جاپون وكىمەتىنىڭ دۇنيەجۇزى جۇرتىنا كورسەتكەن ۇلگىسى
وسىدان 10 جىل بۇرىن، ياعني 2011 جىلى، 11 ناۋرىزدا جاپونيادا فۋكۋسيما اەس-سى جارىلىپ، جان تۇرشىگەرلىك جاعداي ورىن العان ەدى. سوندا بۇكىل دۇنيە ءجۇزى قاۋىمداستىعى جاپونياداعى اپاتتى جاعدايدى كورىپ، جاعالارىن ۇستاپ، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن اۋقاتتى مەملەكەتتەردى جاپونياعا كومەك قولىن سوزۋعا شاقىرىپ جاتتى. حالىقارالىق اتوم ەنەرگەتيكاسى جونىندەگى اگەنتتىك (ماگاتە) جاپونيانىڭ "فۋكۋسيما" اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى اپات 1986 جىلى چەرنوبىلدەگى جارىلىسپەن بىردەي بولعانىن مالىمدەدى.
وسى كۇندەر جاپونيانىڭ تاريحىندا "قارالى كۇندەر" دەگەن اتپەن جازىلىپ قالدى. جارىلىس ايماعىندا حالىقتىڭ قىرىلۋى ارتىپ، رادياتسيالىق ۋلانۋ شەگىنە جەتكەن. سوندا جاپون ۇكىمەتىنىڭ تەكتىلىگى دۇنيەنى تاڭ قالدىرعان بولاتىن. باستارىنا اۋىر جاعدايدىڭ تونگەنىنە دۇنيە ءجۇزىنىڭ حالىقتارى كوڭىل ايتىپ جاتقاندا، جاپونيانىڭ ۇكىمەتىنىڭ وكىلى يۋكيو ەدانو: ء"بىز وسىنداي اپاتقا جول بەرگىنىمىز ءۇشىن الەمدىك قاۋىمداستىقتان، ماگاتە-دەن دە كەشىرىم سۇرايمىز. سەبەبى، ءبىز الەم الدىندا، ادامزات الدىندا اسا ۇلكەن قاتەلىك جاساپ وتىرمىز",-دەگەن ەدى.
بۇل نە دەگەن تەكتىلىك؟ ءوزىنىڭ ۇيىندەگى جاعداي ءۇشىن وزگەلەردەن كەشىرىم سۇراپ وتىر. سول كەزدە جاپونياعا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتان ەڭ العاشقى بولىپ كومەك قولىن سوزعان اقش پەن اۆستراليا بولدى. ءدال وسى اپاتتى اۋىر جاعدايدى باسىنان وتكەرىپ، ەسىن جيناي الماي وتىرعان جاپون ەلى ەشكىمگە قولىن جايىپ، كومەك سۇراعان جوق. ءبىر جۇدىرىققا جۇمىلعان جاپونيا ەلى بارلىق شارانى قولىنان كەلگەنشە جاساپ، بار جوعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە ايماقتى ەۆاكۋاتسيالاۋ جۇمىستارىن اياقتاپ، رادياتسيادان تازارتىپ تاستادى.
جاپونيانىڭ ءدال وسى حارەكەتىنە دۇنيەنىڭ حالقى تاڭ قالدى. كومەكتەسەتىن ەلدەر كومەكتەسىپ تە جاتتى. سوندا جاپونداردىڭ ءبىر ءبىرىن جىلاتىپ، ءبىر ءبىرىن الداپ، پارا الىپ، ءبىر ءبىرىن توناپ كەتىپتى دەگەن ءبىر دە ءبىر اقپارات جاھانعا تاراعان جوق. فۋكۋسيماداعى اەس-ءتىڭ جارىلىس اپاتى جاپونياعا 130 ميلليارد دوللار شىعىن الىپ كەلدى. ءبىر ايماقتىڭ حالقى قىرىلىپ، مىڭداعان ادامدار مۇگەدەك بولىپ قالدى. بىراق جاپونيا ەلى مەن ۇكىمەتى وعان قيسايعان دا جوق. بىرلەسە وتىرىپ، اۋىر جاعدايدى كوتەرە ءبىلدى. ۇيىمشىل ەل ەكەنىن كورسەتتى. وتە مىقتى، وتە تەكتى ۇلت ەكەنىن دۇنيەگە پاش ەتتى.
ءبىر كەزدەرى ءبىزدىڭ باتىس قازاقستاندا جايىق وزەنى ارناسىنان اسىپ جاتتى. ەلدى مەكەندەردى سۋ باسىپ جاتتى. قازاقستان مەن حابار ارنالارىندا جاڭالىقتار سايراپ جاتتى. قازاقتار ءبىر بىرىمەن تارتىسىپ جاتتى. ەل مەملەكەتتەن جاردەم الا الماي جىلاپ جاتتى. ۇيلەر سۋدان قۇلاپ جاتتى. مالدار سۋعا كەتىپ، ادامدار كوزدەرىن جاسقا بۇلاپ جاتتى. كەيبىرەۋلەر ۇرلاپ جاتتى. 130 ميلليارد دوللار شىعىنعا باتقان، اۋىر اپاتقا تاپ بولعان جاپون ەلىندەگى جاعدايدى سول كەزدەگى ءبىزدىڭ باتىس قازاقستانداعى جاعدايمەن سالىستىرۋعا مۇلدەم كەلمەس ەدى. شىعىن جاعىنان دا، اۋقىمى جاعىنىن دا مىڭداعان ەسە اۋىر جاعدايعا تاپ بولعان جاپونيا ءبىر ايدىڭ ىشىندە ەسىن جيناپ، ەتەك جەڭىن ءتۇرىپ الدى. مىنە، ءبىزدىڭ ەلدەگى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ سونشالىقتى اقساعانى وسىنداي سالىستىرۋدان ايقىن كورىنەدى.
ءاليحان بوكەيحان اتامىز جاپونيانى بەكەرگە ۇلگى ەتپەگەن. ول ءبارىن تولىق زەرتتەگەن. بىراق ارمانى ورىندالماي كەتتى. وعان مۇمكىندىك بەرمەدى. ءبىز نە بولسا دا كەلەشەكتەن ءۇمىت كۇتەمىز. بولاشاقتا ءاليحان بابامىزدىڭ ارمانىنىڭ ورىندالاتىنىنا، جاستار ىسكە اسىراتىنىنا سەنەمىز!
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
