پالتودان تۇسقاعاز، پەنوپلاستتان اسفالت. وزبەكستان تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋمەن بايلانىستى بيزنەستى قالاي دامىتادى؟

7104
Adyrna.kz Telegram

ادام كوپ بولعان سايىن، قالدىق كوپ بولادى. وزبەكستان ءۇشىن بۇل اكسيوما وتە وزەكتى. قازىر رەسپۋبليكا حالقى جىل سايىن 9 ميلليون تونناعا جۋىق قوقىس شىعارادى، ونىڭ 894 مىڭ تونناسى نەمەسە 10% -دان ازى وڭدەلەدى. ماسەلە بولجامدى دەموگرافيالىق وسۋمەن كۇردەلەنە تۇسەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، 2028 جىلعا قاراي تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردىڭ (تقق) مولشەرى 16-16,7 ملن تونناعا جەتەدى.

شۇعىل شەشۋدى قاجەت ەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە - قوقىس جيناۋ ماسەلەسى. رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك ەكولوگيا كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2013 جىلدان 2017 جىلعا دەيىن حالىقتىڭ تەك 6% -ى قاتتى قالدىقتاردى جيناۋ جانە تاسىمالداۋ قىزمەتتەرىمەن قامتىلعان. 2019 جىلى بۇل كورسەتكىش 57% -عا دەيىن ءوستى، بىراق بۇل 30 ميلليون تۇرعىنى بار ەل ءۇشىن وتە از. ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، وزبەك حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى قوقىس ماشيناسى كەلىپ، قوقىستى تازالايدى دەپ كۇتپەيدى. ولار ىسىراپقا قايدا بارادى؟

بيلىك ەشتەڭە جاساماسا، ەل ۇلكەن قوقىسقا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن تۇسىنەدى. وسىعان وراي، وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ تاياۋداعى ون جىلعا ارنالعان قاتتى قالدىقتاردى وڭدەۋ ستراتەگياسىن بەكىتتى.

ءبىرىنشى كەزەڭدە زاڭنامالىق بازانى رەتكە كەلتىرۋ، تازارتۋ قۇرىلىستارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جانە ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ، تولەم ءتارتىبىن كۇشەيتۋ جوسپارلانۋدا. الايدا، رەفورما بۇدان ەرتەرەك باستالدى دەپ بولجاۋعا بولادى: جىل باسىنان باستاپ ازاماتتاردان قوقىس جيناۋعا ارنالعان قاراجات پەن قارىز اقشانى باس پروكۋروردىڭ مىندەتتى اتقارۋ بيۋروسى جينادى.

ستراتەگيانى ىسكە اسىرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە جاڭا پوليگوندار مەن قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىن سالۋعا باعىتتالعان ينۆەستيتسيالارعا نازار اۋدارىلاتىن بولادى. ناتيجەسىندە 2028 جىلى تۇرعىنداردى قاتتى قالدىقتاردى جيناۋ جانە شىعارۋ قىزمەتتەرىمەن قامتۋ 100%، قالدىقتاردى وڭدەۋ كولەمى 60% دەيىن ءوسۋى كەرەك. «قوقىس ماسەلەلەرىن» شەشۋگە جۇمسالاتىن ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى كولەمى شامامەن 2,2 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايدى، ونىڭ كوپ بولىگى حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى مەن كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ نەسيەلەرى، سونداي-اق تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلەدى.

قوقىس دەگەنىمىز اقشا

الايدا، وزبەكستاندا تقق باسقارۋ ستراتەگياسى قابىلدانعانعا دەيىن قوقىستى قايتا وڭدەۋ تەك ەكولوگيالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكونوميكا ءۇشىن دە ءتيىمدى دەپ شەشكەن ادامدار دا بار. نۇكىستە راشيد كارتباەۆتىڭ جەكە كاسىپورنى ون جىل وسى جۇمىسپەن اينالىسادى.

قارتباەۆ - تابىستى كاسىپكەر، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولداۋشى. ماماندىعى بويىنشا بيولوگ، ول قىزاناق پەن قاربىز وسىرەدى، ولاردى سۇيەكتەرمەن تىڭايتادى، ال وندىرىستىك قالدىقتار سۇيىق تۇسقاعازدارعا، تاس توسەمدەرىنە جانە جۇمساق اسفالتقا اينالادى. ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا قوقىس شىعاراتىن بيزنەس سالعان راشيد قاراقالپاقستاندا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ءوزىنىڭ ءوندىرىس جۇيەسىن دامىتتى.

2011 جىلى راشيد پلاستماسسا وڭدەۋدى باستادى جانە قالدىقتاردى كىرىسكە اينالدىردى. بۇل كاسىپكە بىرنەشە دوستارى مەن تۋىستارى سەنگەنىمەن ،  بانك سەنبەدى. بانكتە كارتباەۆتىڭ بيزنەس-جوسپارى قارالدى، بىراق نەسيە بەرۋدەن باس تارتتى. بانك قارتباەۆتىڭ يدەياسى جالعان دەپ ويلادى، ءارى ءوندىرىستى جىلجىتۋعا جانە شىعىنداردى وتەي المايتىنىنا سەنىمدى بولدى.

قاجەت قارجىنى - بەس مىڭ دوللاردى تۋىستارىنان الۋعا تۋرا كەلدى. بيزنەستى باستاۋ ءۇشىن شاعىن بولمە ساتىپ الىپ، جۇمىستى باستاپ كەتكەن  راشيد ءوزىنىڭ دوسى داۆلەت حودجاباەۆپەن بىرگە يمپروۆيزاتسيالانعان قۇرالداردىڭ كومەگىمەن ءوز بيزنەسىنە قاجەتتى قۇرال-جابدىقتاردى جينادى. كەڭەس زامانىنان بەرى بوس تۇرعان كاسىپورىننان  قۇرال-جابدىق تاۋىپ، مەحانيزمنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن بولشەكتەدى، سودان كەيىن ءوز ماشينالارىنا قاجەتتى بارلىق بولشەكتەردى وڭدەدى. العاشقى ستانوكتارىن عارىشقا زىمىران ۇشىراتىنداي سەزىمدە كۇتتى.  باقىتتارىنا قاراي، العاشقى ماشينالارى جۇمىس ىستەپ كەتتى.

نۇكىستىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ادامدار پلاستيكالار مەن پوليەتيلەندى  قارتباەۆتىڭ كىشكەنتاي شەبەرحاناسىنا تاسىدى، ال وڭدەگىش ماشينالار ولاردى سۋ اعاتىن پلاستيكالىق قۇبىرلارعا اينالدىردى. كاسىپكەرلەر ءوز ونىمدەرىنە قاجەتتى سەرتيفيكاتتاردى الىپ، ساتا باستادى. ولار ءوز ونىمدەرىن قۇرىلىس بازارلارىنان  ەكى ەسە تومەن باعامەن ساتتى.

قالدىقتاردان جاسالعان قۇبىرلاردى العاشقى ساتىپ الۋشىلار نۇكىستىڭ بىرنەشە ىقشام اۋداندارىنىڭ تۇرعىندارى بولدى، جانە كوپ ۇزاماي ولار قاراقالپاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن، ءتىپتى كورشىلەس حورەزمنەن كەلە باستادى. ون ءتورت كيلوگرامم قايتالاما شيكىزات ديامەترى 20 ميلليمەتر بولاتىن 100 مەتر قۇبىردى شىعارادى. سونداي-اق، كاسىپكەرلەر پلاستماسسالاردان برۋسچاتكا توسەمدەر مەن پليتكالار جاساپ شىعاردى.

- بىردە ءبىز  ءوزىمىز شىعاراتىن چەرەپيتسانىڭ ۇستىمەن كولىك جۇرگىزەيىك دەپ شەشتىك. ناتيجەسىندە مسىزات تا بولعان جوق! - دەيدى «مۇستاناب-حيلول» جشس-ءنىڭ باسشىسى  راشيد قارتباەۆ. - بۇل پلاستيك دەگەنىڭىز بارلىق باسقا كومپونەنتتەردى مىقتاپ بەكىتىپ تاستايدى. ماڭايدىڭ بارىندە شاشىلىپ جاتىر.  ماسەلەن، ءبىز كۇنىنە 3 توننا قوقىستى وڭدەيمىز. ءبىز ونى سۇرىپتاپ، قولدانىسقا ەنگىزەمىز. تۇرعىندارعا جۇمىس بار، قالا دا تازا. كولىك دوڭعالاقتارىنان ءبىز پيروليز مايىن الامىز، ەسكى كيىمدەردەن - سۇيىق تۇسقاعاز. ءبىز حالىقتان شۇبەرەك ساتىپ الامىز، سودان كەيىن وعان دايىن ءونىمدى ساتامىز. ولار سونىمەن بىرگە جەكە مەنشىك يەلەرى مەن كاسىپورىنداردىڭ، جەكە قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ سەرىكتەستىگىن قابىلداۋعا دايىن. بىرىنشىدەن، بۇل نارىقتاعىدان ارزان، ال ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ وزدەرى كەلىپ، وسى تۇسقاعازداردى «جابىستىرادى». سۋرەتشىلەر كليەنتكە ءار ءتۇرلى نۇسقالاردى ۇسىنادى.

كەز-كەلگەن قوقىس جاقسى 

قارتباەۆتىڭ كاسىپورنى ورنالاسقان يندۋستريالدى ايماققا اكەلىنگەن توزعان كيىم، ەسكى كورپە، پەردەلەر جانە باسقا دا شۇبەرەكتەر سۇرىپتالىپ، سۇرىپتالعاننان كەيىن دەزينفەكتسيالانادى. سودان كەيىن شيكىزات ۇساقتالىپ، پاكەتتەرگە ورالادى. تۇسقاعازدار جەلىمىمەن جانە بوياۋمەنە ارالاسىپ، سودان كەيىن قابىرعالارعا جاعىلادى.

نۇكىستەگى جەكە ءۇي يەلەرىنىڭ بىرنەشە سەرىكتەستىگى تاجىريبە جاسادى - اعارتۋ مەن بوياۋدىڭ ورنىنا ولار پودەزدەردە سۇيىق تۇسقاعازداردى قولدانا باستادى. تۇرعىندار بولسا بۇل ۇسىنىستى ماقۇلداپ، ءتىپتى جوندەۋگە وزدەرى دە قاتىستى. كوپتەگەن پودەزدەردە قابىرعاعا گۇلدەر ءتۇسىپ، اعاشتار ءوسىپ، ەرتەگى كەيىپكەرلەرى پايدا بولدى. سەرىكتەستىكتەردەگى مۇنداي جوندەۋ ادەتتەگىدەن الدەقايدا ارزان. سونىمەن قاتار، سۇيىق تۇسقاعاز كوگەرۋدەن جاقسى قورعايدى، جىلۋدى ساقتايدى جانە جاقسى دىبىستىق وقشاۋلاۋ رەتىندە قىزمەت ەتەدى.

كومپانيانىڭ تاپسىرىستارى بىرنەشە اي بۇرىن الدىن-الا جوسپارلانعان، سوندىقتان راشيد جاڭا ادامداردى جۇمىسقا قابىلداۋعا دايىن. تەك قايتالاما شيكىزاتتى سۇرىپتاۋدا شامامەن 150 ادام جۇمىس ىستەيدى. ولار نۇكىس ءۇشىن جاقسى جالاقى الادى - ايىنا 1 ميلليوننان 2 ميلليونعا دەيىن (شامامەن $ 106-212). مۇندا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ اراسىندا اليمەنتتىك جانە ءماجبۇرلى قوعامدىق جانە تۇزەتۋ جۇمىستارىنا تارتىلعان ادامدار دا بار. راشيدپەن كەلىسىم بويىنشا ولاردى مۇندا نۇكىس پوليتسيا ءبولىمى جىبەرەدى. كاسىپكەر سونداي-اق  تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ جاستارىن جۇمىسقا ءجيى الادى.  ەشكىم بۇل جەردەن كەتكىسى كەلمەيدى، كەرىسىنشە،  قوسىمشا جۇمىس ىستەۋگە دايىن - بۇل قوسىمشا تابىس. بارلىق تولەمدەر رەسمي تۇردە، پلاستيكالىق كارتا بويىنشا نەمەسە قولما-قول اقشامەن جۇزەگە اسىرىلادى. ول مەنىڭ جاسىراتىن ەشتەڭەم جوق دەيدى - ۋاقىتىلى سالىق تولەيدى، ساتىلعان قۇبىردىڭ نەمەسە پليتكانىڭ ءار مەترى ءۇشىن چەك تاپسىرۋى كەرەك.

راشيد قارتباەۆتىڭ شەبەرحاناسىنان شىققان قوقىستان جاسالعان تۇسقاعازدار.

 

- جاقىندا ءبىز ءۇشىن جاڭا ەكى ءونىم ءتۇرىن - تەرراسسالىق تاقتالار مەن شيفەر ءوندىرىسىن يگەردىك. قۇرامى قاراپايىم: 60% -ى - سەنبىلىكتەردەن كەيىن پوليگونعا اكەلىنگەن جاپىراقتار مەن شوپتەر، قالعانى سول پلاستيكتەن تۇرادى، - دەپ جالعاستىردى راشيد قارتباەۆ. - مۇنداي ءونىمدى شىعارۋعا ارنالعان جابدىق شامامەن 350 مىڭ دوللار تۇرادى، ونىڭ ءبىر بولىگىن قىتايدان ساتىپ الدىق. قالعان بارلىق بولشەكتەردى ءبىز ءوزىمىز وڭدەدىك، جۇمىس جاساپ، ىسكە قوستىق. ناتيجەسىندە، شامامەن ءۇش ەسە ارزان بولدى. ءبىز جۇمساق اسفالت شىعارامىز - نەگىزگى كومپونەنتتەر - پوليستيرول، لاك جانە رەزەڭكە قالدىقتارى. ءبىز ونى كورسەتىلىمگە  شىعارعان جوقپىز، بىراق جەكە تاپسىرىس جەتكىلىكتى. ءبىز سونداي-اق سىنىق اينەكتەن ورنەكتى جانە كەسكىنسىز سىرتقى سىلاقتى جاسايمىز.

كارتباەۆ، سونىمەن قاتار، مال سۇيەكتەرىن حالىق پەن كاسىپكەرلەردەن ساتىپ الادى، ولاردى باربەكيۋ مەن مەيرامحانالاردان الادى. سۇيەكتەر ەت قالدىقتارىنان تازارتىلادى، مۇقيات جۋىلادى جانە جۇمساق بولعانشا بىرنەشە ساعات قايناتىلادى. بەتىنە قالقىپ كەتەتىن ماي الىنادى. اسقورىتىلعان سۇيەكتەر «ديەتالىق» جانە حولەستەرين بولماۋى ماڭىزدى. سودان كەيىن ولار كەپتىرىلىپ، سۇيەك تاماعىنا اينالادى. بۇل ديەتالىق قوسىمشا، كاسىپكەردىڭ ايتۋى بويىنشا، قۇس ەتىن تاماقتاندىرۋعا كەتەدى، ول يندۋستريالدى ايماقتاعى تاجىريبەلىك الاڭدا وسىرىلەتىن كوكونىستەرمەن ۇرىقتاندىرىلادى. بۇل تاعامدى جەرگىلىكتى فەرمەرلەر ساتىپ الادى.

كاسىپكەر قوقىستى قالاي دۇرىس شىعارۋعا جانە ودان كىرىس الۋعا مۇددەلى بارلىق ادامدارعا ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىمەن بولىسەدى. ول ەلىمىزدىڭ بىرنەشە قالاسىندا شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزدى، بۇكىل قاراقالپاقستاندى ارالاپ، ادامدارعا ءوزى سياقتى جوبالارعا قاراجات سالۋعا ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزدى. ول باسەكەلەستىكتەن قورىقپايدى جانە ءتىپتى ءبىرىنشى ساتىدا جاڭادان باستاۋشىلارعا كومەكتەسۋگە دايىن: راشيد كارتباەۆ تۋعان ولكەم تازا بولسا مەن ءۇشىن قۋانىش دەيدى.

قوقىس بارىنە جەتەدى

نۇكىستىك كاسىپكەردىڭ بۇل مىسالى باسقا قالالارداعى وزبەكتەر ءۇشىن ءىس-قيمىل "سيگنالى"  بولا الادى. شىنىندا، ەگەر ءسىز قوقىستى دۇرىس وڭدەيتىن بولساڭىز، وندا ءسىز جاقسى پايدا تابا الاسىز. ءىرى كومپانيالار قاتتى قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ جانە ەكسپورتتاۋ قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقاندىعى بەكەر ەمەس.

ستراتەگيا قابىلدانعانعا دەيىن بىرنەشە كەرەمەت جوبالار تۋرالى اقپارات پايدا بولدى. 2016 جىلدىڭ سوڭىندا سامارقاند قالاسىنىڭ جانىندا - قالا ورتالىعىنان 15 كم قاشىقتىقتا ورنالاسقان حيشراۋ اۋىلىنىڭ ماڭىندا 20 گا اۋماقتى قۇرايتىن جاڭا پوليگون سالۋ جوسپارلارى جاريالاندى. سونداي-اق، تاۋلىگىنە 80 توننا قالدىقتى وڭدەي الاتىن كەشەن سالۋ جوسپارلانعان بولاتىن. ينۆەستيتسيا كولەمى 37 ميلليون ەۋرودان اسادى، ونىڭ 23,5 ميلليونى - فرانتسيانىڭ دامۋ اگەنتتىگىنىڭ نەسيەسى، 8 ميلليون - ورتالىق ازيانىڭ ينۆەستيتسيالىق قورىنىڭ گرانتى، 5,6 ميلليون - وزبەكستان بيۋدجەتىنەن.  2018 جىلدىڭ شىلدەسىندە "سامارقاند حابارشىسى" پوليگونورىنى  «ماسقارا ورنىنا» - تابيعي قوقىس پەن شوشقالاردىڭ جايىلاتىن اۋماعىنا اينالدى دەپ جازدى. جەرگىلىكتى بيلىك بۇعان جاقىندا فرانتسۋز سەرىكتەستەرى قارجىلاندىراتىن جۇمىس باستالادى دەپ مالىمدەدى. الايدا بۇل جالعان بولىپ شىقتى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ تامىز ايىندا سامارقاند الدىن-الا دايىندالعان باس جوسپارىنىڭ تۇساۋكەسەرىندە شەنەۋنىكتەر حيشراۋ پوليگونى  تۇرعىن اۋداندارعا جاقىن ورنالاسۋىنا بايلانىستى تولىعىمەن جابىلاتىنىن ايتتى. نەلىكتەن ولار بۇعان دەيىن جاپپاعان، بۇل - شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ تاعدىرى سەكىلدى قۇپيا كۇيىندە قالدى.

الداعى ۋاقىتتا تاشكەنتتە قاتتى قالدىقتاردى وڭدەيتىن بىرنەشە ءىرى زاۋىت سالىنباق. وتكەن جازدا يتالياندىق Waste to energy كومپانياسى وزبەك استاناسىندا كۇنىنە 1200 توننا قوقىستى ەلەكترلىك جانە جىلۋ ەنەرگياسىنا اينالدىرۋعا قابىلەتتى ەڭ ۇلكەن قالدىقتاردى باسقارۋ بويىنشا كومپانيا قۇرۋدى جوسپارلاعانى تۋرالى حابارلادى. كەيىن قازاقستاندىق سەرىكتەستەردىڭ كومەگىمەن وسىنداي كاسىپورىندى قۇرۋعا نيەت بىلدىرگەنى تۋرالى ايتىلدى. بىراق، ايتىلعانىمەن ءالى ىسكە اسپادى.  وسىدان ءبىر اي بۇرىن وزبەكستاننىڭ مەملەكەتتىك ەكولوگيا كوميتەتى سينگاپۋردە ورنالاسقان Alpha Global Capital كومپانياسى قالدىقتاردى وڭدەيتىن پلازمالىق زاۋىت سالۋعا 15 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا سالادى دەگەن اقپارات تاراتتى.  جوبا رەسپۋبليكانىڭ قاي ايماعىندا جۇزەگە اسىرىلاتىنىن شەنەۋنىكتەر ناقتىلامادى.

وزبەك قوقىسىنان اقشا تابۋ - بۇل جاقسى كاسىپ.  ەگەر ءسىز بارلىق اتالعان جوبالار ىسكە اسادى دەپ ويلاساڭىز،  نۇكىستىك قارتباەۆ سياقتى قوقىستىڭ جەلىن مۇرجادان شىققان تۇتىنگە، سودان كەيىن سىڭعىرلاعان تيىنعا اينالدىراسىز.

ازيز ياكۋبوۆ، دجۋليانا الەكساندروۆا "فەرگانا"

"اۋدارعان "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر