تاۋەلسىز قازاقستان جىلناماسىندا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىن العاش رەت سوناۋ 1997 جىلدىڭ قازان ايىندا ارناعان ەكەن. مىنە سودان بەرى 25-ءشى مارتە جولداۋ جولداندى.
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەلباسىدان باستى ايىرماشىلىعى - جولداۋدى 3 مارتە قاتارىنان 1 قىركۇيەكتە جاريالادى.
كوپتەگەن ەلدەردە مەملەكەت باسشىسىنىڭ جىل سايىن ءوز حالقىنا جولداۋ ارناپ، باستى ماسەلەلەر جونىندە ءوز ويىمەن ءبولىسىپ، ماقساتتى ايقىنداۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان. بىراق جولداۋ تەك مازمۇندىق تۇرعىدا عانا ەمەس، ونىڭ قاشان، قاي جەردە، قانشا ۋاقىتتا وقىلعانىنا، نەشە سوزدەن قۇرالدى، قانداي باستى ماسەلەلەر ءبىرىنشى كەزەكتە ايتىلدى، قانداي ماسەلەلەر ايتىلمادى ت.ب جان-جاقتى تالقىلاناتىن بىردەن-ءبىر قۇجات.
2019 جىل - 5980 ءسوز
2020 جىل - 8 973 ءسوز
2021 جىل - 8 731 ءسوز
بيىلعى جولداۋدان نە وزگەرەدى؟
- ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى ارتادى:
2018 جىل - 28 284 تەڭگە
2019 جىل - 42 500 تەڭگە
2022 جىل - 60 000 تەڭگە
ەرلان سايىروۆ (قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى): مەنىڭ ويىمشا، جولداۋداعى جاڭالىقتىڭ ءبىرى – ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ ارتۋى. ول 2022 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن وسەدى. بۇل شارا حالقىمىزدىڭ 2 ملن ازاماتىنىڭ تۇرمىس جاعدايىن جاقسارتادى.
- 2025 جىلعا دەيىن 1000 مەكتەپ سالىنادى.
راسۋل جۇمالى (ساياساتتانۋشى): بيىلعى جولداۋ تەك اعىمداعى ماسەلەلەردى شەشۋ عانا ەمەس، سونداي-اق بولاشاققا قاراي بوي تۇزەگەن ىستەردىڭ جوسپارى بولىپ سانالادى. بۇل باعىتتا دا تالاي باتىل دا زاماننىڭ تالابىنا ساي مىندەتتەر قويىلدى.
سولاردىڭ ىشىندە وزىمە ەرەكشە ۇناعان ۇشەۋىن عانا اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبىرىنشىسى، 2025 جىلعا قاراي جاڭادان 1000 مەكتەپ اشۋ. ەكىنشىسى، باسەكەگە قابىلەتتى IT سالاسىنىڭ 100 مىڭ مامانىن دايارلاۋ. ءۇشىنشىسى، قازاقستاننىڭ 10 ءىرى قالاسىن، الماتىنى قوسقاندا، ەكولوگياعا زياندى كومىردەن گاز بەن جاسىل قۋات كوزدەرىنە اۋدارۋ.
قازىر نەشە مەكتەپ بار؟
2020/2021 جىل: 7 440
2019/2020 جىل: 7 398
2018/2019 جىل: 7 393
2000 جىل: 8 353
1991 جىل: 8 841
- ورتالىق ازياداعى كوشباسشىلىق ءرولىمىزدى كۇشەيتۋ جانە الەمدىك ەكونوميكاداعى ورنىمىزدى نىعايتۋ.
ىشكى جالپى ءونىم:
2019 جىل: 4,5%
2020 جىل: - 2,5%
2021 جىل: 2,5%
دانيار اشىمباەۆ (ساياساتتانۋشى) بىلاي دەيدى: "قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز ماقساتىن ناقتى رەفورمالارعا نەگىزدەپ، ماسەلەلى تۇستاردى ايقىنداۋعا تىرىسادى. پرەزيدەنت كوپ جاعدايدا الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ينفراقۇرىلىم، حالىقتىڭ تابىسىنىڭ ارتۋى جانە قارجىلىق ءتارتىپتى ۇستانۋعا باسىمدىق بەرەدى. ول بيۋدجەتتەگى ىسىراپشىلدىقتى ايىپتاپ، ۇنەمدەۋشىككە ءمان بەرۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويدى.
توقاەۆ ۇكىمەتتىڭ ەكونوميكانىڭ قالىپقا كەلتىرۋ بويىنشا اتقارىپ جاتقان جۇمىسىن جوعارى باعالادى. ايتسە دە، ينفراقۇرىلىم جوبالارىنىڭ ساپاسى، ۋاقىتشا جۇمىس ورىندارىنداعى ماسەلەنى ايتپادى. بۇل پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت اراسىندا ءوزارا باسەكەلەستىك جوق ەكەندىگىن اڭعارتادى.
پرەزيدەنت كەي پۋنكتتەردە باعانىڭ ءوسۋى سىندى ماسەلەنى اتاپ ءوتىپ، تۇراقتاندىرۋعا تاپسىرما بەردى.
جولداۋدا قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيادا كوشباسشى بولۋ مىندەتى ايقىن كورىنەدى. مەنىڭ ويىمشا، مەملەكەت بيلىگىنە وڭتۇستىك كورشىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى وڭاي تيمەيدى. بلوكتىڭ كوپ بولىگى جاڭا ساياسي مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ كەرەكتىگىنە ءمان بەرىلەدى.
- تسيفرلاندىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبانىڭ اياسىندا كەمىندە 100 مىڭ جوعارى بىلىكتى ءىت-مامان دايارلاۋ قاجەت.
اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيا سالاسى بويىنشا بولىنگەن گرانت سانى:
2021 جىل - 7 487
باعدات مۋسين (تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترى): بىرىنشىدەن، جىل سايىن جەكە IT-مەكتەپتەردە وقىتۋ ءۇشىن IT-ۆاۋچەرلەر بەرىلەتىن بولادى. وسىلايشا، جەكە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەكتەپتەرى نارىعىنا قولداۋ جاسالىپ، 2025 جىلعا دەيىن 20 مىڭ IT-ۆاۋچەر بەرىلەتىن بولادى. بۇل شارا بارلىق نيەت بىلدىرۋشىلەرگە نارىقتا قۇرىلاتىن جوعارى دارەجەلى IT-مەكتەپتەرىندە IT-ماماندارىن قايتا وقىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «ەكىنشىدەن، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ IT-ماماندىقتارى بويىنشا باعدارلامالاردى وزگەرتۋگە دايىندىق جۇرگىزىلۋدە. ۇشىنشىدەن، ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار داعدىلارى بار سالالىق مامانداردى دايارلاۋ ماقساتىندا IT-ماماندىقتاردى بەيىندى وندىرىستەرمەن بىرىكتىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋدە.
- قىمباتشىلىقتى تەجەۋ
ينفلياتسيا كورسەتكىشى:
2021 جىل - 5,8 %
2020 جىل - 7,5%
2019 جىل - 5,4%
گۇلميرا يلەۋوۆا («ستراتەگيا» الەۋمەتتىك جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇقسك مۇشەسى): وزبەكستان وتكەن جىلى ەكونوميكالىق دامۋ جانە كەدەيلىكپەن كۇرەس مينيسترلىگىن قۇردى. قىتاي دا ءوز حالقىنىڭ كەدەيلىگىمەن كۇرەسىپ، وعان اقشا بولەدى. بىزدەگى حالىقتىڭ شامامەن 4-5% تاماققا اقشانىڭ جەتپەيتىنىن ايتادى. ال 2021 جىلى حالىقتىڭ 13% تاماقتانۋعا اقشاسى جوق ەكەنىن جانە 26% وتباسىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى ناشار جانە وتە ناشار ەكەنىن ايتقان. قازاقتار ءوز كەدەيلىگىن مويىنداعىسى كەلمەيدى، بىراق بۇل كورسەتكىشتەر ويدان قۇراستىرىلعان جوق.
ەندى جولداۋدا ەڭ كوپ قولدانىلعان سوزدەرگە كونتەنت-تالداۋ جۇرگىزىلىپ كورەلىك.
2021 جىل:
ءبىز - 61
جۇمىس - 48
ماسەلە - 46
ەل - 43
ازامات - 40
جاڭا - 38
ۇلت - 38
ۇكىمەت - 32
مىندەت - 31
جۇيە - 30
ەكونوميكا - 24
اۋىل - 22
ءبىلىم - 19
ەڭبەك - 18
ءبىز (61) بىز دەگەندە، «ءبىز» دەگەن كىم ەكەنىن انىقتاپ الۋ ماڭىزدى. ەڭ العاشقى ء"بىز" ءسوزى - تاۋەلسىزدىك – ءبىزدىڭ ەڭ قاستەرلى قۇندىلىعىمىز. ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – ءار ازاماتتىڭ تاۋەلسىزدىك يگىلىگىن سەزىنە الۋى" دەپ كەلتىرەدى. ودان سوڭ، قازاقستان مەملەكەتتىك قارىزى ازدىعىنىڭ جانە ەداۋىر قورى بولعانىنىڭ ارقاسىندا ىندەت سالدارىن ءبىرشاما ءتيىمدى ەڭسەرۋدە. بۇل – ءبىزدىڭ ەلەۋلى باسەكەلىك ارتىقشىلىعىمىز. ودان ايىرىلىپ قالماۋىمىز كەرەك" - دەپ، ايتا كەلە ەل ىشىندەگى ينفلياتسيا ماسەلەسىن تەجەۋ. وتاندىق ۆاكتسينا، NEET جاستار، ءبىلىم سالاسى، كاسىبيلىك، ەڭبەك نارىعىنداعى كوشى-قون ت.ب پروبلەمالاردى شەشۋ كەرەكتىگىن العا تارتادى.
جولداۋدىڭ سوڭعى جاقتارىندا ء"بىزدىڭ ازاماتتارىمىز ءۇشىن كەلىسىم مەن تولەرانتتىلىق – مادەنيەتتەر مەن تىلدەردى ءوزارا توعىستىراتىن ءومىردىڭ شىنايى كورىنىسى، ناقتى بولمىسى. ءبىز – كونستيتۋتسيادا ايتىلعانداي، ءبىرتۇتاس حالىقپىز. ءبىزدىڭ ناعىز كۇشىمىز – وسىندا . ءبىزدىڭ كۇش-قۋاتىمىز – بەرەكەلى بىرلىكتە! ەندەشە، بىرلىگىمىزدى بەكەمدەپ، ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتەيىك! قاسيەتتى وتانىمىز ماڭگى جاساي بەرسىن!" - دەپ تۇيىندەيدى.
2020 جىل:
جۇمىس - 63
جاڭا - 57
ءبىز - 52
ۇلت - 47
جۇيە - 46
كاسىپ - 40
مىندەت - 38
قوعام - 36
ەكونوميكا - 35
قۇقىق - 30
رەفورما - 28
بيزنەس - 24
جەمقورلىق - 14
2019 جىل:
مەملەكەت - 58
ماسەلە - 58
ۇكىمەت - 57
جۇمىس - 55
ءبىز - 44
جۇيە - 33
ازامات - 32
ۇلت - 30
مىندەت - 29
قوعام - 23
ەكونوميكا - 22
جاڭا - 19
رەفورما - 13
ەگەر قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جولداۋلارىنا قاراساق، ءبىر ەرەكشەلىكتى بايقاۋعا بولادى. وندا پرەزيدەنت ءسوزى پارلامەنت، ۇكىمەتتەن قاراعاندا از قولدانىلعان. ال "جاڭا" ءسوزى 2019 جىلى از قولدانىلسا، قازىر كوپتەپ پايدالانىلعانىن كورەمىز. بۇل حالىقتىڭ ءار جولداۋدان "جاڭاشىلدىق" پەن "رەفورمانى" كۇتەتىندىگىن اڭعارتسا كەرەك.
ءار جولداۋدا ەڭ العاشقى ايتىلعان توپ-3 پۋنكتتەر
2021 جىل;
- پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدەگى ەكونوميكالىق دامۋ
- دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ
- ساپالى ءبىلىم بەرۋ
2020 جىل:
- مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ جاڭا ۇلگىسى
- جاڭا جاعدايداعى ەكونوميكالىق دامۋ
- تەڭگەرىمدى اۋماقتىق دامۋ
2019 جىل:
- زامان تالابىنا ساي ءتيىمدى مەملەكەت.
- ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ.
- قارقىندى دامىعان جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكا.
قانداي پۋنكت ەڭ سوڭىنان ايتىلدى؟
2021 جىل: ۇلتتىڭ ۇيىسۋى – ودان ءارى دامۋدىڭ باستى فاكتورى
2020 جىل: ۇلتتىڭ جاڭا بولمىسى
2019 جىل: قۋاتتى وڭىرلەر – قۋاتتى ەل.
پرەزيدەنت مىندەتتەر قويدى. ەندى ونىڭ قانشالىق دەڭگەيدە ورىندالاتىندىعىن كورە جاتارمىز.
قانات بايۇزاقوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
