Joldauǧa taldau: Üş jylda ne aityldy?

Täuelsız Qazaqstan jylnamasynda Prezident N.Nazarbaev Qazaqstan halqyna joldauyn alǧaş ret sonau 1997 jyldyŋ qazan aiynda arnaǧan eken. Mıne sodan berı 25-şı märte Joldau joldandy. Qasym-Jomart Toqaevtyŋ elbasydan basty aiyrmaşylyǧy - Joldaudy 3 märte qatarynan 1 qyrküiekte jariialady. Köptegen elderde memleket basşysynyŋ jyl saiyn öz halqyna joldau arnap, basty mäseleler jönınde öz oiymen bölısıp, maqsatty aiqyndau dästürı qalyptasqan. Bıraq Joldau tek mazmūndyq tūrǧyda ǧana emes, onyŋ qaşan, qai jerde, qanşa uaqytta oqylǧanyna, neşe sözden qūraldy, qandai basty mäseleler bırınşı kezekte aityldy, qandai mäseleler aitylmady t.b jan-jaqty talqylanatyn bırden-bır qūjat. 2019 jyl - 5980 söz 2020 jyl - 8 973 söz 2021 jyl - 8 731 söz

Biylǧy joldaudan ne özgeredı?

1. Eŋ tömengı jalaqy mölşerı artady:

2018 jyl - 28 284 teŋge 2019 jyl - 42 500 teŋge 2022 jyl - 60 000 teŋge Erlan Saiyrov (QR Parlament mäjılısınıŋ deputaty): Menıŋ oiymşa, Joldaudaǧy jaŋalyqtyŋ bırı – eŋ tömengı jalaqy mölşerınıŋ artuy. Ol 2022 jyldyŋ 1 qaŋ­­tarynan bastap 60 myŋ teŋgege deiın ösedı. Būl şara halqymyz­dyŋ 2 mln azamatynyŋ tūrmys jaǧdaiyn jaqsartady.

2. 2025 jylǧa deiın 1000 mektep salynady.

Rasul Jūmaly (Saiasattanuşy): biylǧy Joldau tek aǧymdaǧy mäselelerdı şeşu ǧana emes, sondai-aq bolaşaqqa qarai boi tüzegen ısterdıŋ jospary bolyp sanalady. Būl baǧytta da talai batyl da zamannyŋ talabyna sai mındetter qoiyldy. Solardyŋ ışınde özıme erekşe ūnaǧan üşe­uın ǧana atap ötkım keledı. Bırınşısı, 2025 jyl­ǧa qarai jaŋadan 1000 mektep aşu. Ekın­şısı, bäsekege qabılettı IT salasy­nyŋ 100 myŋ mamanyn daiarlau. Üşın­­­şısı, Qazaqstannyŋ 10 ırı qalasyn, Al­­ma­­ty­­ny qosqanda, ekologiiaǧa ziiandy k­ö­mı­r­den gaz ben jasyl quat közderıne audaru. Qazır neşe mektep bar? 2020/2021 jyl: 7 440 2019/2020 jyl: 7 398 2018/2019 jyl: 7 393 2000 jyl: 8 353 1991 jyl: 8 841

3. Ortalyq Aziiadaǧy köşbasşylyq rölımızdı küşeitu jäne älemdık ekonomikadaǧy ornymyzdy nyǧaitu.

Işkı Jalpy Önım: 2019 jyl: 4,5% 2020 jyl: - 2,5% 2021 jyl: 2,5% Daniiar Äşımbaev (Saiasattanuşy) bylai deidı: "Qasym-Jomart Toqaev öz maqsatyn naqty reformalarǧa negızdep, mäselelı tūstardy aiqyndauǧa tyrysady. Prezident köp jaǧdaida äleumettık, ekonomikalyq infraqūrylym, halyqtyŋ tabysynyŋ artuy jäne qarjylyq tärtıptı ūstanuǧa basymdyq beredı. Ol biudjettegı ysyrapşyldyqty aiyptap, ünemdeuşıkke män berudı bırınşı orynǧa qoidy. Toqaev Ükımettıŋ ekonomikanyŋ qalypqa keltıru boiynşa atqaryp jatqan jūmysyn joǧary baǧalady. Äitse de, infraqūrylym jobalarynyŋ sapasy, uaqytşa jūmys oryndaryndaǧy mäselenı aitpady. Būl Prezident pen Ükımet arasynda özara bäsekelestık joq ekendıgın aŋǧartady. Prezident kei punktterde baǧanyŋ ösuı syndy mäselenı atap ötıp, tūraqtandyruǧa tapsyrma berdı. Joldauda Qazaqstannyŋ Ortalyq Aziiada köşbasşy bolu mındetı aiqyn körınedı. Menıŋ oiymşa, memleket bilıgıne oŋtüstık körşımızdıŋ jetıstıkterı oŋai timeidı. Bloktyŋ köp bölıgı  jaŋa saiasi mädeniettı qalyptastyru kerektıgıne män berıledı.

4. Sifrlandyru jönındegı ūlttyq  jobanyŋ aiasynda kemınde 100 myŋ joǧary bılıktı IT-maman daiarlau qajet.

Aqparattyq-kommunikasiia salasy boiynşa bölıngen grant sany: 2021 jyl - 7 487 Baǧdat Musin (Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrı):  Bırınşıden, jyl saiyn jeke IT-mektepterde oqytu üşın IT-vaucherler berıletın bolady. Osylaişa, jeke aqparattyq tehnologiialar mektepterı naryǧyna qoldau jasalyp, 2025 jylǧa deiın 20 myŋ IT-vaucher berıletın bolady. Būl şara barlyq niet bıldıruşılerge naryqta qūrylatyn joǧary därejelı IT-mektepterınde IT-mamandaryn qaita oqytuǧa mümkındık beredı. «Ekınşıden, Bılım jäne ǧylym ministrlıgımen bırlesıp IT-mamandyqtary boiynşa baǧdarlamalardy özgertuge daiyndyq jürgızılude. Üşınşıden, universitettermen aqparattyq tehnologiialar daǧdylary bar salalyq mamandardy daiarlau maqsatynda IT-mamandyqtardy beiındı öndırıstermen bırıktıru boiynşa jūmystar jürgızude.

5. Qymbatşylyqty tejeu

İnfliasiia körsetkışı: 2021 jyl - 5,8 % 2020 jyl - 7,5% 2019 jyl - 5,4% Gülmira İleuova («Strategiia» äleumettık jäne saiasi zertteuler ortalyǧynyŋ prezidentı, ŪQSK müşesı):  Özbekstan ötken jyly Ekonomikalyq damu jäne kedeilıkpen küres ministrlıgın qūrdy. Qytai da öz halqynyŋ kedeilıgımen küresıp, oǧan aqşa böledı. Bızdegı halyqtyŋ şamamen  4-5% tamaqqa aqşanyŋ jetpeitının aitady. Al 2021 jyly halyqtyŋ 13% tamaqtanuǧa aqşasy joq ekenın jäne 26% otbasynyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy naşar jäne öte naşar ekenın aitqan. Qazaqtar öz kedeilıgın moiyndaǧysy kelmeidı, bıraq būl körsetkışter oidan qūrastyrylǧan joq. Endı Joldauda eŋ köp qoldanylǧan sözderge kontent-taldau jürgızılıp körelık. 2021 jyl: Bız - 61 Jūmys - 48 Mäsele - 46 El - 43 Azamat - 40 Jaŋa - 38 Ūlt - 38 Ükımet - 32 Mındet - 31 Jüie - 30 Ekonomika - 24 Auyl - 22 Bılım - 19 Eŋbek - 18 BIZ (61) Bız degende, «bız» degen kım ekenın anyqtap alu maŋyzdy. Eŋ alǧaşqy "Bız" sözı - Täuelsızdık – bızdıŋ eŋ qasterlı qūndylyǧymyz. Bız üşın eŋ maŋyzdysy – är azamattyŋ Täuelsızdık igılıgın sezıne aluy" dep keltıredı. Odan soŋ, Qazaqstan memlekettık qaryzy azdyǧynyŋ jäne edäuır qory bolǧanynyŋ arqasynda ındet saldaryn bırşama tiımdı eŋserude. Būl – bızdıŋ eleulı bäsekelık artyqşylyǧymyz. Odan aiyrylyp qalmauymyz kerek" - dep, aita kele el ışındegı infliasiia mäselesın tejeu. otandyq vaksina, NEET jastar, bılım salasy, käsıbilık, eŋbek naryǧyndaǧy köşı-qon t.b problemalardy şeşu kerektıgın alǧa tartady. Joldaudyŋ soŋǧy jaqtarynda "Bızdıŋ azamattarymyz üşın kelısım men toleranttylyq – mädenietter men tılderdı özara toǧystyratyn ömırdıŋ şynaiy körınısı, naqty bolmysy. Bız – Konstitusiiada aitylǧandai, bırtūtas halyqpyz. Bızdıŋ naǧyz küşımız – osynda . Bızdıŋ küş-quatymyz – berekelı bırlıkte! Endeşe, bırlıgımızdı bekemdep, el üşın eŋbek eteiık! Qasiettı Otanymyz mäŋgı jasai bersın!" - dep tüiındeidı. 2020 jyl: Jūmys - 63 Jaŋa - 57 Bız - 52 Ūlt - 47 Jüie - 46 Käsıp - 40 Mındet - 38 Qoǧam - 36 Ekonomika - 35 Qūqyq - 30 Reforma - 28 Biznes - 24 Jemqorlyq - 14 2019 jyl: Memleket - 58 Mäsele - 58 Ükımet - 57 Jūmys - 55 Bız - 44 Jüie - 33 Azamat - 32 Ūlt - 30 Mındet - 29 Qoǧam - 23 Ekonomika  - 22 Jaŋa - 19 Reforma - 13 Eger Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Joldaularyna qarasaq, bır erekşelıktı baiqauǧa bolady. Onda Prezident sözı Parlament, Ükımetten qaraǧanda az qoldanylǧan. Al "Jaŋa" sözı 2019 jyly az qoldanylsa, qazır köptep paidalanylǧanyn köremız. Būl halyqtyŋ är Joldaudan "jaŋaşyldyq" pen "reformany" kütetındıgın aŋǧartsa kerek. Är joldauda eŋ alǧaşqy aitylǧan top-3 punktter 2021 jyl;

1. Pandemiiadan keiıngı kezeŋdegı ekonomikalyq damu

2. Densaulyq saqtau jüiesınıŋ tiımdılıgın arttyru

3. Sapaly bılım beru

2020 jyl:

1. Memlekettık basqarudyŋ jaŋa ülgısı
2. Jaŋa jaǧdaidaǧy ekonomikalyq damu

3. Teŋgerımdı aumaqtyq damu

2019 jyl:

1. Zaman talabyna sai tiımdı memleket.

2. Azamattardyŋ qūqyqtary men qauıpsızdıgın qamtamasyz etu.

3. Qarqyndy damyǧan jäne inkliuzivtı ekonomika.

 

Qandai punkt eŋ soŋynan aityldy?

2021 jyl: Ūlttyŋ ūiysuy – odan ärı damudyŋ basty faktory  2020 jyl: Ūlttyŋ jaŋa bolmysy 2019 jyl: Quatty öŋırler – quatty el. Prezident mındetter qoidy. Endı onyŋ qanşalyq deŋgeide oryndalatyndyǧyn köre jatarmyz.

Qanat BAIŪZAQOV,

"Adyrna" ūlttyq portaly