تاجىكستان پارلامەنتى قىتاي ينۆەستورلارىنا كۇمىس كەن ورنىن بەرۋدى ماقۇلداپ، قىتاي كومپانياسىن جەتى جىلعا سالىقتان بوساتپاق. بۇل تۋرالى “اراشا” اقپاراتتىق پورتالى ورتالىق ازيا جق سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.
قىتايلىقتارعا بەرىلگەن “ياكچيلۆا” كەن ورنى تاجىكستاننىڭ مۋرگاب اۋدانىندا ورنالاسقان. ول پامير تاۋىنداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن 4500 مەتر بيىكتىكتە ەكەن. بۇل ەلدەگى ەڭ بيىك جەردە ورنالاسقان كەن ورنى. تاجىكستان قۇندى مەتالدى وندىرۋگە سالاتىن سالىقتان دا پايدا تابۋىنا بولۋشى ەدى، بىراق ولار ينۆەستورلاردى سالىقتان ءبىراز جىلعا بوساتىپ وتىر. سونداي-اق ەلگە كىرگىزىلەتىن تەحنيكالار مەن قۇرىلعىلارعا سالىناتىن باج سالىعىنان دا بوساتىپ وتىر. بىراق قىتاي كومپانياسىنىڭ مىندەتى جۇمىسقا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى الىپ، ۇيرەتۋى كەرەك.
“ينۆەستور كەن ورنىن يگەرۋ، قويما مەن ەلەكتور توراپتارىن جۇرگىزۋ جانە تاعى باسقا جۇمىستار ءۇشىن 385 ميلليون سوموني (شامامەن 40 ملن دوللار) اقشا جۇمساۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ينۆەستور 60% جۇمىس ورنىن جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن تولتىرۋعا مىندەتتى، بىرتە-بىرتە بۇل كورسەتكىشتى 80% ءوسىرۋى ءتيىس. جۇمىسشىلاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن كومپانيا جىلىنا 500 مىڭ سوموني جۇمسايدى”، – دەيدى تاجىكستاننىڭ ينۆەستكوميتەتىنىڭ توراعاسى فاررۋح حامراليزودا.
تاجىكتەر قىتاي كومپانياسىن جەتى جىلعا سالىقتان بوساتقانىمەن، كەن ورنىنداعى كۇمىس قورىن تولىق ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن قىتايلارعا ءۇش جىل جەتكىلىكتى. ياعني سالىق جەڭىلدىگى اياقتالعانشا كەن ورنى تولىعىمەن ءوندىرىلىپ بىتەدى.
“قازىر گەولوگيالىق بارلاۋ مەن تاجىريبەلىك ءوندىرىس ءجۇرىپ جاتىر. تەك عانا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 40 توننا كۇمىس وندىرە الامىز. قازىرگى ۋاقىتتا بارلاۋ ناتيجەسى بويىنشا 113 توننا كۇمىس قورى بار”، – دەيدى “كاشن سينيۋي دادي ماينينگ ينۆەستمەنت” كومپانياسىنىڭ وكىلى يۋان ين حۋ.
تاجىكستاننىڭ ساراپشىلارى ەلدەگى كەن ورىندارىنىڭ قىتايعا بەرىلىپ جاتقانى تاجىكستان ءۇشىن ءتيىمسىز، اسىرەسە التىن مەن كۇمىس سياقتى قۇندى مەتالداردى ءوزىمىز ءوندىرىپ، مەملەكەتتىڭ قورىن تولتىرۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
ەسكە سالساق، قازاقستان پارلامەنتى دا بىلتىر 5 جەلتوقساندا قىتاي-قازاقستان سەرىكتەستىك قورى قارجىلاندىراتىن قىتاي كاپيتالى بار ونەركاسىپ ورىندارىنا قازاقستان سالىق سالماۋ تۋرالى قۇجاتتى ماقۇلدادى. سول كەزدەگى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى جەڭىس قاسىمبەك سالىقتان بوساتۋ بويىنشا باسىمدىق وڭدەۋشى ونەركاسىپكە بەرىلەدى، ونىڭ ىشىندە مۇناي حيمياسى، جالپى حيميا، تىڭايتقىشتار دايىنداۋعا، مەتاللۋرگيا مەن باسقا دا قىزمەت تۇرلەرى بار ەكەنىن ايتقان.
ال ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆتىڭ ءبىر اي بۇرىن بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا قىتايمەن اراداعى كەلىسىمشارتتاردىڭ كوبى قازاقستاننىڭ مۇددەسىن قورعامايدى دەگەندى جەتكىزىپ، جوعارىدا ايتقان تاجىكستاندى مىسالعا كەلتىرگەن بولاتىن.
“…مىسالى تاجىكستان دا قىتايعا قارىز مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. قازىر كورىپ وتىرعانىمىزداي قىتاي تاجىكستانعا وتە قاۋىپتى تاجىريبە جۇرگىزىپ وتىر. تاجىكستان قارىزدارىن وتەي الماي قالعان كەزدە قىتاي اقشانىڭ ورنىنا اكتيۆتەر الىپ وتىر. كەن ورىندارىن الىپ وتىر. قىتاي مۇنداي تاجىريبەنى بۇعان دەيىن دە جۇرگىزەن. ەڭ العاش شري-لانكا قىتايعا قارىزدارىن وتەي الماي قالعان كەزدە قىتاي شري-لانكانىڭ ەڭ ءىرى پورتتارىنىڭ ءبىرىن الىپ قويعان.
قىتايدىڭ ءار ەلدەگى ەكونوميكالىق ساياساتى ەڭ الدىمەن ءوز مۇددەسىن قورعايدى، ونى ەشتەڭەمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قىتاي بيزنەسىنىڭ باتىس بيزنەسىنەن ءبىر ەرەكشەلىگى ولار جەمقورلىق جاعدايىندا جۇمىس ىستەي بەرە الادى. بۇل جاعداي بەلگىلى ءبىر جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى كۇدىكتى ءتىپتى ۇلعايتادى”، -دەگەن ەدى دوسىم ساتپاەۆ “اراشا” اقپاراتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
