تاريح پەن داستۇرمەن بەكىتىلگەن قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى دوستىق عاسىرلار بويى قالىپتاسقان. التايدان كاسپي جاعالاۋىنا دەيىن سوزىلعان ەۋرازيانىڭ ۇلى دالالارى عاسىرلارى بويى اتا-بابالارى ورتاق تاعدىردى بولىسكەن جانە كوشپەلى وركەنيەت تاريحىنداعى ەڭ قىزىقتى تاراۋلاردىڭ ءبىرىن جازعان قازاق جانە موڭعول حالىقتارىن بىرىكتىردى. بۇل حالىقتار كەڭىستىكتى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇقساس دۇنيەتانىمدىق نەگىزدەردى، ءوز جەرلەرىنە دەگەن ماقتانىش پەن اتا-بابا مادەنيەتىن قۇرمەتتەيدى. ولاردىڭ بىرلىگىن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ماڭىزدى مادەني كود بولىپ قالا بەرەتىن ورتاق ءومىر مەن ءومىر سالتى اياسىندا قالىپتاستى.
قازاقتار مەن موڭعولدار ۇلى كوشپەندىلەردىڭ ۇرپاقتارى رەتىندە جانە قازىر بوستاندىق رۋحىن ساقتاپ، ءوزارا كومەك پەن اشىقتىق داستۇرلەرىن ۇستانادى، بۇل اسىرەسە قازىرگى ساياسات پەن مادەني الماسۋلاردا بايقالادى. جاھاندىق الەمنىڭ قارقىندى وزگەرۋىنىڭ اياسىندا بۇل دوستىق ەرەكشە قۇندىلىققا يە بولادى، ويتكەنى ول جەكە باسىن جانە تاريحي جولدى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكە سالادى. ورتاق تامىرلار تەك ىنتىماقتاستىقتى عانا ەمەس، جەردى قۇرمەتتەۋدىڭ، تاڭداۋ ەركىندىگىنىڭ جانە مادەني داستۇرلەردى ساقتاۋدىڭ ۇقساس پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن تەرەڭ تۇسىنىستىكتى دە مۇمكىن ەتەدى.
قازاق پەن موڭعول دوستىعىنىڭ تاريحى التىن وردا مۇرالارىندا ەكى ەلدىڭ اتا-بابالارى بىرىگىپ، ءتىل-قۇندىلىق جۇيەسى ءبىرتۇتاس ۇلى يمپەريانى قۇرۋعا، نىعايتۋعا اتسالىسقانىندا ايقىن كورىنىس تاپقان. التىن وردا ىدىراعاننان كەيىن دە قازاق پەن موڭعول تايپالارى اراسىندا مادەني جانە ساۋدا بايلانىستارى ساقتالىپ، بۇل بەرىك وداقتىڭ ساقتالۋىنا ىقپال ەتتى. عاسىرلار بويى ەكى حالىق اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار بۇگىنگى كۇنى ءبىز كورىپ وتىرعان سەنىم مەن ءوزارا قۇرمەتتى قالىپتاستىرىپ، جىلى ءارى تۇراقتى بولدى.
قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى زاماناۋي ءوزارا ءىس-قيمىلدى بۇگىنگى بەيبىتشىلىك جاعدايىندا جاڭارتىلعان وسى ەجەلگى دوستىقتىڭ ساباقتاستىعى دەپ اتاۋعا بولادى. بۇگىندە قازاقستان مەن موڭعوليا ءوز قارىم-قاتىناستارىن بەرىك تاريحي نەگىزدەردە قۇرىپ، ولاردى جاڭا ەكونوميكالىق، عىلىمي جانە مادەني بيىكتەرگە باعىتتاۋدا. وسىلايشا، عاسىرلار بويعى دوستىق بايلانىستارى قازىرگى زاماننىڭ بەرىك نەگىزى بولىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار ەكى حالىق ىنتىماقتاستىق، ءوزارا سەنىم مەن قۇرمەت جولىمەن جۇرەتىن بولاشاقتى قۇرۋعا كومەكتەسەدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ موڭعولياعا رەسمي ساپارى بىرەگەي مادەني جانە تاريحي بايلانىستارى بار ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋداعى ماڭىزدى كەزەڭ بولدى. ساپار بارىسىندا پرەزيدەنت توقاەۆ موڭعوليانىڭ جوعارى باسشىلىعىمەن ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ جانە ساياسي-ەكونوميكالىق ديالوگتى نىعايتۋ ماقساتىندا بىرقاتار كەزدەسۋلەر وتكىزدى. كەلىسسوزدەردىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكى ەلدىڭ ءوزارا ءتيىمدى دامۋىنا باعىتتالعان ۇزاق مەرزىمدى ىنتىماقتاستىق ستراتەگياسىن ازىرلەۋ. كوشباسشىلار تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋ، ۆيزالىق رەجيمدى جەڭىلدەتۋ جانە قازاقستاندىق جانە موڭعول كاسىپورىندارى ءۇشىن جاڭا كوكجيەكتەر اشاتىن كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مۇمكىندىكتەرىن تالقىلادى.
بۇل ساپار ستراتەگيالىق مىندەتتەردى بىرلەسىپ شەشۋگە جانە ورنىقتى باستامالاردى دامىتۋعا باعىتتالعان قازاقستان مەن موڭعوليانىڭ نەعۇرلىم تىعىز ينتەگراتسياسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتەدى. مۇنداي ارىپتەستىكتى نىعايتۋ ەلدەردىڭ الەمدىك ارەناداعى پوزيتسياسىن نىعايتىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ازاماتتارى ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋعىزادى. قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جوسپارىنىڭ ماڭىزدىلىعى ونىڭ قارىم-قاتىناستاردى جان-جاقتى جانە ورنىقتى دامىتۋعا باعىتتالعان ودان ءارى قادامدار ءۇشىن نەگىز قالاۋ قابىلەتىندە جاتىر.
بۇل ماقالادا ءبىز قازاقتار مەن موڭعولداردىڭ تاريحي باستاۋلارى مەن مادەني بايلانىستارىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاقىندا بولعان ساپار بارىسىندا اتقارىلعان ناقتى قادامداردى، سونداي-اق ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىعىن ودان ءارى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن قاراستىرامىز. وسى اسپەكتىلەردى ءتۇسىنۋ قازىرگى جاعدايدا قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى دوستىقتىڭ ماڭىزىن جانە ونىڭ ەكى حالىقتىڭ بولاشاعىنا اسەرىن جاقسىراق باعالاۋعا كومەكتەسەدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ موڭعولياعا ءىس-ساپارىنا شولۋ
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2024 جىلعى 29 قازاندا موڭعولياعا رەسمي ساپارى كەزىندە ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋ ءۇشىن ماڭىزدى قادامدار جاسالدى. ساپار اياسىندا موڭعوليا پرەزيدەنتى ۋحنااگين حۋرەلسۋحپەن كەزدەسۋلەر ءوتتى، وندا ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرى تالقىلاندى.
سۋحە-باتور الاڭىنداعى رەسمي كەزدەسۋ ءراسىمى، وندا ەكى ەلدىڭ ءانۇراندارى شىرقالدى جانە قۇرمەتتى قاراۋىل سالىندى، ساپاردىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىلدىردى. توقاەۆ موڭعوليا عاسىرلار بويعى داستۇرلەر مەن مادەني تامىرلاردى بايلانىستىراتىن قازاقستاننىڭ ماڭىزدى سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. كەلىسسوزدەر بارىسىندا پرەزيدەنتتەر ستراتەگيالىق ارىپتەستىك ورناتۋ تۋرالى بىرلەسكەن دەكلاراتسياعا قول قويدى، بۇل، توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، بارلىق دەڭگەيدەگى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشادى.
تالقىلاۋدىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارىنىڭ قاتارىندا ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق، سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى، تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كەشەنى، ەنەرگەتيكا جانە لوگيستيكا سالالارىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىل بولدى. ۋحنااگين حۋرەلسۋح بۇل ساپاردىڭ ەرەكشە ماڭىزى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى، ويتكەنى ول ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسىن ساپالى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى.
سونىمەن قاتار، 2025-2027 جىلدارعا ارنالعان ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋ جونىندەگى جول كارتاسى جانە مادەنيەت جانە تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمدار سياقتى ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. پرەزيدەنت توقاەۆ بىرلەسكەن جوبالاردى ساپالى ىسكە اسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ، قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەر قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق قاتىناستاردى ايتارلىقتاي نىعايتۋعا كومەكتەسەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
وسىلايشا، توقاەۆتىڭ ساپارى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە جانە تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان ماڭىزدى قادام بولدى، بۇل ەكى ەل مەن ولاردىڭ حالىقتارى ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ، قازىرگى زامانعى جاھاندىق سىن-قاتەرلەر جاعدايىندا ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ ماڭىزدىلىعىن راستايدى.
قازاقستان مەن موڭعوليانىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەستىگىن نىعايتۋ: پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ۇلان-باتىرعا ساپارىنىڭ قورىتىندىسى
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ موڭعولياعا ساپارى ەكونوميكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىققا جاڭا سەرپىن بەرىپ، قازاقستان-موڭعوليا قارىم-قاتىناستارىن دامىتۋعا ماڭىزدى قادام بولدى. ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويۋ ەكى ەلگە نەگىزگى سالالاردا ءورشىل ماقساتتاعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن دوستىق قارىم-قاتىناستاردان تەرەڭىرەك جانە تىعىح بايلانىستارعا ءوتۋدى ءبىلدىردى.
كەلىسسوزدەر بارىسىندا تاۋار اينالىمىن 500 ميلليون دوللارعا جەتكىزۋ جوسپارىمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. ىنتىماقتاستىق جول كارتاسىن جۇزەگە اسىرۋ اۋىل شارۋاشىلىعى، لوگيستيكا، كولىك جانە ەنەرگەتيكا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋدى كوزدەيدى، بۇل وڭىرلىك ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى نىعايتۋ ءۇشىن بەرىك نەگىز جاسايدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ اتاپ وتكەندەي، بۇل مينەرالدىق رەسۋرستاردى بىرلەسىپ يگەرۋ جانە تەحنولوگيالىق الماسۋدى كەڭەيتۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر اشادى، مەنىڭ پىكىرىمشە، بۇل ەكى ەلدىڭ تۇراقتى وسۋىنە ىقپال ەتە الادى.
مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەتىندىگى كەزدەسۋلەر بارىسىندا دا ايتىلدى. ءبىلىم بەرۋ باستامالارىن قولداۋ جانە جاستار الماسۋى قازاقتار مەن موڭعولداردىڭ بولاشاق ۇرپاقتارى اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا دەگەن ۇمتىلىستى كورسەتەدى. پرەزيدەنت توقاەۆ سونداي-اق تاريحي-مادەني ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، موڭعولياعا قازاق دياسپوراسىنىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاپ وتىرعانى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىرىپ، ونى ەكى حالىق اراسىنداعى دوستىقتىڭ «التىن كوپىرى» دەپ اتادى.
بۇل ساپار سونداي-اق ەكى ەلدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ۇستانىمدارىن نىعايتتى، ويتكەنى كوشباسشىلار گەوساياسي جاعدايدىڭ وزگەرۋى جاعدايىندا ەرەكشە ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن جاھاندىق جانە وڭىرلىك قۇرىلىمدارداعى ءىس-قيمىلداردى ۇيلەستىرۋگە بەيىلدىلىگىن راستادى. قازاقستاننىڭ موڭعوليانىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقپەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم جاساسۋعا ۇمتىلىسىن قولداۋى ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا پەرسپەكتيۆالارىن اشادى.
ساپار ناتيجەلەرى قازاقستان-موڭعوليا ارىپتەستىگىنىڭ نىعايۋىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق مۇددەلەردى دە، مادەني-تاريحي بايلانىستاردى دا ەسكەرە وتىرىپ، تۇراقتى جانە ءوزارا ءتيىمدى دامۋ ماقساتىنداعى سىندارلى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ۇلگىسىن كورسەتەدى.
قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى ىسكەرلىك كوپىر قۇرۋعا شولۋ: ستراتەگيالىق تابىس پەن پەرسپەكتيۆالار
قازاقستان مەن موڭعوليا جاڭا موڭعول-قازاقستان ىسكەرلىك كەڭەسى شەڭبەرىندە تۇراقتى بيزنەس-تەتىك قۇرا وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق بايلانىستارىن نىعايتۋدا ەلەۋلى قادام جاسادى. موڭعوليانىڭ ۇلتتىق ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتاسىنداعى كەڭەستىڭ جۇمىسى تۋرالى ەرەجەگە جانە IT, تۋريزم جانە تاۋ-كەن ءوندىرىسى سياقتى نەگىزگى سالالاردى قامتيتىن بىرقاتار كوممەرتسيالىق كەلىسىمدەرگە قول قويىلعان العاشقى فورۋم ماڭىزدى وقيعا بولدى.
شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىندە كوشباسشىلار ۇسىنعان ىسكەرلىك كەڭەس ۇزاق مەرزىمدى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ نەگىزىن قالادى. موڭعوليانىڭ ءۇسوپ اتقارۋشى ديرەكتورى تۋمەنجارعالىن دۋرەن كەڭەستىڭ تۇراقتى ىنتىماقتاستىققا ىقپال ەتىپ قانا قويماي، جاھاندىق پاندەميادان تۋىنداعان ەكونوميكالىق قاتىناستارداعى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇل مەحانيزم ەكى ەل دەلەگاتتارىنا بىرلەسكەن جوبالار مەن ءوزارا ينۆەستيتسيالار بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇل ءتاسىل قازىردىڭ وزىندە ءوز جەمىسىن بەرۋدە: ەلدەر اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 46,3 ميلليون دوللارعا ءوسىپ، 2023 جىلعا قاراي 123 ميلليون دوللارعا جەتتى. ەكى ەل دە، اسىرەسە تسيفرلىق دامۋ، تۋريزم جانە رەسۋرستاردى ءوندىرۋ سالاسىنداعى سەرىكتەستىكتى كەڭەيتۋدىڭ بولاشاعىن كورىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى. «اتامەكەن» قر ۇكپ سىرتقى ساۋدا پالاتاسىنىڭ توراعاسى مۇرات كارىمساقوۆتىڭ ايتۋىنشا، ىسكەرلىك كەڭەس قولداۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى، سونداي-اق موڭعوليا-قازاقستان ىنتىماقتاستىعىن نىعايتۋ الاڭى بولىپ تابىلادى دەگەن بولاتىن.
سونىمەن قاتار، موڭعولدىق جانە قازاقستاندىق بيزنەس وكىلدەرى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەن تۋريزم سالاسىندا التى كوممەرتسيالىق كەلىسىمگە قول قويدى.
قازاقستاننان «قازبيوفارم» مەن موڭعوليادان «GP Wetland» كومپانيالارى اراسىنداعى جەتكىزۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق.
موڭعوليادان «NCD Group» پەن قازاقستاننان «Evergreen Investment» سەرىكتەستىگى.
Cuprum Energy مەن Steppcooper اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم.
«زامىن-ءۇۇد» ەركىن ايماعىنىڭ باسقارۋشى كومپانياسى مەن «قورعاس» قازاقستاندىق حالىقارالىق شەكارالىق ىنتىماقتاستىق ورتالىعى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم قابىلداندى.
موڭعوليا مەن قازاقستان: ساياسي-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتا بولعان جەتىستىكتەر مەن دامۋ باعىتتارى
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2024 جىلعى موڭعولياعا ساپارى قازاقستان مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوڭعى 16 جىلداعى العاشقى ساپارى بولىپ تابىلادى جانە قازاقستان-موڭعوليا ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭا كەزەڭىن كورسەتەدى. قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىندا 30 جىلدان استام ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورنادى جانە وسى جىلدار ىشىندە ەلدەر ساياسي جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا كومەكتەسەتىن 60-تان استام كەلىسىمدى قامتيتىن اۋقىمدى قۇقىقتىق بازا قۇردى.
ساياسي جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستاردا بولعان وزگەرىستەر
1992 جىلى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناعاننان بەرى قازاقستان مەن موڭعوليا جوعارى دەڭگەيدە بەلسەندى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ساقتاپ كەلەدى. پرەزيدەنتتەر نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن ناتساگين باگابانديدىڭ العاشقى ساپارلارى بەرىك ساياسي جانە پارلامەنتارالىق بايلانىستاردىڭ نەگىزىن قالادى. جوعارى دەڭگەيدەگى ساپارلاردىڭ تۇراقتى الماسۋى ءوزارا سەنىمدى نىعايتۋعا ىقپال ەتتى جانە شىۇ سياقتى ۇيىمدار اياسىندا ودان ءارى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن مۇمكىندىكتەر اشتى.
ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا شولۋ
نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق بولىپ تابىلادى، ونىڭ كولەمى 2023 جىلعا قاراي 133 ميلليون دوللارعا دەيىن وسۋدە. قازاقستان موڭعولياعا ازىق-تۇلىك، تەمەكى جانە ماشينا جاساۋ ونىمدەرىن ەكسپورتتاسا، موڭعوليا تەمىرجول ۆاگوندارىن، توقىما جانە كاشەميردى جەتكىزەدى. ساۋدا-ەكونوميكالىق، عىلىمي-تەحنيكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيا ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋدى جەدەلدەتە الاتىن IT جانە تۋريزم سياقتى جاڭا سەكتورلاردى دامىتۋ بويىنشا كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن نەگىز بولادى.
مادەني جانە گۋمانيتارلىق بايلانىستار: ۇلتتار اراسىنداعى كوپىر
ىنتىماقتاستىقتا قازاقستان مەن موڭعوليا 100 مىڭنان استام ادامدى قۇرايتىن موڭعولياداعى قازاق دياسپوراسىنا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. بىرلەسكەن مادەني جوبالار، سونىڭ ىشىندە ۇلان-باتورداعى قازاق قۇرىلتايى مەن قازاقستانداعى موڭعوليانىڭ مادەنيەت كۇندەرى مادەني بايلانىستاردى نىعايتىپ، ەتنيكالىق مۇرانى ساقتاۋعا قولداۋ كورسەتەدى. قازاقستاننىڭ موڭعوليانىڭ سۋ تاسقىنىنان كەيىن زارداپ شەككەن اۋداندارىن قالپىنا كەلتىرۋگە قوسقان ۇلەسى ونىڭ ءوزارا كومەك پەن گۋمانيتارلىق قولداۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتەدى، بۇل دا ەلدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
قازاقستان مەن موڭعوليا سەرىكتەستىگىنىڭ دامۋ بولاشاعى مەن اتقارىلۋى كەرەك ماڭىزدى ماقساتتار
باي تاريحي-مادەني مۇراسى بار كورشىلەس قازاقستان مەن موڭعوليا گەوگرافيالىق جاقىندىعى، تابيعي-كليماتتىق جاعدايلارى مەن مادەني بايلانىستارىنىڭ ارقاسىندا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن ايتارلىقتاي الەكەتكە يە. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇراقتىلىعى، تابيعي رەسۋرستارى جانە حالىقارالىق ۇيىمدارعا بەلسەنە قاتىسۋى كورشىلەس ەلدەردىڭ دە، الەمدىك دەرجاۆالاردىڭ دا نازارىن اۋداردى، بىراق بۇل ىنتىماقتاستىق ءالى دە ءوز الەۋەتىنە جەتكەن جوق. نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە جەتۋ جولىندا تۋىندايتىن قيىندىقتاردى جەڭۋ.
اعىمداعى سىن-قاتەرلەر وسالدىقتى تۋدىراتىن ەكى ەلدىڭ دە شيكىزاتقا ەكونوميكالىق تاۋەلدىگىن قامتيدى. قازاقستان مۇناي مەن گاز ەكسپورتىنا تاۋەلدى بولسا، موڭعوليا كومىر مەن مىسقا باسىم. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ەكى ەل ءۇشىن ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى، ول ساۋدا، ەنەرگەتيكا جانە ينفراقۇرىلىم سالالارىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى قامتۋى مۇمكىن. ماسەلەن، موڭعوليا مەتالل وڭدەۋ، اگروونەركاسىپ جانە ينفراقۇرىلىمدىق قۇرىلىس سالالارىندا قازاقستان ءۇشىن سەنىمدى سەرىكتەس بولا الادى. 2019 جىلى التىن وڭدەۋ زاۋىتتارى مەن فەرروسيليتسي ءوندىرىسى سياقتى نىسانداردى سالۋ جانە كۇتىپ ۇستاۋ سالاسىندا قول قويىلعان ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمدار ينۆەستيتسيا تارتۋ مەن تەحنولوگيا الماسۋ ءۇشىن جاڭا كوكجيەكتەر اشادى.
قازىرگى كەزدە قولعا الىنعان باعىتتاردىڭ ءبىرى ول كولىك-لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ماڭىزدى باعىت بولىپ تابىلادى. دەگەنىمەن، مەن دە وسى باعىتتىڭ قازىرگى كەزدە قايتادان ءارى مىقتى ەتىپ ماڭىزدى ماسەلەلەر تىزىمىندە بولۋىن تاعى ايتقىم كەلەدى. «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» جانە «باتىس – شىعىس» سياقتى كولىك دالىزدەرىن قۇرۋ حالىقارالىق نارىقتارعا شىعۋدى جاقسارتادى، تاۋار الماسۋدى جەڭىلدەتەدى جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشادى. مۇنداي باستامالار ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ايتارلىقتاي جاقسارتا الادى جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا اياسىندا ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا ىقپال ەتە الادى، بۇل ءوز كەزەگىندە ەكى ەل اراسىنداعى نەعۇرلىم تۇراقتى جانە تۇراقتى قارىم-قاتىناستاردى قامتاماسىز ەتەدى.
كليماتتىڭ وزگەرۋىنە بەيىمدەلۋ جانە جاقسارتۋ (جۇمسارتۋ) بويىنشا كەلىسىلگەن كۇش-جىگەردى قاجەت ەتەتىن تاعى ءبىر ۇلكەن قيىندىق تۋدىرىپ وتىر دەگەن ويدامىن. ول ورتاق ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان مەن موڭعوليا قورشاعان ورتانى قورعاۋ باستامالارىمەن، سونىڭ ىشىندە ەكوجۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋ جانە سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جوبالارىمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك. بۇل تابيعي رەسۋرستاردى ساقتاۋعا كومەكتەسىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى مەن تەڭگەرىمدى ساۋدا بالانسىن قامتاماسىز ەتەتىن تۇراقتى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ نەگىزىنە اينالادى دەگەن كوزقاراستامىن.
ماڭىزدى اسپەكتى دە الماسۋ باعدارلامالارى، ءبىلىم بەرۋ جانە تۋريزم ارقىلى ەكى حالىق اراسىنداعى مادەني بايلانىستاردى دامىتۋ بولىپ تابىلادى. مادەني قارىم-قاتىناستى تەرەڭدەتۋ جاقسى تۇسىنىستىك پەن بەرىك دوستىققا اكەلۋى مۇمكىن. موڭعوليانىڭ تابيعي سۇلۋلىعى مەن قازاقستاننىڭ مادەني مۇراسى مادەنيەتارالىق الماسۋ مەن ءوزارا تۇسىنىستىك ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشاتىن تۋريستىك ىنتىماقتاستىقتىڭ بەلسەندى دامۋىنا العىشارتتار جاسايتىندىعى دا انىق بولىپ وتىر.
وسى پەرسپەكتيۆالاردىڭ بارلىعىنا قاراماستان، كولىك سالاسىن جەتىلدىرۋ، قارجىلىق ينۆەستيتسيالاۋ جانە كەدەندىك باقىلاۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ سياقتى ەلەۋلى مىندەتتەر بار. قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى دە وزەكتى، سونىڭ ىشىندە تەرروريزم مەن ەكسترەميزم قاۋپى. قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى بەلسەندى ىنتىماقتاستىق، اقپارات الماسۋ جانە بىرلەسكەن جاتتىعۋلار ىقتيمال قاۋىپتەردىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. سىرتقى اسەرلەرگە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ ءۇشىن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋ جانە شىۇ سياقتى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىق تەتىكتەرىن دامىتۋ ماڭىزدى، وندا ەكى ەل ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باسقا مۇشەلەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسە الادى.
وسىلايشا، قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق ءوزارا قۇرمەت، تەڭدىك جانە ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلۋى ءتيىس. بار قاۋىپتەر مەن سىن-قاتەرلەردى ەڭسەرۋ كەشەندى كوزقاراس پەن ءارتۇرلى سالالارداعى بەلسەندى ءوزارا ارەكەتتەسۋدى تالاپ ەتەدى. بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا ەكى ەل دە ءوز ازاماتتارىنىڭ تۇراقتى دامۋى مەن ءال-اۋقاتىن قامتاماسىز ەتە الادى، ەكونوميكالىق، مادەني جانە الەۋمەتتىك بايلانىستاردى نىعايتا الادى، بۇل ءوز كەزەگىندە شەكارالاس ايماقتاردى دامىتۋعا جانە ولاردىڭ ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ كونتەكستىنە ينتەگراتسيالانۋىنا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى.
سوڭعى جىلدارى قازاقستان مەن موڭعوليا تەرەڭ ءوزارا تۇسىنىستىككە، ورتاق مۇددەلەر مەن مادەني بايلانىستارعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كوكجيەكتەرىن اشا وتىرىپ، ستراتەگيالىق قارىم-قاتىناستارىن ايتارلىقتاي نىعايتا ءتۇستى. ەكى ەلدىڭ دە بىرەگەي گەوگرافيالىق ورنالاسۋى بار، بۇل كولىك-لوگيستيكالىق ينفروقۇرىلىمدى دامىتۋعا مۇمكىندىكتەر جاسايدى، بۇل ساۋدا اعىندارى مەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى جاقسارتۋ ءۇشىن قاجەت. دەگەنمەن، ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن تابيعي رەسۋرستارعا ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىك، گەوساياسي تۇراقسىزدىق جانە ەكولوگيالىق قاۋىپتەردى قوسا العاندا، بىرقاتار قازىرگى قيىندىقتاردى ەڭسەرۋلەرى قاجەت.
ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا جانە وڭىرلەردەگى تۇراقتىلىققا ىقپال ەتەتىن بىرلەسكەن ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى ەكونوميكالاردى ءارتاراپتاندىرۋ بولۋى ءتيىس. ەكوجۇيەنى قالپىنا كەلتىرۋ جانە سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جوبالارىن قوسا العاندا، ءتيىمدى ەكولوگيالىق ىنتىماقتاستىق، اسىرەسە كليماتتىڭ وزگەرۋى جاعدايىندا ءبىرىنشى كەزەكتە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى.
مادەني-گۋمانيتارلىق باستامالار قازاقستان مەن موڭعوليا حالىقتارى اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى، بىرەگەيلىك پەن ءداستۇردى ساقتاۋعا، سونداي-اق تەرەڭ ءوزارا تۇسىنىستىككە ىقپال ەتەدى. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ موڭعولياعا ساپارى ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋدىڭ جاڭا كەزەڭىن بەينەلەيدى، جاڭا كەلىسىمدەرگە قول قويۋعا جانە بەلسەندى بيزنەس-ىنتىماقتاستىقتىڭ تۇعىرناماسى بولاتىن موڭعول-قازاقستان ىسكەرلىك كەڭەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىكتەر اشاتىندىعى انىق.
وسىلايشا، قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك، ەگەر ەكى ەل دە تۋىندايتىن سىن-قاتەرلەردى بىرلەسىپ شەشە السا جانە وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ بايلانىستارىن بەلسەندى دامىتا السا، ورتالىق ازيانىڭ نەعۇرلىم تۇراقتى جانە دامىعان ءوڭىرى ءۇشىن نەگىز بولا الادى. تاريحي تامىرلار مەن قازىرگى زامانعى سىن-تەگەۋرىندەردى ەسكەرە وتىرىپ، ەكى مەملەكەتتىڭ عانا ەمەس، تۇتاستاي العاندا بۇكىل ءوڭىردىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ءتيىمدى ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت.
