Biyl elımızdıŋ köp bölıgınde quaŋşylyq bolyp tūr. Osyǧan bailanysty Aqtöbe oblysyndaǧy şarualar quaŋşylyqtyŋ zardabyn tartamyz ba dep alaŋdauly. Alaida oblystyq auyl şaruaşylyǧy basqarmasynyŋ mamandary biyl öŋırde jem-şöp pen jaiylymnyŋ jaiy jaman emes ekenın alǧa tartady. Qazır oblystyŋ bırqatar audandary quaŋşylyqtan zardap şekken öŋırlerge qoldau körsetıp jatyr.
Oblystaǧy ırı qara ösırumen ainalysatyn «Bırlık» şarua qojalyǧynyŋ basşysy Eset Amanjol biyl auyldyq jerlerde jaiylymdyq jäne şabyndyq jerlerdıŋ azaiǧanyn, auyl maŋynda jalǧa, tıptı qosalqy jalǧa berıletın jerdıŋ joqtyǧyn aitady.
— Jyl ötken saiyn jerdıŋ qūnarlylyǧy tömendep barady, şöp baǧasy qymbat. Biyl Şalqar audany aumaǧynan şöp şabuǧa qosymşa jer aludy közdep otyrmyn. Qazır osyǧan bailanysty auksionǧa qatysyp jatyrmyn. Qysqa azyq daiyndau basty mäsele bolyp otyr. Mal sanyn köbeitu üşın qysqa şöptı mol etıp daiyndau kerek, — deidı şarua.
Bügınde «Bırlık» şarua qojalyǧynyŋ 1150 gektar jaiylymdyq jerı bar. Şaruanyŋ bazy Yrǧyz audanynyŋ Şeŋbertal auylynan 9 şaqyrym jerde ornalasqan. Mūnda ırı qara, qoiǧa arnalǧan qora-jailary bar. Eset aldaǧy uaqytta asyltūqymdy ırı qara malyn baǧyp, mal şaruaşylyǧynyŋ osy baǧytyn damytudy közdeidı. Al äzırge qazaqy siyr tūqymyn köbeitıp jatyr.
Al oblystyq auyl şaruaşylyǧy basqarmasynyŋ basşysy Qūsaiyn Särsembaidyŋ aituynşa, bügıngı taŋda oblysta auyl şaruaşylyǧy maqsatyna bekıtılgen 26 970,2 myŋ gektar jer bar. Onyŋ ışınde jaiylym jer kölemı 25 294,1 myŋ gektar bolsa, 464,6 myŋ gektary — şabyndyq jer.— Biyl öŋırımızde mal azyǧyn daiyndauǧa qatysty jūmystar mausym aiynda bastaldy. Biylǧy jyly maz azyǧy byltyrǧyǧa qaraǧanda köbırek daiyndalady dep ümıttenıp otyrmyz. Jalpy oblys boiynşa 1 mln 700 tonnadai şöp kerek bolsa, bız biyl būl kölemdı 1,5 esege arttyryp, qysqa 2 mln 270 tonna şöp şabudy közdep otyrmyz. Qazır bır aida būl baǧyttaǧy jūmystardyŋ 30 paiyzy oryndaldy. Ökınışke qarai, biyl şöptıŋ şyǧymy tömendeu, byltyrǧydan qaraǧanda şöp sūiyqtau. Mäselen, biyl şöptıŋ şyǧymy bırqatar audandarda gektaryna 2 sentner, keibıreuınde 2,5-3 sentner bolady dep josparlap otyrmyz. Audan äkımderıne tapsyrma berıldı. Qazır şöp şabu üşın barlyq mümkındıktı paidalanyp jatyrmyz, — deidı Q.Särsembai.
Basqarma basşysynyŋ aituynşa, oblystaǧy Qyzylorda, Atyrau oblystarymen şektesetın audandarda soŋǧy 2-3 jylda jauyn-şaşyn bolmauy sebebınen jerlerdıŋ 3/1 bölıgı tozǧan. Osy oraida biyl «Jaiylymdar turaly» QR Zaŋynyŋ 13-baby 2-tarmaǧyna säikes «Jaiylymdardy basqaru jäne olardy paidalanu jönındegı jospar» jäne «Jaiylymdardy geobotanikalyq zerttep-qarau negızınde jaiylym ainalymdarynyŋ shemasy» jaiylymdardy geobotanikalyq zerttep-qaraudyŋ jai-küiı turaly mälımetterdı eskere otyryp, jaiylym jerlerdı tiımdı paidalanu közdelgen.— Ol üşın qolda bar maldy bır jerde ūzaq jyl baqpai, jaiylym jerlerdı kezekpen ornyn auystyryp otyru, memleket menşıgınde bos jatqan jerlerdı uaqytşa paidalanu, şabuǧa jaraityn qosymşa jerlerdı anyqtau kerek. Qazırgı uaqytta oblystyŋ on bır audanynda 2021-2022 jyldarǧa arnalǧan jaiylym ainalymdarynyŋ shemasy äzırlenıp, ädılet organdarynda memlekettık tırkeuden öttı. Olardyŋ qatarynda Äiteke bi, Alǧa, Baiǧanin, Yrǧyz, Qobda, Märtök, Mūǧaljar, Temır, Oiyl, Hromtau, Şalqar audandary bar, — deidı ol. Onyŋ aituynşa, aǧymdaǧy jylǧy qysqa barlyǧy 1 780,8 myŋ tonna şöp qajet. Osyǧan bailanysty biyl şarualarǧa oblys boiynşa barlyǧy 2 671,2 myŋ tonna şöp daiyndau tapsyrmasy berılgen. Audandardyŋ ūsynǧan aqparatyna säikes, bügıngı künı oblys boiynşa 797,0 myŋ tonna şöp daiyndalǧan. Oblysta naqty 1 gektarǧa tüsım 13,0 sentnerdı qūrasa, kei audandarda būl körsetkış 2,7 sentnerge jetken.
— Biylǧy jyldyŋ aua raiynyŋ erekşelıgın jäne körşıles öŋırlerde oryn alyp otyrǧan quaŋşylyqty eskere otyryp, mal azyǧyn daiyndau barysynda uaqytty jäne qolda bar mümkınşılıkterdı barynşa tiımdı paidalanyp jatyrmyz. Sondai-aq qazır körşı öŋırlerge qoldau körsetıp jatqan şarualarymyz da bar, — deidı ol.Bügıngı künı Aqtöbe oblysynyŋ Qobda, Baiǧanin, Temır audandary körşıles Maŋǧystau, Qyzylorda oblystaryna kömek berıp jatyr. Mäselen, maŋǧystaulyqtarǧa Qobda audanynan 10 myŋ gektar jer berılse, Baiǧanin, Temır audandarynan mal azyǧyn daiyndauǧa mümkındık jasaluda. Atap aitsaq, Maŋǧystau oblysynyŋ Şetpe, Mūnaily, Ford-Şevchenko audandarynyŋ şarualary Qobdaǧa kelıp mal azyǧyn alatyn boldy. Al Baiǧanin audanynan Maŋǧystau oblysynyŋ Beineu audany şöp tasymaq. Temır audany Maŋǧystau oblysynyŋ Tüpqaraǧan audanyna mal azyǧyn daiyndaityn boldy. Jergılıktı şarua qojalyqtary şöptı şabyndyqtyŋ basynan satady. Audan boiynşa bır maşina şöptıŋ baǧasy — 40-50 myŋ teŋge.
Ötken jyly oblysta şarualar bır rulon şöptı 5 myŋ teŋgege satty. Biyl da şöp baǧasy osy şama bolady deidı basşylar. Degenmen naqty baǧany şöp daiyndaǧan şarualar qoiady. Eŋ bastysy, qarapaiym tūrǧyndarǧa mal azyǧy jetse bolǧany.Aita ketu kerek, biyl aqtöbelık şarualar şöpten bölek joŋyşqa, tüiırşık jem, jügerıden sürlem daiyndap jatyr. Irı qara, qoi jeitın būl jem-şöp türlerınıŋ baǧasy arzan. Qazır mūndai mal azyǧyna körşı Maŋǧystau, Qostanai oblystarynan tapsyrys köp tüsıp jatyr.
Danagül BAIMŪQAŞ,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
