26 شىلدە. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتى قابىلدادى.
29 شىلدە. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتى قابىلدادى.
بۇگىن وسى ەكى كەزدەسۋدىڭ توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتپەكپىز. دالىرەك ايتساق، پارتيا ليدەرلەرىنىڭ كەزدەسۋى ءھام پارلامەنت سايلاۋى تۋرالى ايتامىز.
باۋىرجان قىدىرعاليۇلى اۋەلى پرەزيدەنتتىڭ جەكە قابىلداۋىنا كىرىپ شىقتى. پارتيا جۇمىسىنىڭ اشىقتىعى مەن جاڭا جاساقتالعان ۇلتتىق كەڭەس جۇمىسىنا باس پارتيانىڭ ارالاسۋى جايى ءسوز بولدى.
ونان كەيىن ەلدەگى دومينانت پارتيانىڭ جەتەكشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىن قابىلدادى. ياعني، باۋىرجان بايبەك پرەزيدەنتتەن شىعىپ، پارت-ليدەردىڭ «پريەمىنا» باردى. وندا توراعا نازارباەۆ پارتيانى الداعى بولاتىن ساياسي ناۋقاندارعا دايىنداۋ ماسەلەسىن ءسوز ەتتى.
«پارتيانىڭ بۇرىنعىداي حالىققا جاقىن بولۋ جاعىن، بۇرىنعىداي حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋ، قولىڭنان كەلگەنشە كومەك بەرۋ... سونان سوڭ، پارتيانىڭ ءوزىنىڭ كادرلارىن جاقسىلاپ قاراپ، ساراپتاپ، قانداي ادامدار جۇمىس ىستەپ جاتىر... ونان كەيىن كەزدەسىپ تاعى سويلەسەتىن بولامىز. بىزدە باستاۋىش ۇيىمنىڭ باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى بار، پوليت-سوۆەتتىڭ كەزدەسۋى بار...ءوڭىر-وڭىرلەردى ارالاپ پارتيانى الداعى، كەلەشەكتەگى ەلەكتورالدى ماسەلەلەرگە دايىنداۋىمىز كەرەك»، دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
ەلدەگى دومينانت پارتيانىڭ باسشىلىعىنداعى باۋىرجان بايبەك مىرزانىڭ پرەزيدەنت پەن ەلباسىنىڭ قابىلداۋىنا قاتار كىرىپ شىعۋى ەلدە جاقىن ارادا پارلامەنت سايلاۋىنىڭ وتەتىنىنەن حابار بەرسە كەرەك. وسى اڭگىمەنىڭ ءبىر شەتىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا شىعارىپ ايتىپتى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن جانە پارتيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكپەن كەزەك-كەزەك كەزدەسۋى دە ساياسي ناۋقاننىڭ باستالعانىن اڭعارتقانداي بولدى.
راس، پارلامەنت سايلاۋى وتەتىنى و باستان-اق، بەلگىلى بولعان. پارلامەنتتىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى – ءماجىلىس. وندا 107 دەپۋتات بار. ولاردىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى 5 جىل. ال سوڭعى رەت سايلاۋ 2016 ىلى وتكەن. دەمەك، ەندىگى سايلاۋ 2021 جىلى ءوتۋى ءتيىس.
دەگەنمەن، بىزدە كەزەكتەن تىس وتكىزۋ دەيتىن ساياسي ءداستۇر بار ەكەنى تاعى جاسىرىن ەمەس. سول سالتقا سالار بولساق، پارلامەنت سايلاۋى بيىل، ءتىپتى بولماسا كەلەر جىلى ءوتىپ قالۋى دا ىقتيمال. دەسە دە، ساراپشىلار ءبىز مەڭزەپ وتىرعان سايلاۋ بيىل كۇزدە ءوتۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر ايتىپتى.
ءجا، سونىمەن سايلاۋ وتەدى دەلىك. ال ەندى وعان كىمدەر قاتىسادى؟ پارلامەنتكە، ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانىنا كىمدەر بارادى؟
قولدانىستاعى زاڭنامالارعا سۇيەنسەك، پارلامەنتكە تەك ساياسي پارتيالار مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان سايلانعان ادامدار عانا بارا الادى. ال قازاقستاندا قانشا ساياسي پارتيا بار؟
پارلامەنتكە «پروپۋسكىسى» بار پارتيالار
وسك-عا رەسمي تىركەلگەن ساياسي پارتيالار:
«نۇر وتان» پارتياسى،
«بىرلىك» ساياسي پارتياسى،
«اق جول» قدپ،
«اۋىل» حدپپ،
قازاقستاننىڭ حالىقتىق-كوممۋنيستىك پارتياسى،
«جسدپ-اقيقات».
مىنە، بۇلاردىڭ ىشىندە سايلاۋ دودالارىندا بەلسەندى كورىنىپ جۇرگەندەرى جوعارىداعى التاۋى. وسى التى پارتيا تۋرالى از كەم ءسوز شىعارايىق، ەندى.
«نۇر وتان» بيلىكتەگى دومينانت پارتيا. ەكى بىردەي پرەزيدەنت مۇشە پارتيا. ونىڭ توراعاسى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى. قازىرگى پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتاردىڭ دەنى وسى پارتيانىڭ وكىلدەرى.
«اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى بۇرىننان بەلسەندى پارتيا. ماجىلىسكە دەپۋتات كىرگىزگەن پارتيا. توراعاسى - ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ. سايلاۋدىڭ سانىن كورگەن. ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە ماجىلىسكە بارعان پارتيا.
«كوممۋنيستەر» پارتياسى دا ماجىلىستەن ءوز ورنىن العان پارتيا. پرەزيدەنتتىك دوداعا دا قاتىسقان. 2011 جىلى وسى پارتيانىڭ وكىلى، قازىرگى ءماجىلىس دەپۋتاتى جامبىل احمەتبەكوۆ پرەزيدەنتتىككە تالاسقان. 2015 جىلعى سايلاۋداعى تاعى ءبىر كوممۋنيست، قازىر دەپۋتات تۇرعىن سىزدىقوۆ تاق تالاسىنا ءتۇستى. احمەتبەكوۆ 1,36 پايىز داۋىس جيناپ ءۇشىنشى ورىن السا، سىزدىقوۆ 1,61 داۋىسپەن ەكىنشى ورىن العان.
«اۋىل» پارتياسى دە بەلسەندى پارتيالار قاتارىندا. سايلاۋلاردا باق سىناپ كوردى. پارلامەنتكە كىسى كىرگىزە الماسا دا، توراعاسى قازىر سەناتتا ءجۇر. ءيا، ءالي بەكتاەۆ - سەنات دەپۋتاتى. بولجام ايتۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بيىلعى پارلامەنت سايلاۋىندا ماجىلىسكە بارىپ قالۋ ىقتيمالدىلىعى باسىم پارتيانىڭ ءبىرى - وسى «اۋىل».
«جسدپ-اقيقات» قازاقستانداعى جالعىز وپپوزيتسيالىق پارتيا دەپ سانالادى. سايلاۋعا سان رەت تۇسكەن. بىردە-بىرەۋىندە جولى بولماعان. ونىڭ توراعاسى بەلگىلى جۋرناليست ەرمۇرات باپي. ول جاقىندا عانا پارتيا باسشىلىعىنا كەلدى. ساراپشىلار، پارتيا باسشىلىعىنىڭ اۋىسۋى – ساياسي ناۋقانعا بەلسەندى ارالاسۋعا جاسالعان العاشقى قادام دەپ ەسەپتەيدى.
«بىرلىك» پارتياسى دا سايلاۋ كوردى. بۇرىنعى «رۋحانيات» پارتياسى مەن «ادىلەت» پارتياسىنىڭ بىرلەسىپ قۇرعانى. 2013 جىلدىڭ ساۋىرىندە رەسمي تىركەلگەن. 2016 جىلى ءماجىلىس سايلاۋىنا تۇسكەن. ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى كوتەرگەن. ءسويتىپ، التى پارتيانىڭ ىشىندە التىنشى ورىن العان.
قازاقستانداعى سايلاۋ جۇيەسى
ال ەندى قازاقستانداعى سايلاۋ جۇيەسى تۋرالى، ناقتىلاپ ايتساق، ونىڭ دامۋىنىڭ ءۇش كەزەڭ تۋرالى از كەم ءسوز شىعارايىق...
1.1990 جىلدارى قازاقستاندا ماجوريتارلى سايلاۋ جۇيەسى بولدى. 1990 جىلى قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىندە 360 دەپۋتات بولعان. 1994 جىلى ولاردىڭ سانى 177-گە دەيىن ازايدى. ولاردىڭ 64-ءى تاۋەلسىز سايلانعاندار بولسا، 42-ءىن پرەزيدەنت تاعايىندايتىن. ال قالعاندارى ساياسي پارتيالار مەن ءتۇرلى ۇيىمداردان سايلانعان. ال 1995 جىلى دەپۋتاتتار سانى 67-گە دەيىن قىسقاردى.
- 1999-2007 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندا ارالاس سايلاۋ جۇيەسى بولدى. 1999 جىلى ارالاس سايلاۋ جۇيەسى پايدا بولدى. ول بويىنشا 67 دەپۋتات ءبىرمانداتتى وكۋرۋگتەردەن سايلانسا، 10 ادام پارتيالىق جۇيەمەن تاڭدالاتىن. 1999 جىلعى سايلاۋدان كەيىن ماجىلىستە ول كەزدەگى «وتان» (قازىرگى «نۇر وتان») پارتياسىنىڭ 23 دەپۋتاتى بولدى.
- 2007 جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورمالاردان كەيىن قازاقستاندا پروپورتسيونالدى سايلاۋ جۇيەسى جۇمىس جاساپ كەلەدى.
ءتۇيىن. سونىمەن، انە-مىنە دەگەنشە پارلامەنت سايلاۋىنىڭ دا سىبىسى ەستىلە باستادى. قازىر دەمالىستا جۇرگەن دەپۋتاتتار كۇزگە قاراي تاراتىلا ما؟ جاڭا جاساقتالاتىن پارلامەنتكە قانشا پارتيا بارادى؟ قاي پارتيالار بارادى؟ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ پارلامەنتىندە تاعى دا قىزىلداردىڭ قۇيىرشىعى – كوممۋنيستەر وتىرا ما؟ سۇراق كوپ. جاۋاپ؟ جاۋاپ تا كوپ كۇتتەرمەس...
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
