بەلارۋستا بولىپ جاتقان وقيعالارعا قاتىستى فەيسبۋكتىڭ قازاق سەگمەنتىندەگى پىكىر ارقيلى، ءارالۋان. ءبىرى ميتينگكە شىققان حالىقتى قولدايدى، ءبىرى ايىپتايدى، ءبىرى قارعايدى، تىلدەيدى، ەندى ءبىرى مۇسىركەيدى. نەگىزى، بۇل پىكىرلەردى ەكى توپقا بولۋگە بولادى:
ا). «لۋكاشەنكو جاقسى عوي، ەلدى سونشا توناعان جوق، كولحوز-سوۆحوزداردى تاراتقان جوق، ءوندىرىس بار، پۋتيننەن ىققان جوق، مەملەكەتشىل عوي، حالىققا نە جەتپەيدى؟» دەگەن پىكىر.
ءا). «لۋكاشەنكو – ۋزۋرپاتور، سايلاۋدا قارالىق جاسادى، حالىقتىڭ داۋسىن ۇرلادى، ورنىنان كەتۋ كەرەك» دەگەن پىكىر.
ءبىرىنشى توپ – توعىشارلاۋ، اسىرەساق، مەيلىنشە كونسەرۆاتور. ەكىنشى توپ – ليبەرال-دەموكراتيالىق كوزقاراستا. ونى «بەلارۋس حالقىنىڭ ەركىن ءومىر سۇرۋگە حاقى بار»، «لۋكاشەنكو، كەت!»، «جىۆە بەلارۋس!» دەگەن پىكىرلەردەن بايقاۋعا بولادى.
ءبىرىنشى توپ حالىقتىڭ سايلاۋ ناتيجەسىنە قارسىلىعىن، ميتينگكە شىعۋىن قولدامايدى، ءتىپتى ايىپتايدى. ليتۆاعا كەتىپ قالعان سۆەتلانا تيحانوۆسكايانى كىنالاپ، «شىرپى جاعىپ، ءورت قويىپ، ەلدى ارانداتىپ، وتقا يتەرىپ، ءوزى قاشىپ كەتتى» دەگەن سىڭايداعى پىكىر دە ايتىلىپ جاتىر.
جالپى، بۇل كوزقاراستاعى ادامداردىڭ ءوزىن ىشتەي ەكىگە بولۋگە بولادى:
1.بەلارۋستاعى جاعدايدان، جالپى ساياساتتان حابارى جوق، حابارى بولسا دا، تىم سالعىرت، بارىنشا ءتاۋباشىل جۋاس توپ. بۇلار – ىنجىق جانە ۇرگەدەك. «ءبارى ءبىتتى، وسىلاي بولاتىنى ءاۋ باستان بەلگىلى ەدى عوي» دەپ، بىردەن ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، سالى سۋعا كەتىپ، سارىۋايىمعا سالىنىپ وتىرعاندار بار.
2.بەلارۋستاعى دۇربەلەڭدى دابىرالاپ، «انە، كوردىڭدەر مە، نە بولىپ جاتقانىن؟» دەپ قاتتىراق ايقايلاپ، قۇددى سول ەرتەڭ بىزدە بولاتىنداي ءتوندىرىپ، اينا-قاتەسىز قازاقستانعا تاڭىپ، جانى اشىعانسىپ، شىنىندا، قوعامدى ۇرەيلەندىرىپ، قورقىتۋدى كوزدەيتىن اقوردانىڭ پروپوگانداشى توبى. مۇنى كورشىسىنىڭ ءۇيى ورتەنىپ جاتقاندا سونىڭ جالىنىنا باس ءۇيتىپ جۇرگەن قاراۋ ادامنىڭ تىرلىگىنە تەڭەۋگە بولادى.
شىنتۋايتىندا، بەلارۋستا جاعداي ولار ايتقانداي ەمەس. بەلارۋستار بۇلاي بولعانىنا، جاعدايدىڭ اياقاستى شيەلەنىسىپ، تىم ۋشىعىپ كەتكەنىنە ەش وكىنبەيدى دەۋگە بولادى. وعان دالەل – ەرەۋىلدىڭ ءتورت كۇن بويى توقتاماۋى، ءتىپتى ءورشۋى. وعان دالەل – كوشەدەگى ادامداردىڭ ءسوزى. ولار 26 جىل بويعى اۆتوريتارلىق بيلىكتەن شارشاعانىن، ساياسي كولگىرلىكتەن، جالعاندىقتان قاجىعانىن ايتادى. ولار وزگەرىستى قالايدى. ولار ەركىندىككە ۇمتىلدى. حاقىن تالاپ ەتتى. وسى جولدى وزدەرى تاڭدادى. ەندى قانداي قيىن بولسا دا شىداۋعا، توزۋگە بەيىل، ماقساتىنا جەتپەي تىنباۋعا بەت بۇردى، سوعان بەكەم بەل بۋدى. مۇمكىن، اراسىندا بار شىعار، بىراق دەنى س.تيحانوۆسكايانى كىنالامايدى. نەگىزى، ول ءوز ميسسياسىن اتقاردى: سايلاۋدا جەڭدى; سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ قورىتىندىسىمەن كەلىسپەيتىنىن مالىمدەدى; قولىندا بار حاتتامالاردى سايلاۋ كوميسسياسىنا تاپسىردى. ەندى ونى «امبرازۋرانى كەۋدەسىمەن جاپپادى» دەپ كىنالاۋ ءتىپتى ورىنسىز سياقتى. «جانىن پيدا ەتىپ، ءولىپ كەتۋ كەرەك ەدى» دەگەن – تىم راديكال، جانىقاس تۇسىنىك، ەسكى سوۆەتتىك-رەۆوليۋتسياشىل ساياسي كليشە. ونسىز دا ول سولاي ىستەدى.
جالپى، ساياسي پراكتيكالىق تاريحتا ديكتاتۋرالىق رەجيممەن كۇرەستە س.تيحانوۆسكايا فەنومەنى مەن بۇل بەلارۋس رەۆوليۋتسياسى سونى ساباق، تىڭ ۇلگى بولدى دەۋگە بولادى.
وسى جەردە ءبىر نارسەنى ناقتىلاپ، باسىن اشىپ ايتۋ كەرەك، ول – س.تيحانوۆسكايا ەلدەن ءوزى كەتكەن جوق، ونى كەتىردى. قىسىم جاسادى. بىلايشا ايتقاندا، ءداۋ بەلاز-بەن سۇيرەپ نەمەسە ءسۇرىپ-يتەرىپ شەكارادان شىعارىپ جىبەردى دەسە بولادى. لۋكاشەنكوعا سولاي ءتيىمدى بولدى. ول «تيحانوۆسكايا كەتسە، حالىقتىڭ ساعى سىنادى، رايىنان قايتادى» دەپ ەسەپتەدى. بىراق قاتەلەستى. بۇل قوعامدى اشىندىرماسا، رۋحىن تۇسىرگەن جوق. ويتكەنى، ەندى بەلارۋستى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ءتورت كۇندە 6 مىڭعا تارتا ادام ۇستالىپ، قامالدى. ولگەندەر دە بار. ميليتسيانىڭ، ومون-نىڭ، اسكەردىڭ قاتىگەزدىگىندە شەك جوق، ۇرىپ-سوعىپ، اتىپ، قۇددى قويعا شاپقان قاسقىرداي بىلاعايدى سالىپ، بىلگەنىن ىستەپ جاتىر. بىراق لۋكاشەنكو تاعى وڭباي قاتەلەستى: قاتىگەزدىكتىڭ قورقىنىش ەمەس، وشپەندىلىك تۋدىراتىنىن، ال وشپەندىلىك ەرەگەس، ەگەسكە يتەرمەلەيتىنىن، ول كەككە ۇلاساتىنىن ەسكەرمەدى. قول قاتىپ، شوقپار سىلتەگەن ءبىرىنشى كۇنى-اق ول ءاپ-ساتتە جيىركەنىشتى ادامعا، مونسترعا اينالدى. ونداي ادامعا بەلارۋستا، بيلىكتە ەكىباستان ورىن جوق ەكەنىن، ەندى ونىمەن بىرگە ءومىر سۇرە المايتىنىن ءبارى ءتۇسىندى. ونى تۇسىنبەگەن، تۇسىنسە دە تۇسىنگىسى كەلمەيتىن ءبىر ادام بار، ول – لۋكاشەنكونىڭ ءوزى. حالىق ول ايتقانداي قان تىلەپ مايدانعا شىققان جوق، ءوزى قانتۇلەنىپ، قيان-كەسكى قىرعىن، مايدان جاساپ وتىر. ول ءتىپتى حالىقتى «قورقىتىپ، قالپاقپەن ۇرىپ الام» دەپ ويلاسا كەرەك. بىراق ول ويلاعانى بولمادى، بولمايتىن دا سىڭايلى. شىنىندا، حالىق ەمەس، لۋكاشەنكو قورقىپ تۇر. بەيبىت حالىققا كۇش قولدانۋ – سونىڭ ايعاعى. ساياساتشى دا، ساياساتتانۋشى دا، ساياساتقا قاتىسى بار ادام دا، قاتىسى جوق ادام دا، قويشى-قويمانشى دا، قازاق تا، ورىس تا، باسقا دا، ءبارى ءبىلۋ كەرەك ءبىر فاكت بار، ول – بەلارۋس حالقىنا قارسى قىلمىس، قاستاندىق جاسالدى جانە ول ءالى جالعاسىپ جاتىر. باتكانىڭ ەندىگى تىرلىگىنىڭ ءبارى – زايا. ول سىنعان قۇمىرانى قالپىنا كەلتىرە المايدى. بالكىم، سىنعان قۇمىرانى قالپىنا كەلتىرۋگە دە بولار، بىراق حالىقتىڭ سىنعان كوڭىلىن بۇتىندەپ، سەنىمىن قايتارۋ ەش مۇمكىن ەمەس.
وسى ورايدا، «كىم جەڭدى، كىم جەڭىلدى؟ كىم كىنالى؟ لۋكاشەنكونىڭ قاتەسى نە، كىناسى نە؟ وپپوزيتسيا قانداي قاتە جىبەردى؟ حالىقتىڭ كىناسى بار ما؟» دەگەن ساۋالدارعا از-كەم بولسا دا توقتالىپ، جاۋاپ ىزدەگەن ءجون.
ارينە، حالىق جەڭدى، بىراق ونى لۋكاشەنكو مويىنداعىسى جوق. البەتتە، لۋكاشەنكو جەڭىلدى، بىراق ونى تاعى دا بەتپاقتانىپ مويىنداعىسى جوق. كىنالى – ارينە، اۆتوريتارلىق-ديكتاتۋرالىق بيلىك. ۇركەپپە، كەكىرت ساياسي توڭمويىندىق وسىنداي جاعدايعا جەتكىزدى، وسىنداي قىلدى.
لۋكاشەنكونىڭ قاتەسى – ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ زاڭىن ەسكەرمەگەنى، ياعني زامان مەن قوعامدى مۇلدە ويلامادى. «وسىلاي بولا بەرەدى، وسىلاي بولا بەرسە» دەدى. وعان دالەل – ۋكراين ءجۋرناليسى گوردونعا بەرگەن سۇحباتىندا ول پرەزيدەنت بولۋدان باسقا ءومىردى ەلەستەتە المايتىنىن ايتتى. ونىڭ كىناسى – زامانى وتسە دە، وزىنە عانا كەرەك، وزىنە جايلى رەجيمدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جانتالاسىپ، ۋاقىتتى توقتاتۋعا تىرىسۋى.
وپپوزيتسيانىڭ قاتەسى – سايلاۋدان كەيىن نە بولاتىنىن، جاعداي قالاي ءوربىپ، قالاي ورىستەيتىنىن، وندا نە ىستەۋ كەرەگىن ەسكەرمەدى، سارالامادى، ياعني «ب» جوسپارى جاسالمادى. بارىنەن بۇرىن بيلىكتىڭ وسىنشا اپەرباقان دويىر، ديكتاتۋرانىڭ وسىنشا قىزىلكوز دۇلەي ەكەنىن ەسەپكە المادى. ايتپەسە، مۇنشا دۇربەلەڭ بولماس پا ەدى؟!
حالىقتىڭ كىناسى بار ما؟ بار. ول – وسىنداي تيراننىڭ شىعۋىنا قوعامنىڭ جول بەرگەنى. بۇل – 26 جىل بويعى ساياسي سالعىرتتىق پەن الەۋمەتتىك دارمەنسىزدىكتىڭ سالدارى. بىراق «ەل تولقىسا، حان تاعىندا تۇرا المايدى» دەگەندەي، لۋكاشەنكونىڭ تاعىنىڭ استىنداعى، ءتىپتى تابانىنىڭ استىنداعى بەلارۋس جەرى قوزعالىپ كەتتى. ەندى وعان بەلارۋستان ورىن جوق. ارقاشان تيرانداردىڭ تاعدىرى، ديكتاتورلاردىڭ اقىرى وسىلاي اياقتالادى.
P.S.
جالپى، بۇل بەلارۋس دۇربەلەڭى قازاق قوعامىنا ساباق بولسا يگى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ كەشەگى ساياسي ارەالىمىز دا، بۇگىنگى ءورىسىمىز دە ءبىر; ول دا، ءبىز دە – تمد، ەۋازەس، ودكب، شىۇ سياقتى ساياسي، ەكونوميكالىق، اسكەري ۇيىمدارعا مۇشەمىز، ياعني، ءبىر جەلىگە بايلاۋلى، ءبىر كوگەنگە ماتاۋلىمىز; ولاردا 26 جىل بويى بيلىك وزگەرمەسە، بىزدە 29 جىل بويى وزگەرگەن جوق; ولار كونستيتۋتسياسىن 1994 جىلى وزگەرتسە، 1995 جىلى ءبىز دە وزگەرتتىك; ولاردا ازدى-كوپتى ءوندىرىس بار، بىزدە ول جوق; بىزدەگى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك، بىزدەگى جەمقورلىق ولاردان بەتەر، ودان زور بولماسا، كەم ەمەس. قىسقاسى، ءبىز ءبىر باتپاقتا وتىرمىز. ءتىپتى ءبىز – قازاق باتپاقتىڭ ەڭ تەرەڭىندە، وپپا-ۇيىعىنا بەلشەمىزدەن باتىپ وتىرمىز. بىراق ءبىزدىڭ باعىمىزعا وراي، ول مي باتپاقتان شىعۋعا ءالى دە ۋاقىت، مۇرشا بار. دەگەنمەن، تسەيتنوت – ول ساناۋلى ءسات، ولشەۋلى مۇعدار. ەگەر سول ءسات ۋىستان سۋسىپ كەتسە، سول مۇعداردىڭ ورايىن كەلتىرە الماساق، بەلارۋس سياقتى قيان-كەسكى مايدانعا، شىتىرمان شىرعالاڭعا تاپ بولۋ – ءبىر مۇرسات. شىتىرمانعا ۇرىنباي، شىرعالاڭعا شاتىلماي، كەساپاتقا كيلىكپەۋدىڭ مىڭ سان جولى، مىڭ سان ايلا-امالى، ءجۇز سان ءادىس-ءتاسىلى بار. سونى تەك اقوردا دا، قازاق قوعامى دا ەسكەرسە ەتتى، ءجون قام-قارەكەت قىلسا ەتتى.
باقىتجان قوسبارماقوۆ
