حالىقارالىق تاجىريبە: ءتيىمدى ساياسات
دامىعان ەلدەردە فورسايت ءادىسىن قولدانۋ – عىلىم مەن تەحنولوگياداعى باسىمدىقتاردى دۇرىس ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەۋرووداق ەلدەرى (گەرمانيا، فينليانديا) مەن جاپونيا ۇزاقمەرزىمدى تەحنولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك ترەندتەردى بولجاۋ ءۇشىن فورسايتتى بەلسەندى قولدانادى. بۇل ادىسكە عالىمدار، بيزنەس، ۇكىمەت پەن قوعام وكىلدەرى قاتىسادى. ولار فورسايت ءادىسناماسى بويىنشا Big Data مەن جاساندى ينتەللەكتتى پايدالانادى، پلاتفورمالار مەن مەن قۇزىرەت ورتالىقتارىن قۇرادى، وسى باعدارداعى باسىمدىقتاردى يكەمدى تۇردە ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرادى.
ماسەلەن، گەرمانيانىڭ «Foresight 2030» باعدارلاماسى جاساندى ينتەللەكت، بيوتەحنولوگيا جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ۇلتتىق ستراتەگيالاردىڭ وزەگىنە اينالدىرسا، وڭتۇستىك كورەيا مەن سينگاپۋر ۇلكەن دەرەكتەر مەن پاتەنتتىك بەلسەندىلىكتى تالداۋ ارقىلى عىلىمداعى پەرسپەكتيۆالى باعىتتاردى انىقتايدى. ايتالىق، سينگاپۋردىڭ «Smart Nation» باعدارلاماسى ساندىق ترانسفورماتسيا مەن بيومەديتسيناداعى باسىمدىقتاردى انىقتاۋ ءۇشىن جي-ءدى قولدانادى. ال، اۆستراليا مەن كانادا ۋنيۆەرسيتەتتەرى، بيزنەس جانە مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردى بىرىكتىرەتىن پانارالىق تەحنولوگيالىق پلاتفورمالار قۇرۋدا. اۆستراليانىڭ «Cooperative Research Centres» باعدارلاماسى اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ەنەرگەتيكا سالالارىنداعى قولدانبالى زەرتتەۋلەرگە باعىتتالعان. امەريكانىڭ ۇلتتىق عىلىمي قورى (NSF) بولسا باسىمدىقتارىن ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرادى. بۇل تەحنولوگيالىق سەرپىلىستەرگە جىلدام جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وسى تاسىلدەردىڭ بارلىعى بولاشاقتى جوسپارلاۋ، مۇددەلى تاراپتاردى تارتۋ، جاھاندىق ترەندتەرگە بەيىمدەلۋ جانە باسقارۋ يكەمدىلىگىنىڭ ماڭىزىن كورسەتەدى.
قازاقستان: 2024 جىلعى ناتيجەلەر
قازاقستاندا عىلىم دامۋىنىڭ باسىمدىقتارىن ايقىندايتىن قازىرگى جۇيە جوعارى عىلىمي-تەحنيكالىق كوميسسيامەن بەكىتىلگەن جانە جەتى باعىت پەن 153 مامانداندىرىلعان عىلىمي سالانى قامتيدى. الايدا، بۇل جۇيەنىڭ بىرقاتار شەكتەۋلەرى بار.
وتكەن جىلى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى عىلىم مەن تەحنولوگيا سالاسىندا التى باسىم باعىت بويىنشا فورسايت-زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ولار: اوك-ءتىڭ تۇراقتى دامۋى جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى; گەولوگيا، پايدالى قازبالار، جاڭا ماتەريالدار مەن تەحنولوگيالار; ەنەرگەتيكا جانە ماشينا جاساۋ; عىلىم جانە دەنساۋلىق; اقپاراتتىق، كوممۋنيكاتسيالىق جانە عارىشتىق تەحنولوگيالار; سۋ رەسۋرستارىن، فلورا مەن فاۋنانى ۇتىمدى پايدالانۋ، ەكولوگيا.
ار باعىت بويىنشا ەلىمىزدىڭ جەتەكشى عالىمدارى مەن ساراپشىلارىنان قۇرالعان جۇمىس توپتارى قۇرىلىپ، جاھاندىق ترەندتەر مەن ۇلتتىق جاعداي كەشەندى تالداندى. 2018–2023 جىلدار ارالىعىنداعى ستاتيستيكا، عىلىمي جوبالار ناتيجەلەرى مەن ترەندتەر قامتىلعان اقپاراتتىق-اناليتيكالىق بازا جاسالدى. ۇلتتىق جانە جاھاندىق باسىمدىقتار، سونىڭ ىشىندە تسيفرلاندىرۋ، ەكولوگيا جانە تۇراقتى دامۋ ەسكەرىلدى. فورسايت اياسىندا 10 وڭىرلىك جانە 15 سالالىق سەسسيا وتكىزىلدى. عزي، جوو، حالىقارالىق ۇيىمدار، بيزنەس پەن مينيسترلىكتەردەن 1100 رەسپوندەنت قاتىسقان ساۋالناما جانە 400 ساراپشىمەن تەرەڭدەتىلگەن سۇحبات جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە، عىلىم مەن تەحنولوگيالاردى دامىتۋدىڭ 200 پەرسپەكتيۆالىق مىندەتى ايقىندالدى. بۇل مىندەتتەر 2026–2028 جىلدارعا ارنالعان باعدارلامالىق-ماقساتتى قارجىلاندىرۋ كونكۋرسىنا ەنگىزىلمەك.
بولاشاق تەحنولوگيالارى
دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم مەن «Horizon Europe» سياقتى عالامدىق فورسايتتار بولاشاقتى وزگەرتەتىن ناقتى 6 تەحنولوگيانى ايقىندادى. ولار:
كۆانتتىق تەحنولوگيالار: اقش پەن قىتايدا دامىپ جاتقان كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر مەن سەنسورلار دەرەكتەردى وڭدەۋ مەن كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىندا توڭكەرىس جاساماق. قازاقستان ءۇشىن پوستكۆانتتىق كريپتوگرافيا – تسيفرلىق ەگەمەندىكتى قامتاماسىز ەتۋ قۇرالى.
جاساندى ينتەللەكت: جي اۋىل شارۋاشىلىعىنان باستاپ دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن پايدالى قازبالار سالالارىنا دەيىن ترانسفورماتسيا جاسايدى. قازاقستان 2024 جىلعى فورسايت اياسىندا جي-دى مەملەكەتتىك باسىمدىق رەتىندە انىقتاپ، قازاق تىلىنە ارنالعان تىلدىك مودەلدەر، مەديتسينالىق دياگنوستيكا جانە سۋ تۇتىنۋدى مونيتورينگىلەۋ سياقتى ناقتى باعىتتاردى اتاپ كورسەتتى.
بيوتەحنولوگيا جانە سينتەتيكالىق بيولوگيا: گەندىك ينجەنەريا جانە بيوپرەپاراتتار ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى مەن مەديتسينالىق ماسەلەلەردى شەشەدى. قازاقستان قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلدار مەن تۇقىمداردى ازىرلەۋگە كىرىسىپ وتىر.
3D-باسپا: بۇل تەحنولوگيا ماشينا جاساۋ مەن قۇرىلىستا شىعىنداردى ازايتادى. قازاقستان 2024 جىلى جەڭىل ماتەريالداردى ءوندىرۋ ءۇشىن ءادديتيۆتى تەحنولوگيالاردى ۇسىندى.
نەيروتەحنولوگيالار مەن مي-كومپيۋتەر ينتەرفەيستەرى: Neuralink جوباسى سەكىلدى باستامالار نەيرولوگيالىق اۋرۋلاردى ەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستاندا بۇل سالانى جي كومەگىمەن دامىتۋ – پەرسپەكتيۆتى باعدار.
كومىرتەكتى بەيتاراپتىق تەحنولوگيالار: قازاقستان نورۆەگيادا دامىپ جاتقان كومىرتەكتى ۇستاۋ جۇيەلەرىن ءوزىنىڭ جەو-لارىن جاڭعىرتۋدا قولدانا الادى.
جاساندى ينتەللەكت – باسىم باعدار
قازاقستانداعى «فورسايت 2024» جاساندى ينتەللەكتىنى بىرقاتار سالالاردا باسىم تەحنولوگيا رەتىندە انىقتادى. ماسەلەن، اۋىل شارۋاشىلىعىندا اۆستراليالىق ۇلگىدەگى ەگىنشىلىكتەگى جي پلاتفورمالارى ونىمدىلىكتى 20–30%-عا ارتتىرادى. گەولوگيا مەن كەن وندىرۋدە گەودەرەكتەردى جي ارقىلى تالداۋ بارلاۋ شىعىندارىن 15%-عا ازايتادى. ەنەرگەتيكادا جي ەنەرگيا جۇيەلەرىن وڭتايلاندىرادى، شىعىندى 10%-عا تومەندەتەدى. مەديتسينادا جي كومەگىمەن دياگنوستيكا جۇرگىزۋ اۋرۋلاردى ەرتە انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال، كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىندا قازاق تىلىنە ارنالعان جي-مودەل مەن پوستكۆانتتىق الگوريتمدەر ەلدىڭ تسيفرلىق ەگەمەندىگىن نىعايتۋعا ىقپال ەتسە،ەكولوگيالىق باعداردا سۋ تۇتىنۋدى جي كومەگىمەن باسقارۋ 20%-عا دەيىنگى ۇنەم بەرەدى.
ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ ءۇشىن ماماندار مەن ينفراقۇرىلىم قاجەت. فورسايتتى، جاڭا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ مەن ەنگىزۋدى قولداۋ قازاقستانعا وڭىرلىك كوشباسشى بولۋعا جول اشادى. سوندىقتان بىرلەسكەن PhD باعدارلامالار مەن جي قۇزىرەتتىلىك ورتالىقتارىن قۇرۋدىڭ ماڭىزى زور. فۋتۋرولوگ ريچارد لەم ايتقانداي، «فورسايت — بۇل ءاربىر جۇرەكتە جاتقان قالاۋلى بولاشاقتىڭ بەينەسى». قازاقستان بۇل بولاشاقتى بۇگىننەن باستاپ قۇرا الادى.ارايلىم ومىربەكوۆا
جۋرناليست، قر ۇعا قىزمەتكەرى
