الەمدى جايلاعان قاتەرلى ىندەتكە قىتايدى كىنالاعان رەسمي ۆاشينگتون كىنالاپ قانا قويماي، ەندى جەدەل ءىس-شاراعا كىرىسپەك. بۇل تۋرالى "ادىرنا" "ريا نوۆوستيگە" سىلتەمە جاسايدى. "ەكى تۇيە سۇيكەنسە ورتاسىندا شىبىن ولەدى" نەگىزىندە قارار بولساق ەكى جاقتىڭ ەكونوميكالىق سوعىسى قانشالىقتى قاۋىپتى؟
«كوروناۆيرۋستىق ىندەت قىتايدىڭ كىناسى» تاقىرىبى امەريكانىڭ ساياسي ديسكۋرسىندا ءجيى ايتىلا باستاعاننان كەيىن، ءبىز بۇل اقش-تىڭ قحر-عا قارسى سانكتسيالارىمەن اياقتالادى دەپ بولجاعانبىز. بۇل اقش سەناتورلارى مەن رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ كونگرەسمەندەرى دايىنداعان ستسەناريى دەپ ايتتىق تا. پرەزيدەنتكە COVID-19 ىندەتى ءۇشىن قىتايعا قارسى سانكتسيالار سالۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭ جوباسىن جانە امەريكاندىق پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتاسىندا دا ماقۇلدانۋعا بارلىق مۇمكىندىك تولىعىمەن بار.
"The Hill" ارنايى باسىلىمى اقش-تىڭ قىتايدى «جازالاۋعا» جىبەرەتىن ناقتى يەزۋيت تۇجىرىمداماسىن بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:
«رەسپۋبليكالىق سەناتورلار سەيسەنبىدە پرەزيدەنت ترامپقا كوروناۆيرۋستىڭ پايدا بولۋىن تەرگەۋدە ىنتىماقتاستىقتان باس تارتۋعا، قىتايدى سانكتسيالاۋعا رۇقسات بەرەتىن زاڭ جوباسىن ۇسىندى. سەناتور ليندسي گرەمەم ەنگىزگەن "COVID-19 ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى زاڭ", ترامپقا قىتايعا قارسى سانكتسيالار قولدانۋعا رۇقسات بەرەدى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ وداقتاستارىمەن نەمەسە بۇۇ قامقورلىعىمەن جۇمىس ىستەيتىن ۇيىمدارمەن جۇرگىزىلەتىن تەرگەۋمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەمەگەن جاعدايدا عانا.
قىتاي ءۇمىتسىز جاعدايدا قالىپ وتىر. سانكتسيا زاڭىنىڭ اۆتورلارىنىڭ جوسپارىنا سايكەس، رەسمي پەكين اقش-تىڭ قىتاي بيلىگىنىڭ ارەكەتتەرىن تەرگەۋگە قۇقىعى بار ەكەنىن مويىنداۋ ارقىلى امەريكاندىق تەرگەۋشىلەرمەن (جانە امەريكانىڭ سپۋتنيكتىك ەلدەرىنىڭ ەستونياعا دەيىنگى ەلدەرىنىڭ تەرگەۋشىلەرىمەن) بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاسۋى ءتيىس. بۇنداي جاعدايدا قىتايدا ەكى جول بار. ۇلتتىق قورلانۋ مەن ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتىڭ ساقتالۋى. قىتاي امەريكاندىق تەرگەۋشىلەر الدىندا ءوزىن كەمسىتۋدەن باس تارتادى، ءسويتىپ پەكين "شىندىقتى جاسىردى" دەگەن جەلەۋمەن سانكتسياعا ۇشىرايدى.
ايتپاقشى، سانكتسيا اۆتورلارىنا اقيقاتتىڭ اشىلۋى مۇلدە قىزىعۋشىلىق تۋدىرمايدى، ويتكەنى ولار رەسەيگە قارسى سانكتسيالار ەنگىزۋ ارەكەتتەرى كەزىندە دە ولاردى شىندىق قىزىقتىرمادى. ماسەلەن، كورنەكتى رەسپۋبليكاشىل سەناتور ليندسەي گرەم بىرنەشە انتي-رەسەيلىك زاڭ جوبالارىنىڭ اۆتورى جانە قىتايعا قارسى سانكتسيالاردىڭ نەگىزگى جاقتاۋشىسى بولىپ تابىلادى جانە ەكى بىردەي جاعدايدا دا بىردەي شارا قولدانادى دەپ ەسەپتەسەك، پەكيننىڭ سانكتسيالاردان قاشۋعا مۇمكىندىگى جوق.
قىتاي ديپلوماتياسىنىڭ سەنۋى مۇمكىن جالعىز نارسە (تىكەلەي جانە جاناما سەبەپتەرمەن) ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ نەعۇرلىم قاتاڭ سانكتسيالار سالعان سايىن رەسەيدەگى جاعداي اقش-تا تاعى قايتالانادى. ۆاشينگتون بارلىق شارالاردى قولدانعان كۇندە امەريكاندىق ەكونوميكانىڭ وزىنە ايتارلىقتاي زيان كەلتىرەدى.
رەسپۋبليكالىق سەناتورلار مۇنى جاسىرماعانىمەن: ولاردىڭ زاڭ جوباسىنىڭ باستى ماقساتى - قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ تۇلعاسىنداعى قىتايدىڭ ساياسي جانە اكىمشىلىك جۇيەسىن السىرەتۋ. زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرىنىڭ رەسمي مالىمدەمەسى بۇعان ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەيدى: «قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوروناۆيرۋستىڭ ءورشۋ جاعدايىندا دا ءوز ساياساتىن جالعاستىرۋىنىڭ جولىن كەسۋ، نازاردان تىس قالۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل زاڭ پرەزيدەنتكە بولاشاقتا وسىنداي قايتالانۋدى بولدىرماۋ ءۇشىن قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى ءتيىستى شارالار قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى».
بۇل سانكتسيالىق تىزىمگە «كەيبىر قىتاي شەنەۋنىكتەرىندەگى اكتيۆتەردى توقتاتۋ»، «كەيبىر قىتاي شەنەۋنىكتەرى ءۇشىن ساپارعا جانە ۆيزاعا تىيىم سالۋ»، «قىتاي ازاماتتارىنا ستۋدەنتتىك ۆيزا بەرۋگە تىيىم سالۋ»، «اقش-تاعى كەز-كەلگەن قارجى ينستيتۋتتارىنا نەسيە بەرۋگە نەمەسە جىلجىتۋعا تىيىم سالۋ» سياقتى شارالار كىرەدى. قىتايلىق كومپانيالاردىڭ نەمەسە قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ باقىلاۋىنداعى كومپانيالاردىڭ باعالى قاعازدارىن ورنالاستىرۋ، امەريكاندىق ديپلوماتتارعا حۆق مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك قاراجاتىن قىتاي قۇرىلىمدارىنا بولۋگە جانە امەريكاندىقتاردىڭ تىزىمىنە تىيىم سالۋعا قارسى داۋىس بەرۋگە باعىتتاۋ قىتايلىق بىرلەسكەن مەنشىك يەلەرى بار قىتايلىق كومپانيالاردىڭ نەمەسە كومپانيالاردىڭ بيرجالارىنا تيىم سالۋ دا كۇن تارتىبىندە.
اقش پرەزيدەنتى ۇسىنعان ەڭ اگرەسسيۆتى سانكتسيالار - بۇل رەسەيگە قارسى «ىشكى سانكتسيالاردىڭ» كوشىرمەلەرى نەمەسە كەيبىر رەسەيلىك كومپانيالارعا قارسى ەنگىزىلگەن سانكتسيالاردىڭ انالوگتارى. قىتايدىڭ بەلگىلى ءبىر شەنەۋنىكتەرى مەن كاسىپكەرلەرىنە جاسالعان جەكە سانكتسيالار رەسمي بەيجىڭگە ايتارلىقتاي اسەر ەتۋى مۇمكىن ەمەس، بىراق امەريكاندىق بانكتەردىڭ قىتايلىق كومپانيالارعا نەسيە بەرۋگە تىيىم سالۋى جانە قىتاي كومپانيالارىنىڭ ء(تىپتى قىتايلىق كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن) اقش قور نارىعىنا كىرۋىنە ناقتى تىيىم سالۋ قىتاي ءۇشىن قاۋىپتى. جاھاندىق ينۆەستيتسيالىق قوعامداستىقتىڭ ەداۋىر بولىگىن باسقاراتىن جەتەكشى قىتايلىق كومپانيالارعا ايتارلىقتاي ماتەريالدىق زيان كەلتىرۋگە ارنالعان ەكونوميكالىق اۋىر زارداپ بودلماقشى بۇل سانكتسيا قازىردىڭ وزىندە قىتايلىق كاسىپكەرلەردى عانا ەمەس، رەسمي بەيجىڭدى دە شوشىتىپ وتىر.
زاڭ جوباسىندا رەسپۋبليكالىقتار اراسىندا قىتايدان كەك الۋدىڭ مۇنداي تانىمال ءادىسى تۋرالى ايتىلمايدى، ويتكەنى ونىڭ قحر-داعى ءوزىنىڭ ۆاليۋتالىق رەزەرۆتەرىندەگى اقش وبليگاتسيالارىنا دەفولت جاسالدى، بىراق بۇل زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورلارىن تەجەۋ بەلگىسى ەمەس، تەحنيكالىق قيىندىق بولىپ تابىلادى. اقش كونستيتۋتسياسى مۇنداي تيپتەگى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋعا تىيىم سالادى، جانە شەكتەۋدى جەڭۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت پەن ارنايى زاڭ شىعارۋ قاجەت. تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسىنان الىنعان سانكتسيالار ۆاشينگتون مەن پەكيننىڭ اراسىنداعى ناقتى قاقتىعىستى باستاۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى.
قىتاي تاراپىنىڭ جاقىندا پەكينگە قارسى زاڭ جوبالارىنا، سونىڭ ىشىندە اقش سوتتارىنىڭ قحر ۇكىمەتىنە قارسى ىندەتكە بايلانىستى وتەماقىنى ءوندىرىپ الۋ تۋرالى سوت ءىسىن قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورلارىنا نارازىلىعى سەبەپ بولعاندىقتان، زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورلارىن دا كۇتپەگەن جاعىمسىز جاعداي كۇتىپ تۇر. مەملەكەتتىك ۇكىمەتتىڭ سىرتقى ىستەر بويىنشا ساراپشىلاردىڭ ءبىرىنىڭ "Global Times" باسىلىمىنا سۇحبات بەرگەن كەزدە «ءبىز جاي عانا سيمۆولدىق جاۋاپ قايتارۋ ەرەۋىلىن وتكىزە المايمىز، بىراق ءبىز ولاردىڭ جاندى جەرىن اۋىرتىپ جىبەرەتىن قارسى شارالار قولدانۋىمىز كەرەك» دەپ اتاپ كورسەتتى.
"Global Times" گازەتىندە پايدا بولعان ۇسىنىستارعا سۇيەنسەك، جاۋاپتىڭ ءمانى كونگرەسستەگى جانە سەناتتاعى انتيقىتاي وكىلدەرى قىتايلىق ينۆەستيتسيالاردى جوعالتۋ نەگىزىندە جانە جۇمىس ورىندارىن قىتاي اقشاسىمەن جوعالتۋ ارقىلى جازالاۋ بولىپ تابىلادى. بۇل وتە ءتيىمدى ءتاسىل بولۋى مۇمكىن، اسىرەسە ەپيدەميادان تۋىنداعان ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا، بىراق بۇل ۋاقىتشا شارا دەگەنگە سەنۋ قيىن. ەرتە مە، كەش پە، اقش پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى سانكتسيالاردى ەنگىزىپ، قولدانا باستايدى، سودان كەيىن ءسىز بۇكىل پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن بارلىق سايلاۋشىلارعا قىتايعا «زيان تيگىزۋدىڭ» ءتيىمدى جولىن تابۋعا تۋرا كەلەدى. دەمەك، جالپى سانكتسيالار سوعىسىنىڭ باستالۋى ۋاقىتتىڭ ماسەلەسى جانە تاراپتاردىڭ قانشالىقتى وعان تەز دايىندالۋىنا بايلانىستى. امەريكاندىق ساياساتكەرلەر ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا قىتايمەن وندىرىستىك جانە قارجىلىق بايلانىستاردىڭ تولىق نەمەسە جارتىلاي بۇزىلۋىنان تۋىنداعان قوسىمشا پروبلەمالاردى ەشكىم بايقامايدى دەپ سانايتىن شىعار، بىراق بۇل قاتە پىكىر. ۆاشينگتون ءوزىن عالامنىڭ ورتالىعى دەپ ساناعانىمەن قويماي پرەزيدەنتىنىڭ جارلىقتارىن وزىندىك سيقىرلى تاياقشا رەتىندە قابىلداۋعا داعدىلانعان، بىراق سانكتسيالار ساياساتىندا ايتارلىقتاي شەكتەۋلەر بار: اقش پرەزيدەنتى قىتاي، رەسەي نەمەسە مارسقا قارسى سانكتسيالار سالا الادى. الايدا، اقش ءوندىرۋدى الدەقاشان ۇمىتىپ كەتكەن نەگىزگى ءدارى-دارمەكتەردى قىتاي جاۋاپ رەتىندە جىبەرمەي قويسا بۇل ۆاشينگتوننىڭ ساياسي ەليتاسى ءۇشىن ۇلكەن قيىندىق تۋعىزباق.
وڭعار قابدەن،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
