ءبىزدىڭ ەجەلگى بابالارىمىز وسى دالادا ءومىر ءسۇرىپ، كوككە تابىنعان دەسەڭ، اسىرە يسلامشىلدار ورە شۋلايدى: «ءتاڭىر – اللانىڭ ءبىر اتى» دەپ. ال انىعىندا ەجەلگى قازاق دالاسىنا يسلام ءدىنى كەلمەي تۇرىپ، كوشپەندى ەل تاڭىرگە تابىنعانىن قايدا قويامىز؟
ءيا، ءبىز كوكتەگى تاڭىرگە سيىنعان ەلمىز. بۇگىنگى قازاقستان جالاۋىنىڭ ورتاسىندا كۇننىڭ جارقىراپ تۇرۋى دا تاڭىرشىلدىكتىڭ كيەلى بەلگىسى. ەلتاڭبامىزدا دا تاڭىرشىلدىك بەلگىسىنىڭ نانىم-سەنىمى بەينەلەنگەن. بۇگىندە «ماڭگىلىك ەل بولامىز» دەگەن يدەيانىڭ ءتۇپ-تامىرى دا تاڭىرشىلدىكتەن تاراعان. قورقىت بابانىڭ ولىمنەن قاشىپ، ماڭگىلىك ءومىردى ىزدەۋى دە سول ماڭگىلىك ەل يدەياسىمەن ۇندەسەدى.
ال وسى كەزگە دەيىن قالىڭ قازاق سالت-داستۇرىندە ۇزدىكسىز قولدانىپ كەلە جاتقان: وتقا ماي قۇيۋ، جاڭا ايعا باتا قايىرۋ، ارۋاققا تابىنىپ، جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋ، تۇساۋ كەسۋ، قىرقىنان شىعارۋ، سالەم سالۋ، ت. س. س. ىرىمنىڭ ءبارى تاڭىرشىلدىكتىڭ نانىم-سەنىمدەرى. ال كوپشىلىك اراب حالقى ارۋاققا سەنبەيدى، وعان قۇران باعىشتامايدى. ولار قازاقى ىرىم-سەنىمنىڭ بارلىعىن «اللاعا سەرىك قوسۋ» دەپ سانايدى. سويتە تۇرا وزدەرى مەككەدەگى قارا تاسقا سيىنادى. ول قارا تاس يسلامعا دەيىنگى ارابتاردىڭ ەسكى ءدىنىنىڭ قالدىعى…
قوجا احمەت ياسساۋي قازاقتىڭ ءتاڭىر ءدىنى مەن ارابتىڭ يسلام ءدىنىن بىرىكتىرىپ، قازىرگى بىزدەگى سينكرەتتى (ارالاس), قازاققا ىڭعايلى يسلام ءدىنىن جاسادى. سوندىقتان قازىرگى قازاق ۇستانىپ وتىرعان ءدىن جارتىلاي ءتاڭىر، جارتىلاي يسلام ءدىنى بولىپ تابىلادى.
مەن ءوزىم جاسىم 50-دەن اسقان سوڭ عانا مەشىتكە بارىپ، نامازعا جىعىلدىم. سوندا وقىعان-توقىعانى بار ساۋاتتى ادامنىڭ كەز كەلگەنىنىڭ الدىنان شىعاتىن كوپتەگەن سۇراققا تاپ بولدىم. مىسالى، ءبىز نەگە قۇدايعا اراب تىلىنە تۇسىنبەي قۇلشىلىق ەتۋىمىز كەرەك؟ ءتاڭىرىم بىزگە قازاق ءتىلىن نە ءۇشىن بەردى، ەگەر ول تىلدە ءمىناجات ەتە الماساق؟ جاراتقان بىزگە ءتىل بەردى: ءوزى مەن پەندەسىنە تۇسىنىكتى تىلدە سويلەسسىن دەپ. ال ءبىزدىڭ ءوزىمىز تۇسىنبەيتىن تىلدەگى، جۇرەكتەن شىقپاعان ءسوز قۇدايعا جەتە مە؟
كۇنىنە بەس ۋاقىت ناماز وقۋ – ادامدى گيپنوزداۋدىڭ تەحنولوگياسى ەكەنىن كوپ قاراپايىم ادامدار بىلە بەرمەيدى. گيپنوزدالعان ادام ءوزىن جارۋعا دايىن تۇراتىنى سودان. گيپنوزدالعان ادام عانا ءوز وتانىنا قارسى قارۋ الىپ (اقتوبەدەگى وقيعانى ەسىڭىزگە الىڭىز), بەيبىت، كىناسىز ادامداردى ولتىرەدى.
مۇمكىن، سودان شىعار، ءبىز بۇگىندە قاتتى ءدىندار بولساق تا، ءتاڭىر ءبىزدى ۇمىتىپ كەتكەنى. ول ءبىزدى ورىسقا نەگە بودان ەتتى، نەگە وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارى اشتان قىردى؟ قاي جەردە ءبىز تاڭىرگە باراتىن جولدا قاتەلەستىك؟ نەگە ول ءبىزدى بۇلاي جازالادى؟ قۇداي سۇيىكتى پەندەسىن جارىلقاۋى كەرەك ەمەس پە ەدى؟! مۇمكىن، ءبىز قازاقتىڭ ءتاڭىر قۇدايىن ۇمىتىپ، ارابتىڭ اللاھ قۇدايىنا «ساتىلىپ» كەتكەننەن شىعار وسىنىڭ ءبارى…
راسىندا، قازىرگى يسلام ءدىنى ءبىزدى قاناعاتتاندىرا الا ما؟ ءبىر كەزدەرى يسلام الەمى حالىقتى عىلىم، ءبىلىم، جوعارى مادەنيەتكە باستاعان «جارىقتىڭ» وتانى بولعان. ال قازىر يسلام الەمى سوعىستان كوز اشپاعان، دامۋدان ارتتا قالعان، عىلىم مەن تەحنيكا جاڭالىقتارىن ويلاپ تاپپايتىن، الەمنىڭ نادان بولىگىنە اينالىپ وتىر. وسىنىڭ ءوزى يسلام ءدىنى قاتە جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقانىن كورسەتپەي مە؟
ءبىر كۇنى ءبىر مۇسىلمان ورتادا مەن بىزگە بيبليانى ء(ىنجىل) وقۋعا بولا ما دەپ سۇرادىم «وقىعان» مۇسىلمان ءبىلىمپازداردان. ولار ءبىر اۋىزدان جوق، وقۋعا بولمايدى دەدى. سوندا مەن: «قۇرانداعى مايدا سۇرەسىندە 68-اياتتا «كىمدە-كىم ءىنجىلدى، تاۋراتتى جانە باسقا كيەلى كىتاپتاردى وقىماسا، ءوزىن ءدىن تاپتىم دەمەسىن» – دەپ جازىلعان عوي. سوندا سەندەر قۇرانعا قارسىسىڭدار ما؟» – دەدىم. ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگيدى دەگەندەي، الگى ءدىن تاراتۋشى نادان: «ول تالاپ قازىر وزگەرگەن» دەپ سوقتى. «ول قالايشا وزگەرەدى؟» دەسەم، قازىر باسقا كىتاپتار بار دەمەسى بار ما… يسلام ءدىنىن بۇزىپ، قۇبىجىق ەتىپ، قازىرگى يسلامنىڭ اداسىپ جۇرگەنى وسىنداي نادانداردىڭ كەسىرىنەن ەمەس پە؟
بىردە ءبىر دۇمشە مولدا: «ارابشا قۇلشىلىق ەتۋ قازاقشاعا قاراعاندا ون ەسە ساۋاپتى» دەپ سوقتى. سوندا ول قازاقتىڭ ءتىلىن، ءوزىن وزگە حالىقتان ون ەسە تومەن دەپ، قورلاپ تۇرعان جوق پا؟ ءبىز وسى باسىن قۇمعا تىققان تۇيەقۇس سياقتى بولىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ ءبىزدىڭ – قازاقتىڭ دۇنيەتانىمى تاڭىرشىلدىكتەن تارايتىنىن نەگە جاسىرامىز؟ يسلام ۋاعىزىنىڭ سالدارىنان شىنايى قازاقى قۇندىلىقتاردان بەزىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ «قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر»، «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»، «قۇدايى قوناق»، تاعى سولاي تولىپ جاتقان تاڭىرشىلدىكتەن الىنعان نانىم-سەنىمنىڭ نەسى جامان؟
قازاق ادامدى ءولدى دەمەگەن، قايتىس بولدى دەگەن، ياعني قايتتى دەيدى. «ادام ومىرگە قوناق» دەپ سودان ايتقان. بۇنىڭ نەسى جامان؟ ياعني، تاڭىرشىلدىك تۇيسىك بويىنشا، ءولىم جوق، ادام ومىرگە كەلەدى، ومىردەن كەتەدى، قايتادى.
كەز كەلگەن ءدىن – حالىقتى باعىتتاپ، باسقارىپ وتىراتىن الەۋمەتتىك تەحنولوگيا، قاۋىمدى باسقارۋ قۇرالى. سونى پايدالانعان كەيبىر باسقىنشى يمپەريالار ءوز مۇددەسى ءۇشىن وزگە اڭقاۋ حالىقتاردى ءدىن ارقىلى ءور مىنەزىن، تانىمىن وزگەرتكەن، وزىنە قىزمەت ەتكىزۋگە پايدالانعان. ءدىن – بار بولعانى توبىردى مەملەكەتكە باعىندىرعان قارۋ عانا.
راس، قازىر ەلىمىزدە ءدىن ەركىندىگى بار. قالاساڭىز – تاڭداعان دىنىڭىزگە تابىنۋعا مەملەكەتتىك تۇرعىدا قارسىلىق جوق. بۇل نەگىزىنەن وتە دۇرىس جانە حالىقتىڭ تاۋەلسىز سەنىمىن قالىپتاستىراتىن جاقسى ءۇردىس. تاريحتى قاراپ وتىرساڭىز، تەك حريستيان دىنىندە 6 مىڭ باعىت بار ەكەن، ال مۇسىلماننىڭ وزىندە 73 مازحاب بار.
مىنە، يسلامداعى سول كوپ تارالىمنىڭ ءبىرى – ۋاحابيلىك-سالافتىق سەنىم بىزدەگى ارابتاندىرۋ ساياساتىن اللاھتىڭ اتىمەن جۇرگىزۋدە. بۇگىندە دۇنيەگە كەلگەن جاڭا ۇرپاققا اراب-ەۆرەي اتتارىن قويۋ داستۇرگە اينالدى.
ايەل ادامنىڭ كيىمى – حيدجاب، ءسوزىمىز اراب تىلىنە الماسىپ بارادى. تانىم-تۇسىنىگىمىز – قۇلشىلىق بولدى. ارعى جاعىندا قۇل بولۋ جاقىن قالدى. سودان بىرتە-بىرتە قۇلدىق سانا قالىپتاسۋدا. سوندا شەتەلدىك امىرلەرى بەرگەن اقشاسىن اقتاۋ ءۇشىن، ولاردىڭ بۇيرىعىمەن قانداسىڭدى ءولتىرۋ، ءوز ەلىڭە قارسى قارۋ الىپ سوعىسۋ – ءدىننىڭ، اللاھتىڭ جولى ما؟
بۇل ءدىندى پايدالانىپ، ەسىنەن اداسقان ساۋاتسىز قانداستارىڭنىڭ قولىمەن سەنىڭ ەلىڭدى جاۋلاپ الۋ، سەنىڭ باۋىرلارىڭدى «قۇلدىققا» سالۋ ەمەس پە، بوداندىق قامىتىن كيگىزۋ ەمەس پە؟ بىزگە وسى كەرەك پە؟! بىزدە بوستاندىق پەن بوداندىقتى اشىپ ايتىپ ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن عالىم جوق. ونىڭ قۇندىلىعىن جاستارعا تۇسىندىرەتىن اقىلى انىق، ءسوزى جاندى ادام قالماعان با؟ بارىنىڭ ءوزى باسقا بوس نارسەنى ايتادى. ءبىلىم سىڭبەگەن ادام كوپ. ءبارى دە بىلىمدىگە ۇقساعىسى كەلەدى. بىراق شىن ءبىلىمدى ادام جوق.
يسلام ءدىنى – قازىرگى تىلمەن ايتساق، پوليتتەحنولوگيالىق قۇرالعا، جاۋلاپ الۋدىڭ امبەباپ ادىسىنە اينالىپ بارادى. قازاقتىڭ ساناسىن دىنمەن جاۋلاۋدىڭ ناتيجەسى مەملەكەتتىلىككە، تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندەرە باستادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلگە سىرتتان كەلگەن يسلامنىڭ جات ىلىمدەرى قازاقتىڭ تانىمىنداعى تاڭىرشىلدىك تاڭبالارىن ءوشىرۋ ۇستىندە. «اللاعا سەرىك قوسۋ» تەحنولوگياسى قازاقتىڭ قالىبىن بۇزۋعا ارنالعان. مىسالى، قازاقتىڭ كونە جازۋلارى قازىرگى مونعوليا جەرىنەن تابىلعانى بەلگىلى. سول تاسقا جازىلعان رۋنيكالىق ارىپتەر نەگە مونعوليادا ساقتالعان؟ ولار بۇگىنگى قازاقستاندا نەگە قالماعان؟ سەبەبى – سىرتتان كەلگەن ءىلىم ولاردى قيراتىپ تاستاعان. قازاقتىڭ ەجەلگى تەك-تاڭباسىن ساقتاعان رۋنيكالىق جازۋلاردىڭ مۇسىلماندىق پەن يسلام جەتپەگەن مونعوليادا ساقتالۋ سەبەبى سودان. بۇل – ءدىني باسقىنشىلىقتىڭ بۇرىننان قالىپتاسقان ادامنىڭ جادى-زەردەسىن ءوشىرۋ ءۇشىن ىستەلەتىن ارەكەت. ارابي قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ ءۇشىن قازاقي تۇيسىكتى ءتۇپ-تامىرىمەن ءوشىرۋ قاجەت بولعان.
مىنە، سول ءدىني باسقىنشىلىق ساياسات ءوز «جەمىسىن» بەرە باستادى. قازىر قازاقتاردىڭ ىشىندە (ولار نەگىزىنەن جاستار جانە ولاردىڭ ساۋاتسىز، نادان توبى) يسلامنىڭ قازاققا جات اعىمىنا تۇسكەندەر كوبەيىپ كەتتى. ول ۇلتتىق وبىرعا اينالدى.
ونىڭ تۇپكى ماقساتى – قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىن قۇرتىپ، ونىڭ ورنىنا «يسلام حاليفاتىن» قۇرۋ. ءبىز بۇعان دەيىن 300 جىلعا جۋىق ورىس يمپەرياسىنىڭ بودانى بولدىق، ەندى اراب يمپەرياسىنىڭ بودانى بولۋىمىز كەرەك پە؟
بىزگە ءدىن جولىندا كورشى وزبەكستاننان ۇيرەنەر كوپ. ونداعى قىشلاقتاردا تەرىس اعىمداعى مەشىتتەر جابىلعان. راديودان ازان شاقىرۋ مۇلدە جوق. ياعني، ءدىندى ايعايلاپ، كۇشتەپ ءسىڭىرۋ ارەكەتىنە تىيىم سالىنعان. ونىڭ ورنىنا قىشلاقتاردا سپورتزال، ءتۇرلى ونەر ۇيىرمەلەرى، كاسىپكەرلىك، زاڭدى ءتۇسىندىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستار قولعا الىنعان. پاتريوتتىق تاربيە، سپورت، ءبىلىم، كاسىپ كەڭ ەتەك جايىپ كەلەدى. 60 جاسقا دەيىنگى ادامدارعا بەتىمەن ساقال قويۋعا دا تىيىم سالىنعان.
قورىتا كەلگەندە، ءدىن دەگەن نە، ءداستۇر دەگەن نە؟ بىزدەگى ءدىن دەگەن – يسلام ءدىنى. ال يسلام ءدىنى دەگەن نە؟ ول اراب حالقىنىڭ قۇندىلىقتارى.
ال ءداستۇر دەگەن نە؟ ول قازاق حالقىنىڭ قۇندىلىقتارى، باسقاشا ايتساق، قازاقتىڭ عاسىرلار بويى جيناعان دانالىعى. بىزگە قايسىسى جاقىن؟ البەتتە، ءومىر سىنىنان وتكەن قازاقتىڭ ءوز قۇندىلىعى جاقىن. ال ول قۇندىلىقتار ءتاڭىر تانىمىنان تارايدى.
تابيعات – ءتاڭىردىڭ جازىپ قويعان كىتابى. ال تاڭىرشىلدىكتىڭ كىتابى – تابيعات. ول يسلامنىڭ شاريعاتىنان تارايتىن قاتىپ قالعان دوگما ەمەس. تابيعات تولعان، شەكسىز مۇمكىندىكتىڭ، ءوسۋدىڭ، وركەندەۋدىڭ ورتاسى. ەجەلگى قازاق – سول تابيعاتتى ءتاڭىردىڭ سىيى رەتىندە تانىعان حالىق. سوندىقتان ءبىز يسلامنىڭ ءداستۇرلى جولىندا جۇرسەك تە، تامىرىمىز تاڭىردەن تاراعانىن تانىم ەتە ءبىلۋىمىز كەرەك.
ەسمۇرات بيتەمىروۆ،
ءدىن زەرتتەۋشىسى،
سارىاعاش قالاسى
