Belarýsta bolyp jatqan oqıǵalarǵa qatysty Feısbýktiń qazaq segmentindegi pikir árqıly, áralýan. Biri mıtıngke shyqqan halyqty qoldaıdy, biri aıyptaıdy, biri qarǵaıdy, tildeıdi, endi biri músirkeıdi. Negizi, bul pikirlerdi eki topqa bólýge bolady:
a). «Lýkashenko jaqsy ǵoı, eldi sonsha tonaǵan joq, kolhoz-sovhozdardy taratqan joq, óndiris bar, Pýtınnen yqqan joq, memleketshil ǵoı, halyqqa ne jetpeıdi?» degen pikir.
á). «Lýkashenko – ýzýrpator, saılaýda qaralyq jasady, halyqtyń daýsyn urlady, ornynan ketý kerek» degen pikir.
Birinshi top – toǵysharlaý, ásiresaq, meılinshe konservator. Ekinshi top – lıberal-demokratııalyq kózqarasta. Ony «Belarýs halqynyń erkin ómir súrýge haqy bar», «Lýkashenko, ket!», «Jyve Belarýs!» degen pikirlerden baıqaýǵa bolady.
Birinshi top halyqtyń saılaý nátıjesine qarsylyǵyn, mıtıngke shyǵýyn qoldamaıdy, tipti aıyptaıdy. Lıtvaǵa ketip qalǵan Svetlana Tıhanovskaıany kinálap, «Shyrpy jaǵyp, órt qoıyp, eldi arandatyp, otqa ıterip, ózi qashyp ketti» degen syńaıdaǵy pikir de aıtylyp jatyr.
Jalpy, bul kózqarastaǵy adamdardyń ózin ishteı ekige bólýge bolady:
1.Belarýstaǵy jaǵdaıdan, jalpy saıasattan habary joq, habary bolsa da, tym salǵyrt, barynsha táýbashyl jýas top. Bular – ynjyq jáne úrgedek. «Bári bitti, osylaı bolatyny áý bastan belgili edi ǵoı» dep, birden unjyrǵasy túsip, saly sýǵa ketip, saryýaıymǵa salynyp otyrǵandar bar.
2.Belarýstaǵy dúrbeleńdi dabyralap, «Áne, kórdińder me, ne bolyp jatqanyn?» dep qattyraq aıqaılap, quddy sol erteń bizde bolatyndaı tóndirip, aına-qatesiz Qazaqstanǵa tańyp, jany ashyǵansyp, shynynda, qoǵamdy úreılendirip, qorqytýdy kózdeıtin Aqordanyń propogandashy toby. Muny kórshisiniń úıi órtenip jatqanda sonyń jalynyna bas úıtip júrgen qaraý adamnyń tirligine teńeýge bolady.
Shyntýaıtynda, Belarýsta jaǵdaı olar aıtqandaı emes. Belarýstar bulaı bolǵanyna, jaǵdaıdyń aıaqasty shıelenisip, tym ýshyǵyp ketkenine esh ókinbeıdi deýge bolady. Oǵan dálel – ereýildiń tórt kún boıy toqtamaýy, tipti órshýi. Oǵan dálel – kóshedegi adamdardyń sózi. Olar 26 jyl boıǵy avtorıtarlyq bılikten sharshaǵanyn, saıası kólgirlikten, jalǵandyqtan qajyǵanyn aıtady. Olar ózgeristi qalaıdy. Olar erkindikke umtyldy. Haqyn talap etti. Osy joldy ózderi tańdady. Endi qandaı qıyn bolsa da shydaýǵa, tózýge beıil, maqsatyna jetpeı tynbaýǵa bet burdy, soǵan bekem bel býdy. Múmkin, arasynda bar shyǵar, biraq deni S.Tıhanovskaıany kinálamaıdy. Negizi, ol óz mıssııasyn atqardy: saılaýda jeńdi; saılaý komıssııasynyń qorytyndysymen kelispeıtinin málimdedi; qolynda bar hattamalardy saılaý komıssııasyna tapsyrdy. Endi ony «ambrazýrany keýdesimen jappady» dep kinálaý tipti orynsyz sııaqty. «Janyn pıda etip, ólip ketý kerek edi» degen – tym radıkal, janyqas túsinik, eski sovettik-revolıýııashyl saıası klıshe. Onsyz da ol solaı istedi.
Jalpy, saıası praktıkalyq tarıhta dıktatýralyq rejımmen kúreste S.Tıhanovskaıa fenomeni men bul belarýs revolıýııasy sony sabaq, tyń úlgi boldy deýge bolady.
Osy jerde bir nárseni naqtylap, basyn ashyp aıtý kerek, ol – S.Tıhanovskaıa elden ózi ketken joq, ony ketirdi. Qysym jasady. Bylaısha aıtqanda, dáý BelAZ-ben súırep nemese súrip-ıterip shekaradan shyǵaryp jiberdi dese bolady. Lýkashenkoǵa solaı tıimdi boldy. Ol «Tıhanovskaıa ketse, halyqtyń saǵy synady, raıynan qaıtady» dep eseptedi. Biraq qatelesti. Bul qoǵamdy ashyndyrmasa, rýhyn túsirgen joq. Óıtkeni, endi belarýsty toqtatý múmkin emes edi. Tórt kúnde 6 myńǵa tarta adam ustalyp, qamaldy. Ólgender de bar. Mılıııanyń, OMON-nyń, áskerdiń qatygezdiginde shek joq, uryp-soǵyp, atyp, quddy qoıǵa shapqan qasqyrdaı bylaǵaıdy salyp, bilgenin istep jatyr. Biraq Lýkashenko taǵy ońbaı qatelesti: qatygezdiktiń qorqynysh emes, óshpendilik týdyratynyn, al óshpendilik ereges, egeske ıtermeleıtinin, ol kekke ulasatynyn eskermedi. Qol qatyp, shoqpar siltegen birinshi kúni-aq ol áp-sátte jıirkenishti adamǵa, monstrǵa aınaldy. Ondaı adamǵa Belarýsta, bılikte ekibastan oryn joq ekenin, endi onymen birge ómir súre almaıtynyn bári túsindi. Ony túsinbegen, túsinse de túsingisi kelmeıtin bir adam bar, ol – Lýkashenkonyń ózi. Halyq ol aıtqandaı qan tilep maıdanǵa shyqqan joq, ózi qantúlenip, qııan-keski qyrǵyn, maıdan jasap otyr. Ol tipti halyqty «qorqytyp, qalpaqpen uryp alam» dep oılasa kerek. Biraq ol oılaǵany bolmady, bolmaıtyn da syńaıly. Shynynda, halyq emes, Lýkashenko qorqyp tur. Beıbit halyqqa kúsh qoldaný – sonyń aıǵaǵy. Saıasatshy da, saıasattanýshy da, saıasatqa qatysy bar adam da, qatysy joq adam da, qoıshy-qoımanshy da, qazaq ta, orys ta, basqa da, bári bilý kerek bir fakt bar, ol – Belarýs halqyna qarsy qylmys, qastandyq jasaldy jáne ol áli jalǵasyp jatyr. Batkanyń endigi tirliginiń bári – zaıa. Ol synǵan qumyrany qalpyna keltire almaıdy. Bálkim, synǵan qumyrany qalpyna keltirýge de bolar, biraq halyqtyń synǵan kóńilin bútindep, senimin qaıtarý esh múmkin emes.
Osy oraıda, «Kim jeńdi, kim jeńildi? Kim kináli? Lýkashenkonyń qatesi ne, kinási ne? Oppozıııa qandaı qate jiberdi? Halyqtyń kinási bar ma?» degen saýaldarǵa az-kem bolsa da toqtalyp, jaýap izdegen jón.
Árıne, halyq jeńdi, biraq ony Lýkashenko moıyndaǵysy joq. Álbette, Lýkashenko jeńildi, biraq ony taǵy da betpaqtanyp moıyndaǵysy joq. Kináli – árıne, avtorıtarlyq-dıktatýralyq bılik. Urkeppe, kekirt saıası tońmoıyndyq osyndaı jaǵdaıǵa jetkizdi, osyndaı qyldy.
Lýkashenkonyń qatesi – ýaqyt pen keńistiktiń zańyn eskermegeni, ıaǵnı zaman men qoǵamdy múlde oılamady. «Osylaı bola beredi, osylaı bola berse» dedi. Oǵan dálel – ýkraın jýrnalısi Gordonǵa bergen suhbatynda ol prezıdent bolýdan basqa ómirdi elestete almaıtynyn aıtty. Onyń kinási – zamany ótse de, ózine ǵana kerek, ózine jaıly rejımdi saqtap qalý úshin jantalasyp, ýaqytty toqtatýǵa tyrysýy.
Oppozıııanyń qatesi – saılaýdan keıin ne bolatynyn, jaǵdaı qalaı órbip, qalaı óristeıtinin, onda ne isteý keregin eskermedi, saralamady, ıaǵnı «b» jospary jasalmady. Bárinen buryn bıliktiń osynsha áperbaqan doıyr, dıktatýranyń osynsha qyzylkóz dúleı ekenin esepke almady. Áıtpese, munsha dúrbeleń bolmas pa edi?!
Halyqtyń kinási bar ma? Bar. Ol – osyndaı tırannyń shyǵýyna qoǵamnyń jol bergeni. Bul – 26 jyl boıǵy saıası salǵyrttyq pen áleýmettik dármensizdiktiń saldary. Biraq «el tolqysa, han taǵynda tura almaıdy» degendeı, Lýkashenkonyń taǵynyń astyndaǵy, tipti tabanynyń astyndaǵy Belarýs jeri qozǵalyp ketti. Endi oǵan Belarýstan oryn joq. Árqashan tırandardyń taǵdyry, dıktatorlardyń aqyry osylaı aıaqtalady.
P.S.
Jalpy, bul Belarýs dúrbeleńi qazaq qoǵamyna sabaq bolsa ıgi. Óıtkeni, bizdiń keshegi saıası arealymyz da, búgingi órisimiz de bir; ol da, biz de – TMD, EýAzES, ODKB, ShYU sııaqty saıası, ekonomıkalyq, áskerı uıymdarǵa múshemiz, ıaǵnı, bir jelige baılaýly, bir kógenge mataýlymyz; olarda 26 jyl boıy bılik ózgermese, bizde 29 jyl boıy ózgergen joq; olar Konstıtýııasyn 1994 jyly ózgertse, 1995 jyly biz de ózgerttik; olarda azdy-kópti óndiris bar, bizde ol joq; bizdegi áleýmettik ádiletsizdik, bizdegi jemqorlyq olardan beter, odan zor bolmasa, kem emes. Qysqasy, biz bir batpaqta otyrmyz. Tipti biz – qazaq batpaqtyń eń tereńinde, oppa-uıyǵyna belshemizden batyp otyrmyz. Biraq bizdiń baǵymyzǵa oraı, ol mı batpaqtan shyǵýǵa áli de ýaqyt, mursha bar. Degenmen, eıtnot – ol sanaýly sát, ólsheýli muǵdar. Eger sol sát ýystan sýsyp ketse, sol muǵdardyń oraıyn keltire almasaq, Belarýs sııaqty qııan-keski maıdanǵa, shytyrman shyrǵalańǵa tap bolý – bir mursat. Shytyrmanǵa urynbaı, shyrǵalańǵa shatylmaı, kesapatqa kılikpeýdiń myń san joly, myń san aıla-amaly, júz san ádis-tásili bar. Sony tek Aqorda da, qazaq qoǵamy da eskerse etti, jón qam-qareket qylsa etti.
Baqytjan Qosbarmaqov
