بيىل ەلىمىزدىڭ كوپ بولىگىندە قۋاڭشىلىق بولىپ تۇر. وسىعان بايلانىستى اقتوبە وبلىسىنداعى شارۋالار قۋاڭشىلىقتىڭ زاردابىن تارتامىز با دەپ الاڭداۋلى. الايدا وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ماماندارى بيىل وڭىردە جەم-ءشوپ پەن جايىلىمنىڭ جايى جامان ەمەس ەكەنىن العا تارتادى. قازىر وبلىستىڭ بىرقاتار اۋداندارى قۋاڭشىلىقتان زارداپ شەككەن وڭىرلەرگە قولداۋ كورسەتىپ جاتىر.
وبلىستاعى ءىرى قارا وسىرۋمەن اينالىساتىن «بىرلىك» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ەسەت امانجول بيىل اۋىلدىق جەرلەردە جايىلىمدىق جانە شابىندىق جەرلەردىڭ ازايعانىن، اۋىل ماڭىندا جالعا، ءتىپتى قوسالقى جالعا بەرىلەتىن جەردىڭ جوقتىعىن ايتادى.
— جىل وتكەن سايىن جەردىڭ قۇنارلىلىعى تومەندەپ بارادى، ءشوپ باعاسى قىمبات. بيىل شالقار اۋدانى اۋماعىنان ءشوپ شابۋعا قوسىمشا جەر الۋدى كوزدەپ وتىرمىن. قازىر وسىعان بايلانىستى اۋكتسيونعا قاتىسىپ جاتىرمىن. قىسقا ازىق دايىنداۋ باستى ماسەلە بولىپ وتىر. مال سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن قىسقا ءشوپتى مول ەتىپ دايىنداۋ كەرەك، — دەيدى شارۋا.
بۇگىندە «بىرلىك» شارۋا قوجالىعىنىڭ 1150 گەكتار جايىلىمدىق جەرى بار. شارۋانىڭ بازى ىرعىز اۋدانىنىڭ شەڭبەرتال اۋىلىنان 9 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. مۇندا ءىرى قارا، قويعا ارنالعان قورا-جايلارى بار. ەسەت الداعى ۋاقىتتا اسىلتۇقىمدى ءىرى قارا مالىن باعىپ، مال شارۋاشىلىعىنىڭ وسى باعىتىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ال ازىرگە قازاقى سيىر تۇقىمىن كوبەيتىپ جاتىر.
ال وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قۇسايىن سارسەمبايدىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا وبلىستا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنا بەكىتىلگەن 26 970,2 مىڭ گەكتار جەر بار. ونىڭ ىشىندە جايىلىم جەر كولەمى 25 294,1 مىڭ گەكتار بولسا، 464,6 مىڭ گەكتارى — شابىندىق جەر.
— بيىل وڭىرىمىزدە مال ازىعىن دايىنداۋعا قاتىستى جۇمىستار ماۋسىم ايىندا باستالدى. بيىلعى جىلى ماز ازىعى بىلتىرعىعا قاراعاندا كوبىرەك دايىندالادى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز. جالپى وبلىس بويىنشا 1 ملن 700 تونناداي ءشوپ كەرەك بولسا، ءبىز بيىل بۇل كولەمدى 1,5 ەسەگە ارتتىرىپ، قىسقا 2 ملن 270 توننا ءشوپ شابۋدى كوزدەپ وتىرمىز. قازىر ءبىر ايدا بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ 30 پايىزى ورىندالدى. وكىنىشكە قاراي، بيىل ءشوپتىڭ شىعىمى تومەندەۋ، بىلتىرعىدان قاراعاندا ءشوپ سۇيىقتاۋ. ماسەلەن، بيىل ءشوپتىڭ شىعىمى بىرقاتار اۋدانداردا گەكتارىنا 2 تسەنتنەر، كەيبىرەۋىندە 2,5-3 تسەنتنەر بولادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. اۋدان اكىمدەرىنە تاپسىرما بەرىلدى. قازىر ءشوپ شابۋ ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانىپ جاتىرمىز، — دەيدى ق.سارسەمباي.
باسقارما باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، وبلىستاعى قىزىلوردا، اتىراۋ وبلىستارىمەن شەكتەسەتىن اۋدانداردا سوڭعى 2-3 جىلدا جاۋىن-شاشىن بولماۋى سەبەبىنەن جەرلەردىڭ 3/1 بولىگى توزعان. وسى ورايدا بيىل «جايىلىمدار تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 13-بابى 2-تارماعىنا سايكەس «جايىلىمداردى باسقارۋ جانە ولاردى پايدالانۋ جونىندەگى جوسپار» جانە «جايىلىمداردى گەوبوتانيكالىق زەرتتەپ-قاراۋ نەگىزىندە جايىلىم اينالىمدارىنىڭ سحەماسى» جايىلىمداردى گەوبوتانيكالىق زەرتتەپ-قاراۋدىڭ جاي-كۇيى تۋرالى مالىمەتتەردى ەسكەرە وتىرىپ، جايىلىم جەرلەردى ءتيىمدى پايدالانۋ كوزدەلگەن.
— ول ءۇشىن قولدا بار مالدى ءبىر جەردە ۇزاق جىل باقپاي، جايىلىم جەرلەردى كەزەكپەن ورنىن اۋىستىرىپ وتىرۋ، مەملەكەت مەنشىگىندە بوس جاتقان جەرلەردى ۋاقىتشا پايدالانۋ، شابۋعا جارايتىن قوسىمشا جەرلەردى انىقتاۋ كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا وبلىستىڭ ون ءبىر اۋدانىندا 2021-2022 جىلدارعا ارنالعان جايىلىم اينالىمدارىنىڭ سحەماسى ازىرلەنىپ، ادىلەت ورگاندارىندا مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتتى. ولاردىڭ قاتارىندا ايتەكە بي، العا، بايعانين، ىرعىز، قوبدا، مارتوك، مۇعالجار، تەمىر، ويىل، حرومتاۋ، شالقار اۋداندارى بار، — دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، اعىمداعى جىلعى قىسقا بارلىعى 1 780,8 مىڭ توننا ءشوپ قاجەت. وسىعان بايلانىستى بيىل شارۋالارعا وبلىس بويىنشا بارلىعى 2 671,2 مىڭ توننا ءشوپ دايىنداۋ تاپسىرماسى بەرىلگەن. اۋدانداردىڭ ۇسىنعان اقپاراتىنا سايكەس، بۇگىنگى كۇنى وبلىس بويىنشا 797,0 مىڭ توننا ءشوپ دايىندالعان. وبلىستا ناقتى 1 گەكتارعا ءتۇسىم 13,0 تسەنتنەردى قۇراسا، كەي اۋدانداردا بۇل كورسەتكىش 2,7 تسەنتنەرگە جەتكەن.
— بيىلعى جىلدىڭ اۋا رايىنىڭ ەرەكشەلىگىن جانە كورشىلەس وڭىرلەردە ورىن الىپ وتىرعان قۋاڭشىلىقتى ەسكەرە وتىرىپ، مال ازىعىن دايىنداۋ بارىسىندا ۋاقىتتى جانە قولدا بار مۇمكىنشىلىكتەردى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانىپ جاتىرمىز. سونداي-اق قازىر كورشى وڭىرلەرگە قولداۋ كورسەتىپ جاتقان شارۋالارىمىز دا بار، — دەيدى ول.
بۇگىنگى كۇنى اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدا، بايعانين، تەمىر اۋداندارى كورشىلەس ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا وبلىستارىنا كومەك بەرىپ جاتىر. ماسەلەن، ماڭعىستاۋلىقتارعا قوبدا اۋدانىنان 10 مىڭ گەكتار جەر بەرىلسە، بايعانين، تەمىر اۋداندارىنان مال ازىعىن دايىنداۋعا مۇمكىندىك جاسالۋدا. اتاپ ايتساق، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ شەتپە، مۇنايلى، فورد-شەۆچەنكو اۋداندارىنىڭ شارۋالارى قوبداعا كەلىپ مال ازىعىن الاتىن بولدى. ال بايعانين اۋدانىنان ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ بەينەۋ اۋدانى ءشوپ تاسىماق. تەمىر اۋدانى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تۇپقاراعان اۋدانىنا مال ازىعىن دايىندايتىن بولدى. جەرگىلىكتى شارۋا قوجالىقتارى ءشوپتى شابىندىقتىڭ باسىنان ساتادى. اۋدان بويىنشا ءبىر ماشينا ءشوپتىڭ باعاسى — 40-50 مىڭ تەڭگە.
وتكەن جىلى وبلىستا شارۋالار ءبىر رۋلون ءشوپتى 5 مىڭ تەڭگەگە ساتتى. بيىل دا ءشوپ باعاسى وسى شاما بولادى دەيدى باسشىلار. دەگەنمەن ناقتى باعانى ءشوپ دايىنداعان شارۋالار قويادى. ەڭ باستىسى، قاراپايىم تۇرعىندارعا مال ازىعى جەتسە بولعانى.
ايتا كەتۋ كەرەك، بيىل اقتوبەلىك شارۋالار شوپتەن بولەك جوڭىشقا، تۇيىرشىك جەم، جۇگەرىدەن سۇرلەم دايىنداپ جاتىر. ءىرى قارا، قوي جەيتىن بۇل جەم-ءشوپ تۇرلەرىنىڭ باعاسى ارزان. قازىر مۇنداي مال ازىعىنا كورشى ماڭعىستاۋ، قوستاناي وبلىستارىنان تاپسىرىس كوپ ءتۇسىپ جاتىر.
داناگۇل بايمۇقاش،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
