قيىستىرىپ ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايتىن زاۋىتتاردا، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىندا تىنباي تەر توكتى. مۇندا جۇرگەندە تەحنيكا سالاسىنداعى بولاشاق عىلىم كانديداتتارى مەن عىلىم دوكتورلارىنىڭ ديسسەرتاتسياسىنا قاجەتتى سان الۋان ەكسپەريمەنتتەردى ازىرلەۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. قىسقاسى، ولاردىڭ جۇمىسىن جاساپ بەردى. اقىسىز-پۇلسىز. جاقسىلاپ ءبىر قولىن قىسسا، جەتىپ جاتىر. بىرەۋگە جاقسىلىق جاساعاننان ءلاززات الادى. «ماسكەۋ كوز جاسىڭا سەنبەيدى» دەگەن فيلمدە ءبىر عىلىم دوكتورى «ديسسەرتاتسيامنىڭ ماتەريالدارىن دايىنداپ بەرگەنى ءۇشىن گوشاعا قارىزدارمىن» دەمەۋشى مە ەدى... بۇل دا سول ءبىر ينستيتۋتتىڭ التىن قولدى گوشاسى بولاتىن.
وقۋ ءتۇس دەپ قانشا قولقالاساق تا، كونبەدى. «ءبىزدىڭ ماڭدايعا ەكى قولىمىزبەن ادال ەڭبەك ەتۋ جازىلعان سياقتى» دەيتىن دە قوياتىن. ءبىر كۇنى كەلدى. مەن وقىعىسى كەلەتىنىن ايتار دەپ قۋانعانمىن. سويتسەم، «ءداۋىر» باسپاسىنىڭ گازەت باسۋشىسى بولعىم كەلەدى، كومەكتەسىڭدەرشى» دەگەنى... تاياق تاستام جەردەگى «ءداۋىردىڭ» باسشىلارى بەيتانىس جىگىتتەن ءارى-بەرى سىر تارتىپ كوردى دە، تياناقتىلىعىن بايقاپ، بىردەن جۇمىسقا الدى. سودان تالاي جىل الپاۋىت باسپاحانانىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقتى.
كەيىن كۇن ساۋلەلى، كوك مايسالى شىمكەنتكە قونىس اۋداردى. قازىر جيىرما جىلعا جۋىقتادى، اقپارات نارىعىندا وزىندىك ورنى بار «ايعاق» گازەتىنىڭ باس مامانى. مامانى عانا ەمەس، التىن قولدى الىبى. باسپاحانانى دا باسقارادى، گازەتتى دە باسادى، ەلەكتر جەلىسىن دە ىسكە قوسادى، تەتىكتەرىن دە جوندەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىر ءوزى – ءبىر باسپاحانا. وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ ارداقتى ازاماتى، بىلىكتى باسشى، مىقتى مەديامايتالمان دۋلات ءابىشتىڭ ەگەۋلى نايزاسى، قايراۋلى قىلىشى.
سول باياعى ارمانشىل تورتايدى تاعى دا ەسكە الار بولساق، قايروش مىنەر اقبوزات ءالى يەسىن تاپقان جوق. قازاقتىڭ بوز دالاسىندا قۇرىق ۇستاعان جىلقىشىدان جالتارىپ ءالى كۇنگە دەيىن شاۋىپ ءجۇر دەسەدى...
تابىلار سەنىڭ يەڭ، اقبوزات! بالكىم، ساعان قايروش دوسىمنىڭ نە ۇلىنىڭ، نە ءبىر نەمەرەسىنىڭ تاقىمى تيەر. لايىم، سوعان جازسىن!
* * *
بۇگىن سول قايروشتىڭ تۋعان كۇنى! اقىرىن-اقىرىن جىلجىپ وتىرىپ الپىسقا كەلدى...
باۋىرجان ومارۇلى
