قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنى – كوكپار جاقىن ارادا رەفورماعا ۇشىراۋى مۇمكىن. ناقتىراق ايتساق، كوكپارشىلار سەركەنىڭ ورنىنا ارنايى جاسالعان قۋىرشاقتى كوكپارعا سالماق. باستامانى «KARE-زابوتا» جانۋارلاردى قورعاۋ قوعامدىق قورى كوتەرىپ وتىر. اتالمىش ماسەلەگە بايلانىستى دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت اگەنتتىگىنە ساۋال جىبەرگەن قوعامدىق قور اگەنتتىكتەن جاۋاپ الىپ تا ۇلگەرىپتى. اتالمىش قوردىڭ رەسمي سايتى تاراتقان مالىمەتكە سۇيەنسەك، اگەنتتىك ولارعا: «بۇل ماسەلەگە بايلانىستى امالدار قاراستىرىلۋدا. ءتىپتى ەلىمىزدەگى بەلگىلى كاسىپورىنداردىڭ بىرىنە سەركەنىڭ ناقپىشىنى بولارلىقتاي قۋىرشاق مۋلياجىن جاساپ شىعارۋعا تاپسىرىس بەرىپ تە قويعان ەكەن. ەندى بۇل مۋلياجدى كوكپارشىلار وسى جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ءىس جۇزىندە تەكسەرىپ كورمەك» دەگەن سىندى حات جولداعان.
ايتا كەتەيىك، نەگىزى، كوكپاردا سەركەنى جانسىز قۋىرشاققا الماستىرۋ ماسەلەسى بۇعان دەيىن دە ءبىراز تالقىلانعان. ءتىپتى 2008 جىلى سەركەنىڭ ناقپىشىن قۋىرشاعىن پاكىستاندا ارنايى تاپسىرىسپەن جاساتقان ەكەن. بىراق تاجىريبە ءساتسىز شىققان. 2010 جىلى دا سپورت شەنەۋنىكتەرى وسى ماسەلەگە قايتا ورالعان. بىراق شىمكەنتتىك وندىرۋشىلەردىڭ دە جاساپ شىعارعان قۋىرشاق سەركەسى ساپاسىز بولعان. اتاپ ايتساق، كوكپارشىلار بۇل قۋىرشاقتاردى يىلگىش، سوزىلعىش ەمەس، ءوز قالپىن جوعالتىپ، سىنىپ قالادى، ءبىر سوزبەن ايقتاندا، كوكپارعا جارامسىز دەپ تاپقان بولاتىن.
دەگەنمەن، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، كوكپاردا سەركەنى ناقپىشىن قۋىرشاعىنا الماستىرۋ ماسەلەسى «KARE-زابوتا» جانۋارلاردى قورعاۋ قوعامدىق قورى ءوتىنىش بىلدىرمەي تۇرىپ-اق كوتەرىلگەن ەكەن. مۇنداعى باستى ماقسات – كوكپاردى الەمدىك دەڭگەيگە شىعارۋ، ازيا ويىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا قوسۋ، ءتىپتى بولاشاقتا وليمپيادا ويىندارى باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ. ال ەۋروپادا جانۋارلاردى قورعاۋ، جالپى تابيعاتتى قورعاۋ قورلارى كوكپاردا سەركەنىڭ تارتىس-تالاسقا ءتۇسىپ جاتقانىنا بەيجاي قاراپ تۇرا الماسى بەلگىلى. «سوندىقتان ەگەر ءبىز كوكپاردى ازيا ويىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا قوسقىمىز كەلسە، وندا سپورتتىق كوكپار ويىنىنىڭ ەرەجەسىن بەكىتۋىمىز كەرەك. جانە دە سەركەنى مۋلياجعا الماستىرۋعا تۋرا كەلەدى» دەيدى اتالمىش سالانىڭ ماماندارى. وسى ورايدا، «كوكپاردى جازعى ازيا ويىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا قوسۋ مۇمكىن بە؟» دەگەن زاڭدى سۇراقتىڭ تۋىندايتىنى ءسوزسىز. ازيا ويىندارىنىڭ رەگلامەنتىنە سۇيەنسەك، ءدۇبىرلى دودادا سپورت ءتۇرى ويناتىلۋى ءۇشىن كەم دەگەندە ءتورت كوماندا قاتىسۋى كەرەك ەكەن. ەندى سانايىق. بىزدە كوكپار بار، «ۋلاك تارتىش» دەپ اتالعانىمەن قىرعىزدار مەن وزبەكتەردە دە سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى كەڭىنەن دامىعان. تاجىكتەردە كوكپار «بۋزكاشي» دەپ اتالادى ەكەن. موڭعولدار دا كوكپار تارتىساتىنى بەلگىلى. ءتىپتى عالىمدار مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى ارگەنتينا ەلىنىڭ وزىندە دە كوكپارعا ۇقساس سپورت ءتۇرى بارىن انىقتاپ، ءوز ەڭبەكتەرىندە جارىسا جازۋدا. دەمەك، ەگەر ۇلتتىق ويىنىمىزدى حالىقارالىق ارەناعا شىعارعىمىز كەلسە، الگىندەي وزگەرىستەرگە مويىنسۇنۋعا ءماجبۇرمىز.
نۇرداۋلەت مومىنوۆ، كوكپارشى، «اۋليەاتا» كوكپار كلۋبىنىڭ ديرەكتورى:
– قايتا-قايتا سەركە سويىپ جاتپاس ءۇشىن مۇنداي مۋلياج تەك جاتتىعۋ كەزدەرىندە عانا كەرەك. ال كادىمگى دودالاردا جانسىز قۋىرشاقتى كوكپارعا سالمايمىز عوي. قىزىعى بولمايدى. دەگەنمەن بۇل ەۋروپاعا جول اشىلۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان نارسە عوي. بىراق وعان دەيىن ءالى تالاي ۋاقىت بار. حالىقارالىق ارەناعا ءبىر كۇندە شىعىپ كەتە المايمىز. سونداي-اق «سەركەنى قيناپ، قورلاپ جاتسىڭدار» دەپ بايبالام سالىپ جاتقان جانۋارلاردى قورعاۋ قوعامدىق قورلارىنا ايتارىم: كوكپارشىلار سەركەنى قينامايدى. ونى كادىمگىدەي حالىقتىق سالتپەن باتا جاساپ باۋىزدايدى. سوسىن كوكپارعا تۇسكەن سەركەنىڭ ەتى ءدامدى بولادى. «بالا كوتەرە الماي جۇرگەن كەلىندەرگە وسى كوكپارعا تۇسكەن سەركەنىڭ ەتىن جەگىزسە، كەلىننىڭ اياعى اۋىر بولادى» دەگەن سەنىم، ىرىم بار. ءبارى دە قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى عوي. ءبىز ءوز داستۇرلەرىمىزدەن اتتاپ كەتىپ جاتقان جوقپىز.
سادىبەك تۇگەل، ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى:
– ءيا، جالپى، بۇگىندە كوكپار ويىنىن ۇلكەن وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر. ونى دالا كوكپارى، سپورتتىق كوكپار دەپ ەكى تۇرگە بولگەنبىز. دالا كوكپارىندا ءوزىمىزدىڭ بۇكىل داستۇرلەرىمىز ساقتالىپ، اس، توي كەزدەرىندە سەركە سويىلىپ، كادىمگى ۇلكەن كوكپار وتە بەرەدى. ال ەگەر ءبىز وسى ۇلتتىق ويىنىمىزدى حالىقارالىق ارەناعا شىعارعىمىز كەلسە، وندا ستاديونداردا دا كوكپار وتكىزۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، قىرعىزستاندا كوكپار بيلەت ساتىلاتىن جالعىز عانا ويىن ءتۇرى ەكەن. ول جاقتا ءبىر ويىنعا 10 000 بيلەتكە دەيىن ساتىلادى. ءتىپتى 5000 ادام ستاديونعا كىرە الماي دا كەتەدى ەكەن. ال ءبىز بۇگىندە كوكپاردى حالىقارالىق دەڭگەيدە ەۋروپا جەرىندە وتەتىندەي جولدارىن قاراستىرۋدامىز. بىراق ەگەر ەۋروپا جەرىندە سەركە سويىپ، كوكپار تارتساق، وندا جانۋارلاردى قورعاۋ قوعامدىق قورلارى جاعامىزدان الارى ءسوزسىز. سوندىقتان ەۋروپا الاڭىنا جول تارتۋ ءۇشىن سەركەنىڭ ناقپىشىن مۋلياجىن جاساپ جاتىرمىز. ونى تارازدىق اعايىندى جىگىتتەر ءوز قولدارىنا الدى.
رامازان ساتتىباي، قر ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن مەملەكەتتىك جاتتىقتىرۋشى:
– 4-5 ساۋىردە استانادا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن رەسپۋبليكالىق سەمينار وتكەن. سوندا وسى ماسەلەنى دە تالقىلاعانبىز. وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارلىعىندا ءارتۇرلى قوعامدىق قورلار بار. ولار ءبىزدىڭ كەز كەلگەن كوكپاردا سەركەنى باقىرتىپ باۋىزداپ، ونى تالاس-تارتىسقا سالعانىمىزدى قۇپ كورمەيدى. سوندىقتان ءبىز تۋرا سول سەركە سەكىلدى مۋلياجدى جاساۋعا تاپسىرىس بەردىك. ونىڭ سالماعى دا، تەرىسى دە – ءبارى شىنايى كورىنەتىن بولادى. ءتىپتى تىرسەك، قابىرعا، ومىرتقا، مويىن – ءبارى دە شىنايى كورىنەتىندەي ەتەمىز. تاقىمعا قىسقاندا دا قاتقان اعاشتاي ەمەس، سەركە سەكىلدى سوزىلاتىنداي بولۋى ءتيىس. بۇگىندە مال تۇرماق، ادامنىڭ دا تازا كوشىرمەسىن جاساپ جاتىر عوي. ياعني مۇنداي قۋىرشاق سەركەنى جاساپ شىعارۋ ەش قيىندىق تۋدىرماس. مۇنداعى ماقساتىمىز – وسى ۇلتتىق ويىنىمىزدى دالا كوكپارى جانە سپورتتىق كوكپار دەپ ءبولىپ، سپورتتىڭ وسى ءتۇرىن ازيا، وليمپيادا ويىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ عوي. ال دالا كوكپارى ەش وزگەرىسسىز قالا بەرمەك. وسىعان بايلانىستى ءوزىم كۋا بولعان ءبىر قىزىقتى ايتايىن. شىمكەنتكە كوكپاردى كورۋگە قوناق بولىپ ەكى-ءۇش قىتايلىق ازامات كەلگەن ەكەن. سوندا 2-3 مىڭ ادامنىڭ اتپەن شاپقانىن كورىپ: «سىزدەردىڭ از بولعاندارىڭىز قانداي جاقسى بولعان. ءبىز سياقتى كوپ بولساڭىزدار، اتپەن-اق الەمدى جاۋلاپ الادى ەكەنسىزدەر عوي» دەپ باسىن شايقاعان ەدى.
ءازيز ءجۇمادىل،
«الاش ايناسى».
