بەسىنشى سىنىپقا دەيىن قۋىرشاق وينادىم. قۋىرشاق دەيتىن اتى عانا. شاشاعى شىققان جۇگەرىنىڭ بەتىنە سۋرەت سالىپ، «شاشىن» ساندەپ الەك بولاتىنبىز. بۇل دا ۇزاققا سوزىلمايدى. جاز اياقتالعاندا ءبىتىپ قالادى. سوسىن قاعازعا «قۋىرشاعىم مىناداي بولسا» دەپ سىزباسىن سىزىپ، ارمانداپ وتىراتىنبىز.
ءۇشىنشى سىنىپ وقىپ جۇرگەندە بىزدەن گورى قالاعا جاقىنداۋ تۇراتىن جيەن قىز قىدىرىپ كەلدى ۇيگە. قولىندا ءايبات قۋىرشاعى بار. اتىن «باربي» دەپ تانىستىردى. شاشى – سارى، كوزى – كوك، اياعى – ۇز-ى-ىن. «تەلەديدارداعىداي سۇلۋ ەكەن» دەپ تامسانىپ قويدىم. جيەن قىز: «مۇنداي قۋىرشاق تەك الماتىدا بولادى» دەدى. شىنداپ «اۋىردىم» باربيمەن. «مەنىڭ ءوز قۋىرشاعىم قاشان بولادى؟»، – دەپ ارماندادىم. الماتىدان باربي اكەپ بەرەتىن جاناشىر تۋىسىم بولماعانىنا دا وكىندىم. بىراق وكىنىشىم ۇزاققا سوزىلمادى. عايىپتان اۋىلدىڭ «شايتان بازارىنا» «باربي» كەلە قالدى. سارى شاشتىسىنان دا، جيرەن شاشتىسىنان العىزدىردىم. باربيلەرىم تاپ ءبىر ءسان ۇلگىسىن كورسەتەتىن قىزداردان اۋنىمايدى. «سۇلۋ قىزدىڭ كيىمى كوپ بولۋ كەرەك» دەپ نەشە ءتۇرلى كويلەك تىگەمىن قۋىرشاقتارعا ارناپ. كيىمىنە ساي بەتىن بوياپ، كەم-كەتىگىن دە تۇزەيمىن. كىم بىلەدى، قۋىرشاقپەن ويناي بەرسەم، وسى ۋاقىتتا ىسمەر بولىپ شىعار ما ەدىم؟ ۇلكەندەر: «سەن باستاۋىش سىنىپتى ءبىتىردىڭ. بويجەتكەن قىز قۋىرشاق وينامايدى»، – دەدى. امال جوق، قيماي-قيماي قۋىرشاقپەن قوشتاستىق سوسىن.
سويتسەك، ءبىز ارمانداعان ءباربيىڭىز بىزگە ارنالماعان ەكەن عوي، ەسەيگەندە وقىساق. الەم پسيحولوگتارى بالانىڭ باربيمەن ويناۋىنا قارسى. نەگە دەيسىز عوي؟ ويتكەنى، ارشىن ءتوس، قىپشا بەل، ۇزىن سيراقتى باربي قىز بالا ساناسىن تەز ەسەيتىپ، «قاشان باربي سەكىلدى ادەمى بولامىز» دەگەن ويعا جەتەلەيدى ەكەن. ونىڭ ۇستىنە و باستا سىرتقى سىمباتى جەزوكشە ايەل بەينەسىنە قاراپ جاسالعان قۋىرشاقتان قايىر، ىزگىلىك كۇتۋ – اقىلعا سىيمايدى. تاريحىنا ازداپ شولۋ جاساساق، قۋىرشاق ءباربيدى شىعارۋشى «ماتتەل» كومپانياسىنىڭ قوجايىندارى حەندلەرلەردىڭ قىزى باربارانىڭ قۇرمەتىنە وراي قويىلعان. ساتىلىمعا العاش 1959 جىلى شىققان «سارى شاشتى قىزدىڭ» قۇنى 3 دوللار بولسا، 45 جىل وتكەن سوڭ (2004 جىلى), ياعني ەڭ العاشقى باربي لوندوندا وتكەن اۋكتسيوندا 17 مىڭ اقش دوللارىنا ساتىلعان. قازىرگى كەزدە الەمنىڭ 150 ەلىنە تارايتىن باربيگە تەڭ كەلەتىن «جىگىت» تابىلماي جاتىر. قىزىقتى اقپارات ءۇشىن ايتا كەتەيىك، «راسسەل» كومپانياسى كەن دەگەن قۋىرشاق-جىگىت ءۇشىن باربيگە «سىرعا سالعان». الايدا ماتتەلدىكتەر «ءبىزدىڭ قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا سىزدەردىڭ بالالارىڭىزدىڭ سىمباتى سايكەس كەلمەيدى» دەپ، سالعان سىرعاسىن دا، نەكە ساقيناسىن دا قايتارىپ بەرىپتى. سودان بەرى باربي كۇيەۋ جىگىتسىز. قازىر الەمنىڭ قۋىرشاق جاسايتىن ءىرى كومپانيالارى باربيگە تەڭ كەلەتىن قۋىرشاق-جىگىتتى ساۋداعا شىعارۋ ءۇشىن باسەكەلەستىكپەن اۋرە.
وتكەندە قاتارلاس قۇربىمىز دا مۇڭ شاعىپ ەدى «ويىنى قانباعان بالامىز» دەپ. سوسىن ەسەيگەندە ەستەلىك بولسىن دەپ قۋىرشاق بەينەسىندەگى قازاق جىگىتىن سىيلاماق بولدىق وعان. ءبىر جاعى بويجەتكەن قىزعا ىرىمدادىق تا، «جانىنا جالاۋ بولار قازاق ازاماتىن تاپسىن» دەپ. الماتىنىڭ ويىنشاق ساتاتىن ءبىراز دۇكەن-بازارىن ارالادىق. تاپپادىق. وڭكەي مۇرتى ەدىرەيگەن، كيىمى جالبىراعان، ءتۇرى جات بىردەڭەلەر. قايبىر جىلى قالي سارسەنباي اعامىز: «نەمەرەمە قازاق قۋىرشاعىن تاپپادىم» دەپ شىرىلداعاندا، اسا قۇلاق اسا قويماعان ەدىك. باسقا تۇسپەي بىلمەيدى ەكەنسىڭ. قازىرگىنى قويشى، قۇربىمىزعا باسقا سىيلىق تارتۋ ەتەرمىز، ال ەرتەڭ انا بولعاندا بالامىزدى قانداي ويىنشىقپەن ويناتامىز دەپ باس قاتىردىق.
وسى ءسوزىمىزدى ەستىگەندەي، «بۇگىندە قازاق ونەرىنە، ۇلت مادەنيەتىنە الەمدىك دەڭگەيدەگى «ۇلىتاۋ» سىندى جوباسىمەن ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن، پروديۋسەر قىدىرالى بولماننىڭ باستاماسىمەن قازاقشا سويلەيتىن، قازاقشا تاقپاق ايتاتىن، كۇي تارتاتىن تۇڭعىش قازاقى تۇرپاتتاعى قۋىرشاقتار جاسالا باستاپتى» دەگەن اقپاراتتى قۇلاعىمىز شالدى. «قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى ءدوپ كەلدى» دەگەن وسى دا. الاقايلاپ قۋانىپ، قىدىكەڭە جولىقتىق «مىنا اقپارات راس پا؟» دەپ. راس ەكەن. ءتىپتى، قازاقتىڭ قۋىرشاق ۇلگىلەرىن كورگەندە قايتادان بالا بولىپ ويناعىمىز كەلىپ كەتتى…
ماسساعان، قاراقات – قۋىرشاق!
ەل نە دەسە، و دەسىن نەگىزى قىدىكەڭ ءسوزدىڭ دە، ءىستىڭ ادامى عوي. ءار ىسىنەن ۇلتقا دەگەن يگىلىك اڭعارىلىپ تۇرادى. ەندى باستاماشىل بولمان تاعى ءبىر قازاقى جوباسىمەن قۋانتىپ وتىر. ۇلت بولاشاعى ءۇشىن جاسالعان وسىنداي جوبالاردى قولداۋ ءسىز بەن بىزگە تەك پارىز بولماق، قۇرمەتتى وقىرمان. سوندا عانا ءبىز بىرلىگى جاراسقان، ناعىز ۇلتتىق مەملەكەتكە اينالارىمىز ءسوزسىز.
سونىمەن قىزۋقانى قىدىكەڭدى جاڭا باستاماسىمەن قۇتتىقتاپ، ءبىراز وي بولىسكەن ەدىك.
– قىدىرالى مىرزا، ءسىز العاش رەت نارىققا ەنگەلى وتىرعان قازاقتىڭ قۋىرشاقتارىن ءوز قولىڭىزعا الىپسىز، قۇتتى بولسىن!
– نيەتتەرىڭىزگە راحمەت! مەن قانداي ءىس باستاسام دا «بۇل قازاققا نە بەرەدى؟» دەگەن ويدىڭ توڭىرەگىندە ىستەيمىن. سوندىقتان دا بۇل جوبا دا مەنىڭ الدىڭعى جوبالارىممەن تىعىز بايلانىستى. بارلىعى دا ءبىر ماقساتتى – ۇلت رۋحانياتىنا، ۇرپاققا قىزمەت ەتۋدى دىتتەگەن.
– قازاقتىڭ قۋىرشاعىن جاساۋ ويى سىزگە قايدان كەلدى؟ سىزدەن بۇرىن مۇنى ەشكىم ويلاماعان با؟
– مەنىڭ بالالارىمنىڭ ويىنشىقتارى دا وزگە قازاق بالالارىنىكى سەكىلدى كىلەڭ شەتەل ءمۋلتفيلمىنىڭ كەيىپكەرلەرىنەن الىنعان ويىنشىقتار. قازاقى كەيىپتەگى، بالانىڭ ۇلتىنا دەگەن ماحابباتىن وياتاتىن، تاربيەلىك ءمانى بارلارىن ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. سودان بالالارىمدى ويناتقان سايىن «نەگە مەن بالاما ءوزىمىزدىڭ ويىنشىعىمىزدى جاساپ بەرمەيمىن؟!» دەگەن وي مازالايتىن بولدى. سودان، اللا ءناسىپ ەتىپ، مىنە قازاق قۋىرشاقتارىنىڭ الدىڭعى لەگى نارىققا شىعۋعا دايىن تۇر.
– «قازاقستاندا جاسالعان» دەپ شىعادى عوي؟
– ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قۋىرشاقتاردى گونكونگتا ەۋروپالىق ساپامەن شىعارعالى وتىرمىز. سوندىقتان دا وندا «بال-بالا7» كومپانياسى جوباسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا قازاقستانعا ارناپ جاسالعان» دەپ شىعادى. اللا قالاسا، كۇللى تمد-دا جوق بالالار ويىنشىعىن جاسايتىن زاۋىتتى ەلىمىزدە سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
– گانكونگ سىزدەردى الداپ كەتەدى دەپ قورىقپايسىزدار ما؟ جىبەرىلگەن ءونىمنىڭ ساپاسىن قالاي انىقتايسىزدار؟
– ءبىز الەمدىك سەرتيفيكات العان كومپانيامەن جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. ال ونداي ءىرى كومپانيالار وزدەرىنىڭ يميدجدەرىنە نۇقسان كەلتىرۋدى ويلامايدى، بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن، قۋىرشاقتاردى ءبىز ارنايى تەكسەرۋدەن وتكىزگەن سوڭ بارىپ قابىلدايمىز. ويتكەنى، بالا ويىنشىقتى اۋزىنا سالىپ ويناعاندا، ونىڭ دەنساۋلىعىنا ەشقانداي زيان كەلمەيتىن بولۋ كەرەك.
– كەلەشەكتە «بال-بالا7» جوباسى بويىنشا قانشاما ادام جۇمىسپەن قامتىلاتىن دا شىعار؟
– قازىردىڭ وزىندە بۇل جوبا اياسىندا جيىرمادان اسا ادام جۇمىس ىستەۋدە. كەلەشەكتە زاۋىت اشىلعاندا 200-300-دەن اسا ادام جۇمىسپەن قامتىلاتىن بولادى.
– قاراپ وتىرساق، قۋىرشاقتاردا كىلەڭ قاراقات ءابىلدينانىڭ بەينەسى عوي؟
– قاراقاتتان وزگە قازاق ەرتەگىلەرىندەگى ەر توستىك، تازشا بالا سىندى كەيىپكەرلەرمەن قاتار قازاقشا تاقپاق ايتىپ، ءان سالاتىن كوپتەگەن جۇمساق ويىنشىقتار دا بار. مىسالى تازشا بالا «اسسالاۋماعالەيكۋم! مەن تازشا بالامىن. مەن بەتماننان بۇرىن بارمىن. ول مەنىڭ جانىمدا كىم؟» دەپ سويلەيدى. نەگە ءبىز تازشا بالانى بۇلاي سويلەتىپ وتىرمىز؟ سەبەبى، قازىرگى بالالار مۋلفيلم كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبارىن بىلەدى. ول ويىنشىقتى كورگەن بالا اناسىنان: «اناشىم، تازشا بالا دەگەن كىم؟» دەپ سۇرايدى. سوندا بالاسىنا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن اناسى دا تازشا بالانىڭ كىم ەكەنىن ىزدەپ، وقيتىن بولادى. الدار كوسە، كۇلەگەش بار. كۇلەگەش قازاق بالاسىنىڭ كۇلكىسىمەن كۇلەدى. قاراقاتتىڭ انا، ءانشى رەتىندەگى بەينەسى بار. ول «سالەم، بالاقاي. سەنىڭ اتىڭ كىم؟ ءبىز سەنى جاقسى كورەمىز. سەن اقىلدىسىڭ» دەگەن سياقتى بالا ساناسىنا قونىمدى سوزدەر ايتىپ: «مەن ساعان قازىر ءان ايتىپ بەرەمىن» دەپ، «اينالايىن» ءانىن ورىنداپ بەرەدى. «اينالايىن» – ۇلكەننىڭ دە، كىشىنىڭ دە ەڭ سۇيىكتى اندەرىنىڭ ءبىرى. بولاشاقتا «اسىل اجەم» جانە باسقا اندەردى ورىندايدى. سوسىن قۋىرشاقتارعا دا قاراقاتتىڭ ساحنالىق كيىمدەرىن تىككىزدىك. تاعى 2011 جىلعى قىسقى ازيا ويىندارىنىڭ نىشانى بارىستىڭ دا قۋىرشاق بەينەسىن بىرنەشە ءتۇرلى ەتىپ جاسادىق. ونىڭ ءبىرى كىشكەنتاي بالانىڭ داۋسىمەن ەلىمىزدىڭ ءانۇرانىن ورىنداسا، ەكىنشىسى كۇمبىرلەتىپ كۇي تارتادى. بىر عانا قۋىرشاق ارقىلى كوپتەگەن شەشىمىن تاپپاعان ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا بولاتىندىعىن ءبىز كوپتەگەن ماماندارمەن كەڭەسە وتىرىپ دالەلدەدىك.
– تانىمال ادامدار بەينەسى اراسىندا قاراقاتتان باسقا انشىلەرگە «قۋىرشاق بولۋ» قۋانىشى بۇيىرا ما؟
– نەگە بولماسىن، اللا قالاسا، ءبىز بولاشاقتا ەلگە انىمەن، ونەرىمەن ەڭبەك ءسىڭىرىپ جۇرگەن تانىمال ونەرپازداردىڭ بەينەسىن قۋىرشاق ەتىپ جاسايتىن بولامىز. مىسالى، روزا رىمباەۆا، «مۋزارت»-تىڭ جىگىتتەرى قۋىرشاق كەيىپكەرگە اينالۋى مۇمكىن.
– قۋىرشاق-قاراقاتتىڭ ءوزىن قىدىرالىسىز ەلەستەتۋ قيىن ەكەن…
– اللا بۇيىرتسا، ول دا بولادى (كۇلىپ).
– قۇپيا بولماسا ايتىڭىزشى، قۋىرشاقتاردىڭ باعاسى قانشا تۇراتىن بولادى؟
– قۋىرشاق ءالى ساتىلىمعا شىققان جوق. ونى مەن ايتا المايمىن. ماركەتينگتىك باعاسىن ماركەتولوگتار انىقتايدى. بىراق «باربي»، «كسيۋشا» سەكىلدى قۋىرشاقتاردان ساپا جاعىنان دا، بالا پسيحولوگياسىنا تيگىزەتىن اسەرىنىڭ دۇرىستىعى جاعىنان دا ىلگەرى تۇراتىنىنا كەپىلدىك بەرە الامىز.
– دەگەنمەن دە، قاراپايىم حالىقتىڭ قولى جەتىمدى بولا ما دەگەنىم عوي…
– ماسەلەن، دۇكەندەردە «ءباربيدى» 15-20 مىڭ تەڭگەگە دە الىپ جاتىر عوي. ءبىزدىڭ قۋىرشاقتاردىڭ باعاسى ارى كەتسە 8-9 مىڭ تەڭگە بولادى. ساپا جاعىنان دا، باعاسى جاعىنان دا ءتيىمدى، پايدالى بولاتىنى ءسوزسىز.
– قىمبات ەمەس پە؟
– قۋىرشاق قۇنىنا ساي پايدالى ءارى قاۋىپسىز بولعاندىقتان، نارىقتاعى باعاسى ءوزىن-ءوزى اقتاي الۋى شارت. سوندىقتان دا، ونىڭ باعاسى ساپاسىنا ساي بولۋ كەرەك. باستاپقىدا تەك استانا، الماتى قالالارىنىڭ ءىرى ساۋدا نۇكتەلەرىندە ساتىلادى. ال قارا بازارعا مۇلدەم شىعارىلمايدى. ويتكەنى «بال-بالا7» كومپانيا قازاقستاننىڭ الەمدىك تالاپتارعا ساي برەندى بولماق.
– ناقتى ساتىلىمعا قاشان شىعادى؟
– ءدال ايتا المايمىن. ازىرگە وسى اقپارات تا جەتىپ قالار.
– البەتتە. ەڭبەگىڭىزدىڭ جەمىسىن كورىڭىز. ۇلت ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتەتىن ءسىز سەكىلدى ازاماتتارىمىز كوپ بولعاي!
P.S. «ۇلىتاۋ» – ەۋروپا جۇرشىلىعىن، رەسەي حالقىن، امەريكاندىقتاردى قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنان توگىلگەن قۇدىرەتتى كۇيگە باس يگىزسە، قاراقات ارقىلى وتاندىق شوۋ بيزنەستە قازاق قىزىنىڭ وبرازى قايتا جاڭعىردى. ال «ابك» ارقىلى قازاق ەستراسىندا تريولار لەگى قالىپتاستى. وسىنداي الەمدىك برەندكە اينالعان جوبالاردىڭ اۆتورى قىدىرالى بولماننىڭ «بال-بالا» اتتى جەتىنشى جوباسى قازاق قۋىرشاقتارىنىڭ الەمدە تەڭدەسى جوق برەندكە اينالۋىنا شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىز!
جادىرا نارماحانوۆا.
