نۇرگەلدى ابدىعاني: موراتوري بىتكەننەن سوڭ جەر تاعدىرى نە بولماق؟

3246
Adyrna.kz Telegram

ەستونيا دەگەن قۋىقتاي عانا ەل عوي، بىلاي قاراساڭىز... ۆيكيپەدياداعى اقپارعا سەنسەك، حالقىنىڭ سانى – 1,5 ميلليونعا دا جەتپەيدى ەكەن (1 ميلليون 328 مىڭ...). تاۋەلسىزدىگىن 1918 جىلدىڭ اقپانىندا جاريالاعان (ركفسر-دان، 1990 جىلدىڭ مامىرىندا (كسرو-دان).

رەسمي ءتىلى بىرەۋ عانا! بىزدەگى سەكىلدى ورىس ءتىلىن كوتەنزورلىقپەن قوسارلاپ قويماعان. ولاردا جالعىز عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار! ول – ەستون ءتىلى. ەۋرووداققا، شەنگەن ايماعىنا، ناتو مەن ەۋروپالىق كەڭەسكە كىرەدى.

مىنە، سول ەستونداردىڭ پارلامەنتىن تىزگىندەپ وتىرعان حەن پىلۋاس دەيتىن ادام (پارلامەنت سپيكەرى) ءوزىنىڭ جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋىندا رەسەيدىڭ ەكى وبلىسىنداعى جەرى ەستونيانىكى ەكەنىن ايتىپتى.

بىلاي دەيدى: «2 اقپاندا ءبىز «تارتۋ» بەيبىت كەلىسىمىنىڭ ءجۇز جىلدىعىن اتاپ وتتىك. ول بويىنشا، رەسەي ەستونيانىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن مويىنداعان. سول كەزدە ەستونيا مەن رەسەي اراسىنداعى شەكارا كەلىسىلىپ، بەكىتىلگەن. حالىقارالىق قۇقىق تالاپتارىنا ساي سول كەلىسىم قازىر دە ءوز كۇشىندە».

ەستونيا پارلامەنتى سپكيەرىنىڭ ايتىپ وتىرعان «تارتۋ» بەيبىت كەلىسىمى 1920 جىلدىڭ 2 اقپانىندا ەستونيا مەن ركفسر اراسىندا جاسالعان. ول كەلىسىمدە رەسەيدىڭ لەنينگراد وبلىسىنداعى يۆانگورود جانە پسكوۆ وبلىسىنداعى پەچورسكي اۋدانىنىڭ ءبىر بولىگى ەستونياعا تيەسىلى دەپ كورسەتىلگەن. بۇل تەرريتوريالار 1940 جىلى ەستونيا كسرو قۇرامىنا قوسىلعاندا، رەسەيگە ءوتىپ كەتكەن.

ەستونيا مەن رەسەي اراسىنداعى تەرريتوريالىق تالاس ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. 2005 جىلى ەكى ەل شەكارانى شەگەندەمەك بولىپ، كەلىسىمگە قول قويادى. ونى راتيفيكاتسيالاۋ كەزىندە ەستونيا جوعارىداعى «تارتۋ» بەيبىت كەلىسىمىن العا تارتقان. ال رەسەي ودان باس تارتقان. وسىدان سوڭ، 2014 جىلى تاعى ءبىر كەلىسىم جاسالعان. بىراق، بۇل كەلىسىمدى ەكى ەلدىڭ دە پارلامەنتتەرى ءالى راتيفيكاتسيالاماعان.

ءتۇيىن. ەستونيا پارلامەنتى سپيكەرىنىڭ سوزىنەن ءسوز شىعارىپ كورسەم...

اۋەلى، بۇل - تەرريتوريالىق داۋعا قاتىستى ەستونيا شەنەۋنىكتەرىنىڭ اعاشقى مالىمدەمەسى ەمەس! وسىعان دەيىن دە ونشاقتىسى رەسەيگە كەتكەن جەرلەرىن داۋلاپ سويلەگەن. شەكارانى سىزىپ، بەكىتۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر جاسالعاندا، ەستونيا 1920 جىلعى كەلىسىمدى العا تارتىپ، تەرريتوريانى تولىق قايتارۋدى تابانداپ تۇرىپ تالاپ قىلعان!

ال ءبىز شە؟ ءبىز ءدال قازىر اناۋ ەستوندار سەكىلدى ورىنبور، ومبى، سارىتاۋلاردى داۋلاماساق تا (وعان قازاقستاننىڭ قازىرگى اسكەري ءھام ەكونوميكالىق-ساياسي جاعدايى مۇمكىندىك بەرمەيدى) ءوز تەرريتوريامىزدىڭ ىشىندەگى ماسەلەلەردى رەتتەۋىمىز كەرەك!

2020 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتتارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ جەرىنە شۇيلىكتى. ەلىمىزدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا كوز الارتتى. الگىلەردىڭ اڭگىمەسى ءالى دە تالقىلانىپ جاتىر.

بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە، ءبىزدىڭ سولتۇستىك جەرلەرىمىزدى قازاقىلاندىرۋدى كۇن تارتىبىنە شىعارۋى كەرەك ەدى. ورىس پارلامەنتاريىنىڭ دە ويى ءتۇسىپ وتىرعان سول، ورىس اپوستولدارىنىڭ اتىمەن اتالاتىن ايماقتار ەكەنى انىق. ءيا، ءسىم نوتا پاراعىن تاپسىرىپ، مينيستر: «ولاردىكى قىسىر سيىردىڭ قىڭىرلىعى»، دەپ جىلى جاۋىپ قويعانىمەن، ەسىگىنىڭ قاق الدىنا كەلىپ، «سولتۇستىك قازاقتىڭ جەرى. پەتروپاۆلدى قازاقشالاۋ كەرەك»، دەگەن جىگىتتەردىڭ ءۇنىن اقساقالوۆ دەيتىن اكىم ەستىگەن دە جوق. ەستىگىسى كەلگەن دە جوق!

بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى! جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋىندا: «ۇلتتىق مۇددەنى اسپەن دە، تاسپەن دە قورعايمىز»، دەگەن پرەزيدەنت توقاەۆ 2021 جىلدى «تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى» جىلى دەپ جاريالادى. ەندەشە، وتىز جىلدىققا جاسايتىن ناعىز سىيلىعى – پەتروپاۆل مەن پاۆلودار اتاۋلارىن قازاقشالاۋ بولماق!

ەكىنشى گاپ!

بيىل جەر كودەكسىنە قاتىستى ءموراتوريدىڭ مەرزىمى بىتەدى. كۇشىن جويادى. 2016 جىلعى جالپىحالىقتىق نارازىلىقتى قازاق بيلىگى، اقوردا ۇمىتپاۋى ءتيىس! تىمىسكىلەنىپ جۇرگەن شەتەلدىك شۇرەگەيلەردىڭ ەشبىرىنە قازاق جەرى ساتىلماۋى دا، جالعا بەرىلمەۋى دە كەرەك!

وتكەن جىلعى جولاۋىندا پرەزيدەنت توقاەۆ نە دەدى؟
«كەلەسى جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى پايدالانۋ ماسەلەسى بويىنشا جەر كودەكسىنىڭ كەيبىر نورمالارىنا قاتىستى ەنگىزىلگەن موراتوري كۇشىن جويادى. جەرىمىز شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايدى. بىراق، ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن تولىققاندى ەكونوميكالىق اينالىمعا ەنگىزۋدىڭ وزگە ءادىس-تاسىلدەرىن ازىرلەۋگە ءتيىس»، - دەدى.

باق-تا جاريالانعان تاعى ءبىر مالىمەت: قازاقستاننىڭ 9,6 ملن گەكتار جەرى رەسەيگە، 0,9 مىڭ گەكتار جەرى وزبەكستانعا پايدالانۋعا بەرىلگەن ەكەن!..

بايقاساڭىز، جەردى ساتۋ، شەتەلدىكتەرگە نەمەسە بىرىككەن كاسىپورىندارعا بەرۋ ارقىلى ينۆەستيتسيا تارتۋ، وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ قولىنان كەلەتىن جالعىز ءتاسىلى سياقتى. وتىز جىل مۇناي ءوندىرىپ، ونى وڭدەۋدىڭ ورنىنا رەسەيدەن بەنزين ساتىپ الىپ وتىرعانىمىز دا سونىڭ سالدارى. ال تۇپتەپ كەلگەندە، جەردى جالعا بەرۋ مەن جەردى جەكەمەنشىككە ساتۋدىڭ اراسىندا دا پالەندەي ايىرماشىلىق جوق!

قازاق ءۇشىن جەر داۋى مەن جەسىر داۋى – ەجەلدەن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە ەكەنى بەلگىلى. تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى حالىقتىڭ ەڭ قاتتى تولقۋى دا وسى جەر ماسەلەسى توڭىرەگىندە بولىپ، داۋ موراتوري جاريالاۋمەن باسىلعان بولاتىن.

ەندەشە، موراتوري بىتكەننەن سوڭ جەر تاعدىرى نە بولماق؟..

پىكىرلەر