Sońǵy jyldary tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardyń kóbeıgenin baıqaýǵa bolady. Mysaly, qys aılarynda boran, órt oqıǵalary jıi tirkeletin bolsa, kóktem shyǵa qar sýynyń erýinen paıda bolatyn tasqyn sý jıi orny alyp jatady, jazda dala órti kóp tirkelýde. Kóp jaǵdaıda bul klımattyń ózgerýi jáne ózge de sebeptermen baılanystyrylady.
Osyndaı qaýip-qaterdi boldyrmaý maqsatynda elimizde tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý men is-qımyldary jóninde uzaq merzimdi baǵdarlama daıyndalǵan. Tótenshe jaǵdaıdyń aldyń alý máselesi elimiz táýelsizdik alǵan alǵashqy jyldary-aq qolǵa alyndy. Mysaly 1993 jyly Elbasynyń tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy túrli apattardyń alyn alý jáne zardaptaryn joıý jónindegi qosymsha sharalar týraly qaýlysy shyqty.
Onda ónerkásip apattary, tabıǵı zilzaladan týyndaıtyn tótenshe jaǵdaılarǵa jol bermeý jáne olardyń zardaptarynan keletin shyǵyndy azaıtý máseleleri memlekettik saıasat júrgizýdiń basym salasy dep sanalsyn, delingen. Buǵan qosa Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik basqarý organdarynyń jáne sharýashylyq júrgizýshi sýbektileriniń basshylary adamdardyń ómiri men densaýlyǵyn qorǵaý, ekonomıkanyń memlekettik sektorynyń ekonomıkalyq áleýetin saqtaý jóninde ýaqtyly sharalar qabyldamaǵany úshin jeke-dara jaýap beredi, dep taıǵa tańba basqandaı jazylǵan.
Búgingi kúni zaman ózgerip, tehnologııa ataýly qaryshtap damyǵan saıyn, adamzatqa tónetin qaýiptiń túrleri de kúsheımek. Sondyqtan halyqty túrli qaterden, oqys jaǵdaılardan saqtandyrý maqsatynda buqaralyq aqparat quraldaryn paıdalaný jáne sol arqyly tótenshe jaǵdaı kezinde durys áreket etý, zardap shekkenderge alǵashqy kómekti kórsetý tásilderin úıretýdiń mańyzdy ekeni belgili. Qazirgi bul tásil sátti qoldanyla bastady. Mysaly aýa-raıynyń ózgeristerin, bolýy múmkin túrli jaǵdaılardy eskertip, saqtandyratyn SMS-habarlamalar júıesi keń qoldanyla bastady.
Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstan - 2050» strategııasy qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda, álemniń eń damyǵan 30 memlekettiń qataryna kirý úshin – elimizdegi tótenshe jaǵdaılardan halyqty jáne aýmaqty qorǵaý júıesin de álemdik standarttarǵa saı jasaý qajettigi, ol úshin zaman talap etip otyrǵandaı, búkil Qazaqstan azamattaryn Azamattyq qorǵaý salasy boıynsha oqytyp, buqaralyq aqparat quraldary arqyly úgit – nasıhat jumystaryn júıeli túrde júrgizý kerekti aıtylǵan. Búginde elimizdiń Tótenshe jaǵdaılar jónindegi komıteti apattardyń aldyn alý maqsatynda barynsha jumys isteýde.
Máselen, 2017 jylǵy tasqyn kezeńine Azamattyq qorǵaýdyń memlekettik júıesiniń kúshteri men quraldaryn basqarý organdarynyń ázirligi týraly anyqtamadda 5,6 shaqyrym qorǵaý bógeni jóndelip, 4,5 shaqyrym salyndy, 13,5 shaqyrym jaǵalaýdy nyǵaıtý jáne 23,2 shaqyrym ózen arnasynyń túbin tereńdetý, 5,2 sh sý tasýy qaýipti ózen arnasyn túzetý jáne keńeıtý jasaldy, 456 avtomobıl joldary men kópirleri astyndaǵy, 33 temir joldar men kópirler astyndaǵy sý ótkizý qubyry tazartylypty.
Buǵan qosa halyqty oqytý jáne qulaqtandyrý júrgizilýde. Televızııa boıynsha 72 sóz sóıleý, radıoda 587, baspa basylymdarynda 192 sóz sóıleý uıymdastyrylǵan kórinedi.
2016 jyly Almaty qalasynyń ákimdigi halyqty qulaqtandyrý júıelerin ishinara jańǵyrtty, oǵan 77 daýys zoraıtqysh qurylǵysyn ornatý kirdi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda ujymdyq qulaqtandyrý júıeleriniń 13 jınaǵy jáne 11 elektrlik sırena ornatyldy. Aqmola oblysynyń ákimdigi 2 elektrlik sırenany jáne aýdandyq býyndaǵy qulaqtandyrýdyń 2 júıesine jabdyq satyp aldy.
«Saqtansań - saqtaımyn» degen qazaqtyń naqyl szói bar. Búginde apattyń aldyn alý úshin eldi qulaqtandyrý maqsatynda elimizdiń arnaıy mamandary túrli sharalardy atqaryp, ár túrli joldaryn qarastyrýda. Túrli qysqa broshıýralar men beıne eskertýler daıyndalǵan. Máselen, el aýmaǵynyń 60 paıyzyn shól dala sanalatyn dala órti týraly jáne onyń sebepteri jaıly arnaıy vıdeoda kóptegen aqparattar bar.
«Apat aıtyp kelmeıdi» degen qanatty sózdiń astarynda úlken mán bar. Sondyqtan, qandaı tótenshe jaǵdaı bolmasyn, bizdiń eldiń azamattary óz bilimderin jetildirýdi azamattyq boryshy sanasa artyq bolmas.
D.Amanjoluly,
“Adyrna” ulttyq portaly
