سوڭعى جىلدارى تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلاردىڭ كوبەيگەنىن بايقاۋعا بولادى. مىسالى، قىس ايلارىندا بوران، ءورت وقيعالارى ءجيى تىركەلەتىن بولسا، كوكتەم شىعا قار سۋىنىڭ ەرۋىنەن پايدا بولاتىن تاسقىن سۋ ءجيى ورنى الىپ جاتادى، جازدا دالا ءورتى كوپ تىركەلۋدە. كوپ جاعدايدا بۇل كليماتتىڭ وزگەرۋى جانە وزگە دە سەبەپتەرمەن بايلانىستىرىلادى.
وسىنداي قاۋىپ-قاتەردى بولدىرماۋ ماقساتىندا ەلىمىزدە توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ مەن ءىس-قيمىلدارى جونىندە ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاما دايىندالعان. توتەنشە جاعدايدىڭ الدىڭ الۋ ماسەلەسى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدارى-اق قولعا الىندى. مىسالى 1993 جىلى ەلباسىنىڭ تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى ءتۇرلى اپاتتاردىڭ الىن الۋ جانە زارداپتارىن جويۋ جونىندەگى قوسىمشا شارالار تۋرالى قاۋلىسى شىقتى.
وندا ونەركاسiپ اپاتتارى، تابيعي زiلزالادان تۋىندايتىن توتەنشە جاعدايلارعا جول بەرمەۋ جانە ولاردىڭ زارداپتارىنان كەلەتiن شىعىندى ازايتۋ ماسەلەلەرi مەملەكەتتiك ساياسات جۇرگiزۋدiڭ باسىم سالاسى دەپ سانالسىن، دەلىنگەن. بۇعان قوسا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتiك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جانە شارۋاشىلىق جۇرگiزۋشi سۋبەكتiلەرiنiڭ باسشىلارى ادامداردىڭ ءومiرi مەن دەنساۋلىعىن قورعاۋ، ەكونوميكانىڭ مەملەكەتتiك سەكتورىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتiن ساقتاۋ جونiندە ۋاقتىلى شارالار قابىلداماعانى ءۇشiن جەكە-دارا جاۋاپ بەرەدi, دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان.
بۇگىنگى كۇنى زامان وزگەرىپ، تەحنولوگيا اتاۋلى قارىشتاپ دامىعان سايىن، ادامزاتقا تونەتىن قاۋىپتىڭ تۇرلەرى دە كۇشەيمەك. سوندىقتان حالىقتى ءتۇرلى قاتەردەن، وقىس جاعدايلاردان ساقتاندىرۋ ماقساتىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن پايدالانۋ جانە سول ارقىلى توتەنشە جاعداي كەزىندە دۇرىس ارەكەت ەتۋ، زارداپ شەككەندەرگە العاشقى كومەكتى كورسەتۋ تاسىلدەرىن ۇيرەتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنى بەلگىلى. قازىرگى بۇل ءتاسىل ءساتتى قولدانىلا باستادى. مىسالى اۋا-رايىنىڭ وزگەرىستەرىن، بولۋى مۇمكىن ءتۇرلى جاعدايلاردى ەسكەرتىپ، ساقتاندىراتىن سمس-حابارلامالار جۇيەسى كەڭ قولدانىلا باستادى.
ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا، الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن – ەلىمىزدەگى توتەنشە جاعدايلاردان حالىقتى جانە اۋماقتى قورعاۋ جۇيەسىن دە الەمدىك ستاندارتتارعا ساي جاساۋ قاجەتتىگى، ول ءۇشىن زامان تالاپ ەتىپ وتىرعانداي، بۇكىل قازاقستان ازاماتتارىن ازاماتتىق قورعاۋ سالاسى بويىنشا وقىتىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ۇگىت – ناسيحات جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋ كەرەكتى ايتىلعان. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى كوميتەتى اپاتتاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا بارىنشا جۇمىس ىستەۋدە.
ماسەلەن، 2017 جىلعى تاسقىن كەزەڭىنە ازاماتتىق قورعاۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىنىڭ كۇشتەرى مەن قۇرالدارىن باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ازىرلىگى تۋرالى انىقتاماددا 5,6 شاقىرىم قورعاۋ بوگەنى جوندەلىپ، 4,5 شاقىرىم سالىندى، 13,5 شاقىرىم جاعالاۋدى نىعايتۋ جانە 23,2 شاقىرىم وزەن ارناسىنىڭ ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ، 5,2 ش سۋ تاسۋى قاۋىپتى وزەن ارناسىن تۇزەتۋ جانە كەڭەيتۋ جاسالدى، 456 اۆتوموبيل جولدارى مەن كوپىرلەرى استىنداعى، 33 تەمىر جولدار مەن كوپىرلەر استىنداعى سۋ وتكىزۋ قۇبىرى تازارتىلىپتى.
بۇعان قوسا حالىقتى وقىتۋ جانە قۇلاقتاندىرۋ جۇرگىزىلۋدە. تەلەۆيزيا بويىنشا 72 ءسوز سويلەۋ، راديودا 587, باسپا باسىلىمدارىندا 192 ءسوز سويلەۋ ۇيىمداستىرىلعان كورىنەدى.
2016 جىلى الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى حالىقتى قۇلاقتاندىرۋ جۇيەلەرىن ءىشىنارا جاڭعىرتتى، وعان 77 داۋىس زورايتقىش قۇرىلعىسىن ورناتۋ كىردى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ۇجىمدىق قۇلاقتاندىرۋ جۇيەلەرىنىڭ 13 جيناعى جانە 11 ەلەكترلىك سيرەنا ورناتىلدى. اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى 2 ەلەكترلىك سيرەنانى جانە اۋداندىق بۋىنداعى قۇلاقتاندىرۋدىڭ 2 جۇيەسىنە جابدىق ساتىپ الدى.
«ساقتانساڭ - ساقتايمىن» دەگەن قازاقتىڭ ناقىل ءسزوى بار. بۇگىندە اپاتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ەلدى قۇلاقتاندىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ ارنايى ماماندارى ءتۇرلى شارالاردى اتقارىپ، ءار ءتۇرلى جولدارىن قاراستىرۋدا. ءتۇرلى قىسقا بروشيۋرالار مەن بەينە ەسكەرتۋلەر دايىندالعان. ماسەلەن، ەل اۋماعىنىڭ 60 پايىزىن ءشول دالا سانالاتىن دالا ءورتى تۋرالى جانە ونىڭ سەبەپتەرى جايلى ارنايى ۆيدەودا كوپتەگەن اقپاراتتار بار.
«اپات ايتىپ كەلمەيدى» دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ استارىندا ۇلكەن ءمان بار. سوندىقتان، قانداي توتەنشە جاعداي بولماسىن، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى ءوز بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋدى ازاماتتىق بورىشى ساناسا ارتىق بولماس.
د.امانجولۇلى،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
