5-12 قازان ارالىعىندا 119-شى نوبەل اپتىلىعى ءوتتى. پاندەمياعا بايلانىستى جەلتوقسان ايىنداعى ماراپاتتاۋ ءراسىمى تەلەترانسلياتسيا ارقىلى وتەدى. بيىلعى ءىس-شارا ادەتتەگىدەي ۇلكەن دەڭگەيدە وتپەيدى. نوبەل سىيلىعىن لاۋرەاتتارعا جەكە-جەكە تابىستاۋ جوسپارلانعان. نازارلارىڭىزعا نوبەل سىيلىعىنىڭ 2020 جىلعى يەگەرلەرىنىڭ نەگىزگى جاڭالىقتارى مەن جۇمىستارىنا شولۋ ۇسىنىپ وتىرمىز.
فيزيولوگيا مەن مەديتسينا. مەديتسينا جانە فيزيولوگيا اتالىمى بويىنشا 2020 جىلعى نوبەل سىيلىعى بريتاندىق عالىمدار مايكل حوۋتون، حارۆي التەر جانە چارلز رايسقا بۇيىرعان. سىيلىق گەپاتيت س ۆيرۋسىن زەرتتەگەنى ءۇشىن بەرىلدى. عالىمدار قاۋىپتى اۋرۋدىڭ سەبەبىن تاپقان. نوبەل كوميتەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، ولاردىڭ جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا س گەپاتيتى ۆيرۋسىنىڭ قاۋپى جويىلۋى مۇمكىن.
فيزيكا. فيزيكا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى ەكىنشى جىل قاتارىنان استروفيزيكاداعى جاڭالىق ءۇشىن، ناقتىراق بۇل جولى قارا قۇردىمدى زەرتتەگەنى ءۇشىن بەرىلدى. سىيلىقتىڭ جارتىسى 1965 جىلعى ەسەپتەۋلەر ءۇشىن بريتاندىق رودجەر پەنروۋزعا بەرىلدى. كوميتەت بۇل شەشىمدى عالىم «قارا قۇردىمنىڭ پايدا بولۋى جالپى سالىستىرمالىلىقتىڭ سەنىمدى دالەلدەگەندىكتەن» بەرگەندىگىن ءتۇسىندىردى. سىيلىقتىڭ ەكىنشى جارتىسىن امەريكان استروفيزيكتەر راينحارد گەنتسەل مەن اندرەا گەز ءسۇت جولىنداعى گالاكتيكانىڭ ورتالىعىنداعى وتە ۇلكەن، ىقشام نىساندى اشقانى ءۇشىن بولگەن.
حيميا. حيميا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى امەريكان دجەننيفەر دۋدنا مەن فرانتسۋز ەممانۋەل شارپەنتەعا گەنومدى رەداكتسيالاۋ ءادىسىن دامىتقانى ءۇشىن بەرىلدى. لاۋرەاتتار جاساعان «گەنەتيكالىق قايشى» وسىمدىكتەردىڭ، جانۋارلاردىڭ جانە ميكروورگانيزمدەردىڭ دنق-سىن سالىستىرمالى تۇردە تەز جانە جوعارى دالدىكپەن وزگەرتۋگە كومەكتەسەدى. عالىمدار بۇل قۇرال قاتەرلى اۋرۋلاردى، ونىڭ ىشىندە قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىن ەمدەۋگە كومەكتەسەدى دەپ سانايدى. بيىل العاش رەت حيميا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىن بىردەن ەكى ايەل الىپ وتىر. بۇرىن سوڭدى تاريحتا مۇنداي وقيعا بولماعان.
ادەبيەت. يەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى لۋيزا گليۋك اقىندىق شەبەرلىكتەن ساباق بەرەدى، امەريكان اقىندار اكادەمياسىن باسقارادى. لۋيزا گليۋكتىڭ شىعارماشىلىعىندا – ادام وسىمدىك ءتارىزدى، باقتاعى گۇلدەر سياقتى. 1992 جىلعى «جابايى يريس» – ونىڭ ەڭ تانىمال جيناقتارىنىڭ ءبىرى، بۇدان بولەك 1985 جىلى «احيللەس سالتاناتى»، 1996 جىلى «ميدوۆ» جانە 1999 جىلى «ۆيتا نوۆا» سىندى جيناقتارى شىققان.
لۋيزا گليۋك ءوزىن تەك امەريكالىق اقىن رەتىندە انىقتاۋدى قالامايدى. سوعان قاراماستان، ونىڭ شىعارماشىلىعىنا نوبەل كوميتەتى زاماناۋي جالپى امەريكان مادەنيەتىنىڭ كەسكىنىن كورسەتەدى دەپ باعالادى.
ەكونوميكا. 2020 جىلى ەكونوميكا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى ەكونوميستەر پول ميلگروم مەن روبەرت ۆيلسون بولدى. سىيلىق بۇل ويشىلدارعا اۋكتسيون تەورياسىن جەتىلدىرگەنى جانە جاڭا اۋكتسيون فورماتتارىن ويلاپ تاپقانى ءۇشىن بەرىلدى. نوبەل كوميتەتىندە تۇسىندىرىلگەندەي، اۋكتسيوندار قازىرگى ەكونوميكادا وتە ماڭىزدى جانە ادامداردىڭ ومىرىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. كۇن سايىن اۋكتسيوندار ارقىلى استرونوميالىق اقشا ساتىپ الۋشىلار مەن ساتۋشىلار اراسىندا قايتا بولىنەدى.
مىسالى، اۋكتسيون تەورياسى ادام جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ العان كەزدە نەمەسە ونىڭ ەلەكتر ەنەرگياسى ءۇشىن تولەمىنىڭ مولشەرى قالىپتاسقان كەزدە جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان اۋكتسيوننىڭ جاڭا «دۇرىس» فورماتتارىن قۇرۋ قازىرگى زاماندا وتە ماڭىزدى، دەپ ءتۇسىندىردى ەكونوميكا بويىنشا الفرەد نوبەل سىيلىعىن بەرۋ كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى پروفەسسور پيتەر فرەدريكسون.
بەيبىتشىلىك سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى. نوبەل كوميتەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، «قازىرگى كەزدە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق پەن كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ قاجەتتىلىگى بۇرىنعىدان دا زور». اشتىقپەن كۇرەسۋ، اسىرەسە قاقتىعىس ايماقتارىندا جانە اشتىقتىڭ اسكەري قۇرال رەتىندە قولدانىلۋىن بولدىرماۋعا باعىتتالعان ءىس-قيمىلدار ءۇشىن ماراپات ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە ارنالعان الەمدەگى ەڭ ءىرى گۋمانيتارلىق ۇيىم بۇۇ-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك ازىق-تۇلىك باعدارلاماسىنا بەرىلدى.
وتكەن جىلى ونىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن ەرىكتىلەرى الەمنىڭ 88 ەلىندە جۇمىس ىستەگەن. ۇيىمنىڭ مالىمەتىنشە، 2019 جىلى الەمدە 135 ميلليون ادام اشتىقتان زارداپ شەككەن. مۇنداي جاعداي ۇزاق جىلدار بويى بولماعان. ال كوروناۆيرۋس جاعدايدى ودان سايىن ناشارلاتا تۇسكەن. نورۆەگيالىق نوبەل كوميتەتىنىڭ توراعاسى رەيسس-اندەرسەن: «بىزدە ۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا بولمايىنشا، تاماق حاوسقا قارسى ەڭ جاقسى ۆاكتسينا بولىپ قالماق»، - دەيدى.
الفرەد نوبەلدىڭ وسيەتىنە سايكەس، ماراپات «حالىقتاردى بىرىكتىرۋ مەن بەلسەندى ارميالاردى تىيۋعا ات سالىسقان، سونداي-اق بەيبىتشىلىك كونگرەسستەرىن وتكىزىپ، ولارعا نازار اۋدارۋ ءۇشىن ەڭ ۇلكەن جەتىستىككە جەتكەن نەمەسە وزگەلەرگە قاراعان كوپ نارسە جاساعاندارعا» بەرىلەدى. الدىڭعى ەكى جىلدا بەيبىتشىلىك سىيلىعى افريكا قۇرلىعىنا بەرىلدى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى
ايجان قۇرمانباي،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
