ءبىزدىڭ ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن پاتشالىق-كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەپ جۇرگەن جەرلەستەرىمىزدىڭ بار ەكەنى راس. ونداي توپتار تاراپىنان پاتشالىق رەسەيدىڭ باسقىنشىلىق جورىقتارىن دارىپتەۋ، جەرىمىزدىڭ بىرتۇتاستىعىنا جانە تاريحي-قۇقىقتىق نەگىزدىلىگىنە كۇمان كەلتىرۋ، كۇنتىزبەمىزگە ەنگىزىلگەن، ءتىپتى ەنگىزىلمەگەن كەڭەستىك مەرەكەلەردى كەڭەس كەزەڭىندەگىدەي قۇرمەتتەۋ نەمەسە ساعىنىش سەزىمىمەن ەسكە ءتۇسىرۋ سياقتى ارەكەتتەرى بايقالىپ-اق تۇرادى.
ماسەلەن، 1990 جىلى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپ پاۆلودار قالاسىنىڭ نەگىزى 1720 جىلى اسكەري بەكىنىس رەتىندە سالىنعانىنا 270 جىل تولۋىن سالتاناتپەن تويلاۋ ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋدى كوكسەدى. ابىروي بولعاندا، كەرەكۋدىڭ زيالىلارى مەن قوعام بەلسەندىلەرى بۇلارعا: «قازاق جەرىن پاتشا اسكەرلەرىنىڭ جاۋلاپ الىپ، بەكىنىس سالۋىن نەلىكتەن تويلاۋىمىز كەرەك؟!» دەگەن قارسى ءۋاج ايتىپ نارازىلىق ءبىلدىردى.
بۇل كەزدە كەڭەستىك-پارتيالىق ورگاندارىنىڭ الەۋەتى ءجۇرىپ تۇرعانىمەن، جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان ءادىل شەشىم شىعارىلىپ، تەك «قالا كۇنى» اتالىپ ءوتىلدى. سوندا دا پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتار وسى ارەكەتىن ءاربىر 5 جىل سايىن قايتالاپ تۇرۋدان تانبادى. بىراق اسكەري بەكىنىستىڭ 275, 280, 285, 290, 295 جىلدىعىن تويلاۋ جونىندەگى ۇسىنىستارى دا قابىلدانعان جوق.
تاۋەلسىز ءورىستىلدى باسىلىمدار رەداكتسياسى بۇعان جاۋاپ رەتىندە «پاۆلودار وبلىسىنىڭ اۋماعى قازاقتاردىڭ تاريحي مەكەنى ەمەس، كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا قىرعىز (قازاق. ا.ق.) اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنا قوسىلىپ كەتكەن ەجەلگى ورىس جەرلەرى» دەگەن پايىمداۋلارىن جاريالاپ، قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋدى كوزدەدى.
«پاۆلودار گەوگرافيا ءۇيى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى، جۋرناليست الەكساندر ۆەرۆەكين بولسا بۇل ماسەلەگە باسقا قىرىنان كەلدى. پاتشا اسكەرلەرىنىڭ جورىق جولدارىن زەرتتەگەن ول 2016 جىلى «ەرتىس جانە ونىڭ بەكىنىستەرى» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. سونداي-اق ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىندە 1716 جىلى يامىشەۆ بەكىنىسىن تۇرعىزعان جاساق باسشىسىنىڭ «ەرلىگىن» جۇرتشىلىققا دارىپتەۋ ماقساتىندا رەسەيدىڭ ومبى قالاسىنان «بۋحگولتس جولدارىمەن» اتتى ەكسپەديتسيانى وبلىس اۋماعىنا شاقىردى...
«دوستىق ءۇيى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىندە 2018 جىلى وتكىزىلگەن «قارتتار كۇنى» شاراسىندا اعا بۋىننىڭ جاس كەزىندە بلكجو مۇشەسى بولعانى جانە بۇل ۇيىمنىڭ قۇرىلعانىنا 100 جىل تولعانى ماقتانىش سەزىمىمەن ايتىلىپ، «كومسومولتسى، دوبروۆولتسى» ءانى شىرقالدى!..
پوتانين اتىنداعى تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ۇجىمى قولدارىنا قىزىل جالاۋشالار ۇستاپ تۇرىپ چەللەندج وتكىزدى!.. سونداي-اق وتكەن جىلى 7 مامىردا ەستاي اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا ۇيىمداستىرىلعان مەرەكەلىك باعدارلامادا سوعىس جىلدارىنداعى مايدان اندەرى، پاتريوتتىق اندەر، ءتىپتى اۋعان سوعىسىنىڭ ينتەرناتسيوناليست جاۋىنگەرلەرى تۋرالى اندەر دە شىرقالدى. بىراق سول 7 مامىر وتان قورعاۋشىلار كۇنى ەكەنىنە قاراماستان، قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى جايىندا بىردە-ءبىر ءان شىرقالعان جوق!
ال جىل سايىن 9 مامىرداعى جەڭىس مەرەكەسى كۇنى كەڭەس ۇكىمەتى كەزەڭىنە قايتا ورالعانداي كۇي كەشەسىز! پاۆلودار قالاسى نەمىس فاشيست اسكەرلەرىنىڭ شابۋىلىنان ەرلىكپەن قورعانعان ماسكەۋ، كۋرسك، ستالينگراد سياقتى قاھارمان قالالاردىڭ ساناتىنا جاتپاسا دا، سونداعىعا ۇقساتىپ پاراد، تەاترلانعان كورىنىستەر ۇيىمداستىرىلادى جانە رەسەي يدەولوگتارىنىڭ كەيىنگى جىلدارى ويلاپ تاپقان جوباسى «ماڭگىلىك پولك» شەرۋى دە وتكىزىلەدى.
كوڭىلگە ەڭ اۋىر تيەتىنى، بۇل شارالاردا سوعىس كۋلتىنىڭ دارىپتەلۋى، قر پرەزيدەنتىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن قازاقستاندىق كوك ءتۇستى جەڭىس تاسپاسىن كەۋدەسىنە تاعۋشىلاردىڭ ازدىعى، كەرىسىنشە الاباجاق گريگوري لەنتالارىن ومىراۋىنا قاداپ، قىزىل تۋدى باستارىنان اسىرا كوتەرۋشىلەردىڭ كوپتىگى! بۇل رامىزدەردىڭ ۋكراينانىڭ قىرىم، دونەتسسك، لۋگانسك وڭىرلەرىندە سەپاراتيزمنىڭ بەلگىسىنە اينالعانىن بىرەۋلەر بىلمەيتىن شىعار، بىراق شەنەۋنىكتەر دە بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى...
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءوز ەركىمەن يادرولىق قارۋلاردى سىناۋدان باس تارتىپ، اتوم پوليگونىن جاپقان بەيبىتشىل ەل قازاقستاندا جەڭىس كۇنى مەرەكەسى باسقا فورماتتا وتكىزىلۋى كەرەك. ەۋروازيا مەن امەريكاداعى مەملەكەتتەر ءدال سول مەيرامدى رەسەيدەگىدەن باسقاشا، وزىندىك ورنەكپەن اتاپ وتەدى عوي.
ءجۇز ميلليونداعان جەتىمدەر مەن جەسىرلەرگە، جالعىزىلىكتى جاندار مەن مۇگەدەكتەرگە قايعى-قاسىرەت تارتتىرعان، 50-55 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىس كۇنى مەرەكەسىن قوعامدىق ورىنداردا ىسقىرىپ بي بيلەپ، شاتتانا ءان سالىپ تويلاۋ دۇرىس پا؟.. «زۇلىمدىق يمپەرياسى» اتانعان كەڭەس وداعىنىڭ مۇراگەرى رەسەيدىڭ ۇلگىسىن نەگە بىزدەر پايدالانۋىمىز كەرەك؟ ءوز ەلىمىزدە مەملەكەتتىك مەرەكەلەر مەن اتاۋلى كۇندەردىڭ ستسەناريلەرىن مەملەكەتتىك، ۇلتتىق يدەولوگيالارمەن ۇيلەستىرىپ ۇيىمداستىرۋعا زاڭدىق، مورولدىق تۇرعىدان تولىق قۇقىمىز بار ەمەس پە؟
...سونىمەن، 2020 جىلى ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرىن جاۋلاعان پاتشا جاساقتارىنىڭ ءاۋ باستا پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنىنا اسكەري بەكىنىسى سالىنعانىنا 300 جىل، ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنا 75 جىل تولادى.
مەجەلى مەرزىمگە جاقىنداپ كەلەمىز، كوڭىلىمىز كۇپتى، جۇرەگىمىز قوبالجۋلى. «اق ورداداعى ۇلىقتار مەن كەرەكۋدەگى اكىم-قارالار ەرتەڭگى سىن ساعاتتا قايتەر ەكەن؟» – دەگەن ءبىر وي سانامىزدا سۋماڭداپ تۇر...
ارمان قاني،
پاۆلودار قالاسى
